Przenośne znaczenie części ciała w użyciu biblijnym

W MOWIE potocznej często używamy w przenośnym znaczeniu nazw części naszego ciała. Powiadamy na przykład: „Nadstawił za niego szyi.” Albo: „On jest kością z kości moich.” Albo: „Ona tylko połechtała ich uszy.”

Wypowiedzi tego rodzaju ożywiają mowę, dodają jej barwy i wyrazistości. Sprawiają, że sens łatwiej utrwala się w świadomości słuchacza. Jakże to więc słuszne, że w Słowie Bożym, Biblii, często stosowane są przenośnie dotyczące części ciała! Prawdę mówiąc, każde z wyżej wspomnianych wyrażeń można w jakiejś formie znaleźć w Biblii.

Na przykład apostoł Paweł prosił, by przekazano od niego pozdrowienia współchrześcijanom Pryscylli i Akwilasowi, „którzy za moje życie szyi swej [własnego życia] nadstawili” (Rzym. 16:4). Laban swego czasu rzekł do Jakuba: „Zaisteś ty jest kość moja i ciało moje”, czym chciał podkreślić ich bliskie pokrewieństwo, gdyż Jakub był siostrzeńcem Labana (1 Mojż. 29:14; 2 Sam. 5:1). Ponadto Paweł pisał też o ludziach, którzy „według swoich upodobań nazbierają sobie nauczycieli, żądni tego, co ucho łechce”; innymi słowy pewni ludzie mieli się ubiegać o nauczycieli, którzy by mówili tylko to, czego słuchacze chętnie by słuchali. — 2 Tym. 4:3.

ZAGŁADA I OCHRONA

Ponieważ szyja jest ważną, a zarazem podatną na zranienie częścią ludzkiego organizmu, więc w Piśmie świętym często wspomina się o niej w związku z odebraniem życia pokonanemu nieprzyjacielowi. Błogosławieństwo, jakiego Jakub udzielił na łożu śmierci swemu synowi Judzie, obejmowało między innymi następującą zapowiedź: „Ręka twoja będzie na szyi nieprzyjaciół twoich”, czyli że Bóg poda wrogów w jego ręce (1 Mojż. 49:8). Podobnie Dawid wychwalał Jehowę w pieśni, śpiewając: „Podałeś mi szyje nieprzyjaciół moich.” (2 Sam. 22:41; Ps. 18:41) W proroctwie o zbliżającym się najeździe Asyryjczyków na królestwo judzkie Bóg wskazał, że zalew ten prawie całkowicie zniesie Judę, a w tym celu posłużył się słowami: „aż do szyi wzbierze”. — Izaj. 8:8; 30:28.

W dawnych czasach panował również zwyczaj stawiania nogi na karku pokonanego wroga. Na pomnikach egipskich i asyryjskich często w scenach batalistycznych przedstawiano władców depczących po szyjach nieprzyjaciół. Zwyczaj ten znali nawet Hebrajczycy, bo na przykład sędzia Jozue polecił kiedyś dowódcom swego wojska: „Zbliżcie się i postawcie wasze nogi na karkach tych królów.” — Joz. 10:24, BT.

Zagrażającą zagładę przedstawiano symbolicznie także przez zgolenie włosów i brody. Dlaczego? Otóż wśród starożytnych ludów Wschodu włosy na głowie i brodę uważano za cenne dobro. U Izraelitów broda uchodziła za oznakę dostojeństwa mężczyzny (1 Kron. 19:5). Toteż strategia Dawida, polegająca na zaniedbaniu własnej brody i opluwaniu jej, niewątpliwie przyczyniła się do przekonania króla Achisa, że Dawida ogarnęło szaleństwo (1 Sam. 21:13). Zazwyczaj oszpecano lub golono brodę jedynie na znak wielkiej żałoby, hańby bądź upokorzenia. — Ezdr. 9:3; Izaj. 15:2; Jer. 41:5; 48:37.

Wiedząc o tym, co wyżej powiedziano, lepiej zrozumiemy wypowiedź o podbojach asyryjskich: „Dnia onego ogoli Pan brzytwą najętą, przez tych, którzy są za rzeką, to jest przez króla asyryjskiego, głowę i włosy na nogach, także i brodę.” (Izaj. 7:20) Asyryjczycy mieli wtargnąć i zdobywać. Tak też się stało; jedynie cud Boży: nagła śmierć 185 000 wojowników Sennacheryba, sprawił, że asyryjscy najeźdźcy nie zburzyli stołecznego miasta Jeruzalem. — Izaj. 37:33-38.

