Wyniosłość ducha poprzedza upadek

„PRZED zginieniem przychodzi pycha, a przed upadkiem wyniosłość ducha” — oto słowa najmądrzejszego króla czasów starożytnych, ów mędrzec uznawał, że ta zasada odnosi się także do niego, chociaż był królem. Zasięg jej jest jednak jeszcze o wiele szerszy i z taką samą mocą dotyczy ona całych narodów. — Przyp. 16:18.

² W poprzednich wydaniach omawialiśmy, jak dziesięciopokoleniowe północne królestwo Izraela ze stolicą w Samarii oderwało się od panującego domu potomków Dawida, który zajmował „tron Jehowy” w Jeruzalem. Prócz tego odciągnęło ono swoją ludność od wielbienia Jehowy w świątyni jeruzalemskiej, co równało się w ogóle odrzuceniu wielbienia Jehowy oraz Jego słowa, a także oznaczało przybranie wyniosłej postawy wobec Niego. Naród ten popadł w bezwład i rozpoczął się w nim proces nieuchronnego rozkładu. Zaczął podupadać, ponieważ Bóg zezwolił wówczas okolicznym wrogim narodom wtargnąć i łupić jego terytorium. Królestwo owo po 257 latach istnienia runęło w ostateczną katastrofę, podbite będąc przez Asyrię, zaś jego poddani zostali uprowadzeni i rozproszeni po odległych krajach.

³ Juda, królestwo siostrzane wobec Samarii, nie zrozumiała we właściwy sposób nauki wypływającej z upadku Samarii, lecz okazała podobną wyniosłość wobec Jehowy. W końcu Bóg posłał swego proroka Jeremiasza z najdobitniejszym ostrzeżeniem, jakie dał do owego czasu. W proroctwie tym przyrównał swój gniew przeciwko Judzie do wina; zapalczywy ten gniew miał się wylać w formie wykonania Jego wyroku. Kubek przedstawia tu narzędzie, które miało być użyte do egzekucji; kubkiem służącym do wylania gniewu na Judę i Jeruzalem, a także na wiele innych narodów, miał być Nabuchodonozor. Później jednak sam Babilon za swoją niegodziwość oraz wyniosłość wobec Jehowy i Jego ludu również miał wypić gniew Boży z innego kubka, czyli narzędzia, a więc ponieść karę z rąk innego króla. Skutek picia z tego kubka jest opisany w następujących słowach, skierowanych przez Boga do Jeremiasza:

PROROCZY KUBEK GNIEWU PODANY JUDZIE

⁴ „Rzecz do nich: Tak mówi Pan zastępów, Bóg Izraelski: Pijcie, a popijcie się, owszem, zwracajcie i padajcie, tak abyście nie powstali dla miecza [z powodu miecza, NW], który Ja poślę między was. A jeśliby nie chcieli wziąć kubka z ręki twojej, aby pili, tedy rzeczesz do nich: Tak mówi Pan zastępów: Koniecznie pić musicie. Bo ponieważ na to miasto, które nazwane jest od imienia mego, Ja zaczynam przywodzić złe rzeczy, a wy [narody] byście bez karania być mieli? Nie będziecie bez karania, bom Ja miecz przyzwał na wszystkich.” — Jer. 25:27-29.

⁵ Jeremiasz miał w sensie symbolicznym zmusić najpierw stołeczne Jeruzalem i królestwo Judy oraz ich władców do łyknięcia z tego kubka, podając im powyższe prorocze poselstwo gniewu Bożego. Słuchanie takich słów nie podobało się narodom. Stanowiło jakoby przedsmak pełnego kubka symbolicznego wina. Szczególnie wyraźnie wystąpiło to zjawisko za panowania Joakima, trzeciego od końca spośród królów zasiadających na tronie judzkim. Jehowa rzekł do Jeremiasza: „Weź księgę i napisz na niej wszystkie słowa, które mówiłem do ciebie przeciw Izraelowi i Judzie i przeciw wszystkim narodom, ode dnia [na początku r. 647 p.n.e.], którego zacząłem mówić do ciebie, od dni Jozjasza aż do dnia tego. Może, gdy usłyszy dom Judzki wszystko zło, które ja zamyślam im uczynić, nawróci się każdy z drogi swej złej, i zlituję się nad nieprawością i nad grzechem ich.” — Jer. 36:1-3, Wk.