Jehowa Bóg polecił w bardzo dosadny sposób unaocznić nadciągającą zagładę Jeruzalem z rąk Babilończyków, powiedziawszy Ezechielowi: „Weźmij sobie ostry miecz i użyj go jako brzytwy, i ogól nim sobie głowę i brodę; następnie weź dokładną wagę i podziel” ogolone włosy na trzy równe części (Ezech. 5:1, 2, BT). Jedną z nich miał spalić, drugą posiekać, a trzecią rozrzucić na wiatr, co obrazowało, że trzecia część mieszkańców umrze od głodu i zarazy, inna część zginie od miecza, a reszta będzie rozproszona niby podmuchem wichury. — Ezech. 5:12.

Z drugiej strony zachowanie włosów albo uniknięcie ich utraty oznacza w przenośni całkowite bezpieczeństwo lub pewną ochronę. Kiedy nad życiem Jonatana zawisło nieszczęście, lud, który go miłował, tak ślubował: „Na życie Jahwe [inaczej: Jehowy]! Ani włos z głowy jego na ziemię nie spadnie.” (1 Sam. 14:45, BT) A Jezus także powiedział do swych uczniów: „Ani włos z głowy waszej nie zginie.” — Łuk. 21:18, NT; 1 Król. 1:52.

PRZENOŚNIE DOTYCZĄCE BIODER I LĘDŹWI

Luźne i fałdziste szaty noszone powszechnie w czasach biblijnych wymagały na ogół, żeby przed podjęciem bardziej energicznych ruchów, takich jak bieg, zebrać od tyłu zwisające poły, przeciągnąć je między nogami do przodu i zatknąć za pas wokół bioder. O proroku Eliaszu napisano na przykład: „Opasawszy swe biodra, pobiegł przed Achabem w kierunku Jizreel.” (1 [3] Król. 18:46, BT) Szykując się do długiego, wytrwałego biegu, Eliasz na pewno mocno przypasał poły swych szat do bioder. Możemy więc teraz zrozumieć, dlaczego wyrażenie „przepasać biodra” lub „opasać lędźwie” mogły w przenośni oznaczać przygotowania do energicznej działalności.

Kiedy Izraelici zamierzali opuścić Egipt, otrzymali nakaz spożywania wieczerzy z przepasanymi biodrami (2 Mojż. 12:11). Mieli być gotowi do natychmiastowego ruszenia w drogę na dany znak. Podobnie Elizeusz, wysyłając swego sługę Giezego, powiedział do niego: „Przepasz biodra twe, (...) weźmij laskę moją w rękę twą, a idź.” (2 Król. 4:29; 9:1) A sam Bóg, powierzając ważną misję swemu zatrwożonemu słudze Jeremiaszowi, rzekł do niego: „Przetoż ty przepasz biodra swoje, a wstawszy mów do nich wszystko, co Ja tobie rozkazuję.” (Jer. 1:17) Dla Jeremiasza była to zachęta, żeby zebrał siły i przygotował się do wytężonej pracy w służbie Bożej.

W okolicach bioder i lędźwi są umiejscowione potężne mięśnie. Napiąwszy, czyli naprężywszy je, człowiek dysponuje znaczną siłą. Biblijna przypowieść o dzielnej niewieście podaje, że „przepasuje mocą biodra swe” (Prz. 31:17). Z użyciem mowy obrazowej prorok Nahum powiedział więc do ludu, którego czekała inwazja: „Opatrz miejsca obronne, wyglądaj na drogę, wzmocnij biodra, a bardzo umocnij siłę twoją!” (Nahuma 2:1) Bioder użyto tu w przenośni dla oznaczenia potęgi lub mocy.

Podobnie przedstawia się sprawa z proroctwem Jehowy o zdobywcy perskim, Cyrusie; w proroctwie tym Bóg powiedział: „Prawicę [jego] ujmę, a porażę przed nim narody i biodra królów rozpaszę.” (Izaj. 45:1) Wyrażenie występujące na końcu przytoczonego wersetu oznacza, że Bóg postanowił odebrać tym królom siłę, moc, aby Cyrus odniósł tym pewniejsze zwycięstwo. Dlatego też o tych, którzy byli osłabieni lub w ogóle pozbawieni siły, powiedziano, że ich biodra się chwieją albo są złamane. — Ps. 69:24; Ezech. 21:6; 29:7.

Warto tu jeszcze zaznaczyć, że apostoł Piotr pewnego razu użył wyrażenia, które w dosłownym tłumaczeniu brzmi: „Przepaszcie biodra swojej myśli.” Aby jednak sens jego stał się bardziej zrozumiały dla dzisiejszego czytelnika, Pismo święte w Przekładzie Nowego Świata oddaje je słowami: „Przystosujcie umysły do działalności.” — 1 Piotra 1:13.

ŁONO I WNĘTRZNOŚCI

Inne części ciała ludzkiego również znalazły zastosowanie w przenośniach; określano nimi pewne szczególne cechy charakteru oraz uczucia. Dawniej istniał na przykład, a zresztą utrzymuje się jeszcze do dzisiaj, zwyczaj przytulania do piersi i łona kogoś, kogo się bardzo kocha albo otacza troskliwą opieką (Rut 4:16; Pieśń 1:13). Gest ten zaczął więc oznaczać życzliwe usposobienie lub poufałość. Stąd też jeśli o Jezusie czytamy, że jest na łonie Ojca, a o Łazarzu, iż znajduje się na łonie Abrahama, należy to rozumieć w ten sposób, że zajmują uprzywilejowane stanowiska (Jana 1:18; Łuk. 16:22, 23). Podobnie o Bogu powiedziano, iż piastuje na swym łonie baranki, przy czym określenie to wskazuje, że je pielęgnuje i czule o nie się troszczy. — Izaj. 40:11.

W harmonii z powyższym przenośnym użyciem pozostaje występujące nieraz w Biblii wyrażenie: „żona łona twego”. Wiele przekładów Pisma świętego, w języku polskim między nimi Biblia gdańska i Biblia Tysiąclecia, oddaje odpowiedni zwrot hebrajski właśnie w ten albo całkiem podobny sposób (5 Mojż. 13:6; 28:54, 56). Natomiast Pismo święte w Przekładzie Nowego Świata dla lepszego uwypuklenia właściwego sensu podaje w księdze 5 Mojżeszowej 13:6: „twoja umiłowana żona”.

Zarówno w starożytnych Pismach Hebrajskich, jak i w Pismach Greckich, głębokie wzruszenia i przeżywane emocje kojarzone bywają z poruszaniem trzewi, czyli wnętrzności. Niewątpliwie zauważono, że silne wzruszenia wywołują dolegliwości albo co najmniej wrażenie ucisku w brzusznej części ciała. Smutna wiadomość o klęsce zagrażającej Izraelowi skłoniła Jeremiasza do zawołania: „O wnętrzności moje, wnętrzności moje! Boleść cierpię (...) trwoży się we mnie serce moje.” (Jer. 4:19) Później, już w czasie burzenia Jeruzalem, wielka żałość dręcząca Jeremiasza wywołała w nim bolesne poruszenie, toteż się skarżył: „Wnętrzności moje strwożone są.” — Treny 1:20; 2:11.

Uczucie litości lub żalu również odbija się na stanie wnętrzności, na co wskazują słowa wypowiedziane przez Boga w odniesieniu do sytuacji dziesięciopokoleniowego królestwa Izraela, reprezentowanego przez Efraima: „Poruszają się wnętrzności moje nad nim, zaiste, zlituję się nad nim.” — Jer. 31:20; Izaj. 63:15; 1 Król. 3:26.

W oryginalnym tekście Chrześcijańskich Pism Greckich występuje słowo splagchnon, które oznacza właśnie „wnętrzności”; wprawdzie bywa ono stosowane dosłownie (Dzieje 1:18), jednak o wiele częściej znajduje zastosowanie w przenośni, oznaczając współczucie bądź życzliwość. Dlatego Pismo święte w Przekładzie Nowego Świata, zamiast w tych miejscach podawać słowa: „wnętrzności” lub „trzewia”, dla jaśniejszego zrozumienia tłumaczy je przez: „subtelne uczucia” albo „czułe zmiłowanie”, jak na przykład w Liście do Filipian 2:1 i w Liście 1 Jana 3:17. — Kol. 3:12, NW.

Doprawdy zdumiewająco często są w Piśmie świętym stosowane przenośnie oparte na poszczególnych częściach ciała. Ożywia to treść i uwypukla jej specyficzny koloryt, niemniej jednak te przekłady Biblii, które podają opisowo znaczenie danych wyrażeń, stanowią wielką pomoc w studium, zwłaszcza gdy ta czy inna przenośnia nie jest znana w języku, na który dokonany został przekład.