⁸ Jeremiasz podyktował orędzie Jehowy swemu sekretarzowi Baruchowi. Nie mogąc wówczas osobiście wystąpić w świątyni jeruzalemskiej, Jeremiasz polecił Baruchowi, aby zaniósł tam owo spisane poselstwo i odczytał je głośno tym wszystkim, którzy przybędą do świątyni na dzień postu. Zanim nadszedł odpowiedni dzień, upłynęło nie mniej niż dziewięć miesięcy od czasu, gdy Jeremiasz rozpoczął sporządzać i dyktować to pismo. Kiedy Baruch z odwagą czytał proroctwo na wyższym dziedzińcu u wejścia do nowej bramy świątyni, przysłuchiwał mu się między innymi Micheasz, syn księcia Gemariasza.

PALENIE KSIĘGI

⁷ Micheasz doniósł o tym wszystkim i Baruch został wezwany przed oblicze książąt, aby im odczytał proroctwo. Usłyszawszy je, wzięli ten zwój pisma i rozkazali Baruchowi, aby wraz ze swym mistrzem Jeremiaszem się ukryli. Na wieść o zwoju z proroctwem król Joakim posłał po nie. Czy teraz król wysłucha proroctwa i będzie je respektował, czy też okaże się wyniosłym i czynnie wystąpi przeciwko temu, co było już nie tylko ustnie powiedzianym, ale także inspirowanym, spisanym Słowem Bożym?

⁸ Wszyscy książęta stali wokoło, podczas gdy Jehuda odczytywał proroctwo. „A król siedział w domu, w którym w zimie bywał, miesiąca dziewiątego [listopad — grudzień], a na ognisku przed nim palił się ogień. A gdy przeczytał Jehuda trzy albo cztery karty, porzezał je król nożykiem pisarskim, i wrzucił je w ogień, który był na ognisku, aż zgorzały wszystkie księgi w ogniu, który był na ognisku.” Trzej spośród książąt błagali króla, aby nie palił pisma Jeremiasza, lecz on nie zwracał na to uwagi; cały zwój został spalony. W ten sposób Joakim, posuwając się aż do palenia spisanego Słowa Bożego, doszedł do szczytu w swej wyniosłości wobec Jehowy. Joakim próbował także zaaresztować Jeremiasza i Barucha, ale bezskutecznie, bo „ich Pan skrył”. — Jer. 36:4-26.

⁹ Narody, które próbują zniweczyć Słowo Boże przez palenie go, spętanie go lub wyjęcie spod prawa na obszarze danego państwa, powinny stąd zaczerpnąć naukę, że wysiłki, jakie podejmują w tym kierunku, są daremne i nie odniosą żadnego skutku, bo Słowo Jehowy trwa na wieki i nie może być unicestwione przez niegodziwych ludzi. Jehowa rzekł do Jeremiasza: „Weźmij znów inną księgę i napisz na niej wszystkie mowy pierwsze, które były w pierwszej księdze, którą spalił Joakim, król judzki. A do Joakima, króla judzkiego, powiesz: To mówi Pan: Ty spaliłeś ową księgę, mówiąc: ‚Czemu napisałeś na niej, zapowiadając: Rychło przyjdzie król babiloński i spustoszy tę ziemię i uczyni, że w niej ustanie i człowiek i bydlę?’ Przeto to mówi Pan przeciw Joakimowi, królowi judzkiemu: Nie będzie z niego, kto by siedział na stolicy Dawidowej, a trup jego będzie wyrzucony na gorąco przez dzień i na mróz przez noc, i nawiedzę przeciw niemu i przeciw potomstwu jego, i przeciwko sługom jego nieprawości ich, i przywiodę na nich i na mieszkańców Jeruzalem i na mężów judzkich wszystko zło, które mówiłem do nich, a nie usłuchali.”

¹⁰ Jeremiasz ze swej strony okazał posłuszeństwo. Podyktował sekretarzowi „wszystkie mowy księgi, którą był spalił Joakim, król judzki, w ogniu, i nadto jeszcze przydano mów daleko więcej, niżeli pierwej było”. — Jer. 36:27-32; 45:1-5, Wk.

JUDA PODDANA BABILONOWI

¹¹ Działo się to pod koniec piątego roku panowania króla Joakima oraz w drugim roku panowania Nabuchodonozora; wówczas, w roku 624 p.n.e., król babiloński Nabuchodonozor jeszcze nie był zagroził stołecznemu Jeruzalem, co jasno wynika z faktu, iż Joakim zaprotestował przeciw proroctwu Jeremiasza, zapowiadającemu najazd Nabuchodonozora. (Jer. 36:9, 29) Okoliczność ta dopomoże nam w zrozumieniu, kiedy nastąpiły wydarzenia zanotowane w księdze 2 Królewskiej 24:1-6: „Za dni jego wyciągnął Nabuchodonozor, król Babiloński. I stał się Joakim niewolnikiem jego przez trzy lata, a potem wybił się z mocy jego. Przetoż posłał Pan przeciwko niemu wojska [bandy rozbójnicze, NW] Chaldejskie i wojska [bandy] Syryjskie, i wojska [bandy] Moabskie i wojska [bandy] synów Ammonowych; i posłał je na Judę, aby go wytracili według słowa Pańskiego, które był powiedział przez sługi swe, proroki. Zaiste stało się to podług słowa Pańskiego przeciwko Judzie (...) A tak zasnął Joakim z ojcami swymi, a królował Joachyn, syn jego, zamiast niego.”

¹² Król Nabuchodonozor nie uczynił Joakima swym poddanym, czyli lennikiem, w roku 628 przed naszą erą, który był pierwszym rokiem panowania Joakima, lecz dopiero w roku 620 p.n.e. W trzecim roku tego poddaństwa (nie w trzecim roku jego panowania, lecz w jedenastym) Joakim zbuntował się i zaprzestał płacenia daniny nałożonej przez Babilon. Wtedy Nabuchodonozor nadciągnął po raz drugi, aby go ukarać. Było to w roku 618 p.n.e. — Zobacz Harper’s Bible Dictionary, słownik biblijny wydany w r. 1952 przez M.S. i J.L. Millerów, str. 306 pod hasłem „Jehoiakim”.

¹³ Proroctwo Boże podało taką zapowiedź co do Joakima: „Pogrzebem osła pogrzebany będzie, zgniły i wyrzucony za bramy Jeruzalem.” (Jer. 22:18, 19; 36:30, Wk) Zamierzeniem Nabuchodonozora było zabrać króla Joakima jako jeńca żywego i spętanego do Babilonu, jak to wynika z 2 Kroniki 36:6: „Wyciągnął Nabuchodonozor, król Babiloński, i związał go dwoma łańcuchami miedzianymi, aby go zawiódł do Babilonu.” Joakim jednak nie został przez Nabuchodonozora uprowadzony do niewoli ani też nie zawarł pokoju z nim, lecz zmarł w Jeruzalem. W jaki sposób — tego Biblia nie wyjawia. Z powodu „obrzydłości jego, które czynił”, wyrzucono jego trupa poza mury Jeruzalem. — 2 Kron. 36:8.

NIEWOLA PRZEDNIEJSZYCH Z LUDU JUDZKIEGO

¹⁴ Joachyn, syn jego, panował tylko trzy miesiące i dziesięć dni, okres tak krótki, że w myśl słowa Jehowy, zapisanych w księdze Jeremiasza 36:30, Wk, nawet trudno brać go w rachubę. (2 Kron. 36:9, 10) „Czasu onego (...) przyciągnął też Nabuchodonozor, król Babiloński, przeciwko miastu, gdy słudzy jego leżeli około niego. Tedy wyszedł Joachyn, król Judzki, do króla Babilońskiego (...) i wziął go król Babiloński roku ósmego królowania swego.” Ósmy rok panowania Nabuchodonozora trwał od pierwszego dnia Nisana, to jest pierwszego miesiąca kalendarza żydowskiego, do 29 dnia ich dwunastego miesiąca Adar. Ten ostatni dzień odpowiada dacie 19 marca roku 617 p.n.e. według kalendarza gregoriańskiego.

¹⁵ Po owym najeździe „nie został tam nikt oprócz ubogiego ludu onej ziemi. Przeniósł i Joachyna do Babilonu, i matkę królewską, i żony królewskie, i dworzan jego, i rycerski lud onej ziemi zawiódł w niewolę z Jeruzalemu do Babilonu. (...) A królem postanowił król Babiloński Mataniasza, stryja jego, zamiast niego, i odmienił mu imię, a nazwał go Sedekiasz.” — 2 Król. 24:8-17.

¹⁶ Właśnie to wydarzenie miał na myśli prorok Daniel kiedy pisał: „Roku trzeciego królowania Joakima, króla Judzkiego, przyciągnął Nabuchodonozor, król Babiloński, do Jeruzalemu, i obległ je.” (Dan. 1:1) Ten ‚trzeci rok’ poddaństwa wobec Babilonu byłby w takim razie jedenastym rokiem całego panowania Joakima, trwającym do dnia 29 miesiąca Adar, czyli 19 marca roku 617 p.n.e. Joakim zmarł jednak przed upływem tego jedenastego roku.a

¹⁷ Tak więc uprowadzenie pewnej części Żydów do niedoli w Babilonie nie nastąpiło w r. 625 przed naszą erą, pod koniec trzeciego roku niezależnego panowania króla Joakima w Jeruzalem. Podobnie siedemdziesięcioletni okres przepowiedziany przez proroka Jeremiasza nie rozpoczął się w tymże 625 roku. Proroctwo, w myśl którego kraj judzki miał być jakby wywrócony dnem do góry, niby jakieś naczynie, i opróżniony ze wszystkich swoich mieszkańców, z pewnością jeszcze nie znalazło wówczas spełnienia. Nawet osiem lat później, w roku 617 p.n.e., czyli w czasie pojmania Joachyna oraz wyższych warstw społeczeństwa Jeruzalem, uprowadzono właściwie tylko małą część ludności. Znaczna większość w dalszym ciągu zamieszkiwała Jeruzalem i inne miasta Judy, a kraj ten bynajmniej nie pozostawał opuszczoną i niezamieszkaną pustką.b

¹⁸ Błąd polegający na liczeniu siedemdziesięcioletniego okresu opustoszenia Jeruzalem i ziemi judzkiej od czasu, kiedy król Joakim panował w Jeruzalem wszystkiego dopiero trzy lata, stał się przyczyną tego, że chronologia ogólnie przyjęta w chrześcijaństwie jest w stosunku do rzeczywistej historii przesunięta przynajmniej o dziewiętnaście lat i o tyle lat skrócony został strumień czasu. Postąpiono tak w usiłowaniu zharmonizowania danych biblijnych z traktującym o astronomii Kanonem Klaudiusza Ptolemeusza, aleksandryjskiego, czyli egipskiego astronoma z drugiego wieku po Chrystusie, którego system astronomiczny jednak już dawno stracił znaczenie. Dlatego też my nie posługujemy się taką chronologią.

¹⁹ W każdym razie chociaż w roku 617 p.n.e. zaczęło się wygnanie, to jednak początek opustoszenia Judy należał jeszcze do przyszłości i miał nastąpić dopiero w jedenastym roku panowania ostatniego króla judzkiego, Sedekiasza, którego Nabuchodonozor zobowiązał wobec siebie przysięgą poddaństwa. — 2 Kron. 36:13; Ezech. 17:12-14.

PROROCZY KUBEK GNIEWU PODANY BABILONOWI

²⁰ Wyniosły król Joakim poniósł haniebną śmierć. Tymczasem posłuszny Jeremiasz pozostał przy życiu, aby prorokować w imieniu Jehowy. W czwartym roku panowania króla Sedekiasza, to znaczy w r. 614 przed naszą erą, Jeremiasz napisał proroctwo ze szczegółowym opisem nadchodzącego upadku Babilonu. Zaprzeczało ono proroctwu, które wypowiedział był fałszywy prorok Hananiasz w tym celu, aby podważyć znaczenie skierowanego przeciw Jeruzalem proroctwa Jeremiasza. (Jer. 28:1-4) Tego samego roku król Sedekiasz udał się wraz ze swym kwatermistrzem Sarajaszem do Babilonu w misji politycznej, niewątpliwie po to, aby przez osobiste dostarczenie daniny należnej królowi Babilonu uspokoić Nabuchodonozora. Okazało się wówczas, że rządcą miasta Babilon był niejaki Nabonid, którego król Nabuchodonozor zamierzał ożenić ze swą ulubioną córką Nitokris.c Jeremiasz skorzystał z wyprawy Sedekiasza i skłonił Sarajasza do zabrania ze sobą zwoju zawierającego proroctwo o upadku Babilonu, aby je na głos odczytać w Babilonie. Oto, czego się dowiadujemy:

²¹ „Napisał Jeremiasz wszystko zło, które miało przyjść na Babilon (...) I rzekł Jeremiasz do Sarajasza: ‚Gdy przyjdziesz do Babilonu, a ujrzysz i przeczytasz wszystkie te słowa, rzekniesz: „Panie [w tekście hebr.: Jehowo]! ty mówiłeś przeciw miejscu temu, że je wytracisz, aby nie było, kto by w nim mieszkał, od człowieka aż do bydlęcia, i żeby było pustkami wiecznymi.” A gdy skończysz czytanie tej księgi, przywiążesz do niej kamień i wrzucisz ją w głąb Eufratu, i powiesz: „Tak zatopiony będzie Babilon, a nie powstanie od utrapienia, które ja nań przywiodę, i rozwali się.”’” — Jer. 51:59-64, Wk.

²² Z powyższych wydarzeń, które miały miejsce niejako w ostatnich dniach istnienia królestwa Judy pod panowaniem królów z linii rodowej Dawida, zasiadających na tronie Jehowy w Jeruzalem, powinniśmy wyciągnąć taką naukę: „Kto mniema, za stoi, niechże patrzy, aby nie upadł.” (1 Kor. 10:12) Jeruzalem, miasto wielkiego Króla, które zaznało tak obfitych błogosławieństw ze strony Jehowy Boga, które korzystało z Jego ochrony jeszcze przez długie lata po upadku siostrzanego królestwa Samarii, sięgnęło szczytu własnej wyniosłości i pychy, posunąwszy się nawet do palenia spisanego Słowa Jehowy Boga. Od tego czasu cały naród zaczął szybko chylić się ku upadkowi, potykając się coraz bardziej, aż utracił wolność i dostał się w upokarzającą zależność od pogańskiego króla, przy czym zawisła nad nim bezpośrednia groźba całkowitego załamania i zupełnego spustoszenia. Jaki był tego przebieg, rozpatrzymy kolejno w następnych wydaniach niniejszego czasopisma.

²³ Rządy ośmielające się palić Biblię oraz elementy, które dążą do zniszczenia Słowa Bożego, Biblii, albo które próbują ukryć ją przed ludem przez zakazywanie jej i aresztowanie każdego, kto by ją posiadał, jak również czynniki, które prześladują tych, co wierzą jej poselstwu i je ogłaszają, popełniają poważny błąd. Za swoją pychę i wyniosłość wobec Jehowy zostaną wkrótce upokorzone głośnym upadkiem, z której to katastrofy nigdy nie zdołają się wydźwignąć. (B-12)

[Przypisy]

„Ale gdy w trzecim roku rozeszła się wieść o wyprawie egipskiej przeciw królowi babilońskiemu, Joakeimos [Joakim] wstrzymał płacenie daniny. Zawiódł się jednak w swych nadziejach, bo Egipcjanom zabrakło odwagi do podjęcia tej wojny. (...)

„Niebawem (...) król babiloński przywiódł swą armię przeciw Joakeimosowi [Joakimowi] (...), a nowym królem kraju i miasta ustanowił jego syna, Joachimosa [Joachyna]. Mężów sprawujących urzędy — ogółem trzy tysiące — pojmał w niewolę i uprowadził do Babilonu; znalazł się wśród nich prorok Ezechiel, który podówczas był chłopcem. — Takiego to kresu doczekał się król Joakeimos [Joakim] w wieku trzydziestu sześciu lat, po jedenastu latach panowania. Ów Joachimos [Joachyn] (...) po nim objął królestwo. (...)” — Zobacz też Ezechiela 1:1-3.

A zatem panowanie Nabuchodonozora jako króla babilońskiego w sensie szczególnie groźnym dla Jeruzalem i Judy może być liczone od roku 624 p.n.e., czyli od następnego roku po jego zwycięstwie nad faraonem Necho pod Karkemisz. Z tego punktu widzenia ‚rok siódmy’ wspomniany w Jeremiasza 52:28 obejmuje części lat 618 i 617 p.n.e. i jest równocześnie jedenastym rokiem panowania króla jeruzalemskiego Joakima. Natomiast licząc od rzeczywistego początku panowania Nabuchodonozora w Babilonie, lata 618-617 p.n.e. są ‚ósmym rokiem’ jego panowania. (2 Król. 24:12) Tak więc faktycznie biegł już ósmy rok jego panowania w Babilonie, gdy uprowadził wyżej wspomnianych 3 023 Żydów, do której to liczby dochodzą jeszcze tysiące ich żon i dalszych członków rodziny. — 2 Król. 24:14-16.

Analogicznie do powyższego ‚osiemnasty rok’ Nabuchodonozora, o jakim mowa w Jeremiasza 52:29, jest ‚osiemnastym’ rokiem jego władania Palestyną, lecz ‚dziewiętnastym rokiem’ panowania w Babilonie, jak to wspomniano w 2 Królewskiej 25:8.

[Pytania do studium]

 1. Jaka zasada pozostaje aktualna od czasów Salomona aż do dziś?

 2. (a) Co doprowadziło do upadku dziesięciopokoleniowego królestwa Izraela? (b) W jaki sposób i po ilu latach zakończyło się jego istnienie?

 3. (a) Czy Juda nauczyła się czegoś z upadku Samarii? (b) Do czego w proroctwie Jeremiasza przyrównany jest gniew Jehowy oraz narzędzie do wywarcia tego gniewu? (c) Czy Babilon miał uniknąć gniewu Jehowy?

 4. Jakie skutki wypicia symbolicznego kubka wina podane są w przytoczonym opisie?

 5. (a) Jak Jeremiasz dał narodom odczuć przedsmak tego symbolicznego napoju? (b) W jaki sposób Jeremiasz miał w sensie symbolicznym napoić tym kubkiem Jeruzalem i jego władców?

 6. Jak i kiedy Jeremiasz spełnił to zadanie?

 7. Przed jaką decyzją stanął król Judy?

 8. (a) Jak Joakim zareagował na podany mu symboliczny „kubek”? (b) O czym to świadczyło?

 9, 10. (a) W jaki sposób się okazało, że słowo Jehowy nie może być unicestwione? (b) Co zostało dodane do symbolicznego „kubka”?

11. (a) Kiedy i przed jakim wydarzeniem wypowiedziane zostało powyższe proroctwo Jeremiasza? (b) Jak długo Joakim był lennikiem Nabuchodonozora? (c) Jakie warunki zapanowały przed jego śmiercią?

12. Kiedy Joakim popadł w zależność od Nabuchodonozora, a kiedy ten nadciągnął przeciw niemu po raz drugi?

13. (a) Jakie zamiary co do Joakima miał Nabuchodonozor? (b) Jaki haniebny koniec spotkał Joakima zgodnie z proroctwem?

14. (a) Jak można pogodzić wstąpienie na tron Joachyna ze słowami z Jeremiasza 36:30? (b) W jaki sposób Joachyn dostał się do Babilonu i w którym roku to nastąpiło?

15. Kogo objęło ówczesne uprowadzenie Żydów, ale dzięki czemu w Jeruzalem nadal panował król?

16. (a) Kiedy według słów Daniela nastąpiło oblężenie Jeruzalem i którym rokiem był w rzeczywistości ten ‚trzeci rok’ panowania Joakima? (b) Jakie podano dodatkowe potwierdzenie historyczne omawianych wypadków i ich chronologii?

17. (a) O jakich ważnych wydarzeniach nie można mówić, że nastąpiły w roku 625 p.n.e.? Dlaczego? (b) Jak można uzgodnić pewne dane co do czasu panowania Nabuchodonozora, występujące w księgach Jeremiasza i 2 Królewskiej?

18, 19. (a) Od czego chroni nas stanowisko opierające się na powyższej argumentacji? (b) Co wprowadziło w błąd tych, którzy obliczali chronologię ogólnie przyjętą w chrześcijaństwie?

20. (a) Z jaką wizytą udał się do Babilonu król Sedekiasz i przed kim mógł tam wystąpić? (b) W jaki sposób Jeremiasz postarał się skorzystać z podróży jego orszaku?

21. Jakimi słowami i czynami Jeremiasz w symboliczny sposób podał Babilonowi kubek gniewu Jehowy?

22. (a) Jaką lekcję mogą dla nas stanowić omawiane wydarzenia w królestwie Judy? (b) Jak dalece w Jeruzalem zapanowała pycha i do czego to doprowadziło?

23. Jaki los czeka wszystkich, którzy w swej pysze dążą do zniszczenia Słowa Bożego?

[Ilustracja na str. 9]

Joakim pali spisane Słowo Boże