Pergamon „gdzie jest tron Szatana”

PIERWSZE rozdziały biblijnej księgi Objawienia zawierają siedem poselstw skierowanych do siedmiu zborów w Azji Mniejszej. Oto, co apostoł Jan napisał w liście do zboru w Pergamonie: „Wiem, gdzie mieszkasz, a mianowicie tam, gdzie jest tron Szatana; a jednak nadal trzymasz się mocno mego imienia i nie zaparłeś się swej wiary we mnie nawet za dni Antypasa, mego świadka, świadka wiernego, który został zabity po waszej stronie, gdzie Szatan mieszka.” — Obj. 2:12, 13, NW.

Gdzie się znajdowało to miasto Pergamon? Jakie były jego dzieje? Co go odróżniało od innych miast? Dlaczego nazwano je miastem, „gdzie jest tron Szatana” i „gdzie Szatan mieszka”?

Wszystkie siedem zborów, do których Jan pisał, znajdowały się na obszarze ówczesnej rzymskiej prowincji Azji, obecnie zachodniej części Turcji azjatyckiej. Spośród siedmiu miast Pergamon było wysunięte najbardziej na północ jak również na zachód, leżało mniej więcej 80 km na północ od Smyrny i było oddalone nie więcej niż 25 km od Morza Egejskiego. Obecne muzułmańskie miasto Bergama leży poniżej miejsca, gdzie było starożytne Pergamon.

Pergamon było po większej części położone na stromym wzgórzu między dwiema odnogami rzeki Kaikos. To wzgórze wznosiło się stromo na wysokość ponad 310m i z wyjątkiem stoku południowego było niezmiernie trudno dostępne. Miasto słusznie nazwano Pergamon [Pergamum, Pergamus], ponieważ ta nazwa pochodzi od źródłosłowu oznaczającego „wieżę” lub „twierdzę”, spokrewnionym z niemieckim wyrazem Burg.

Było to idealne miejsce na założenie twierdzy i stołecznego miasta, ponieważ z tego wzgórza roztaczał się widok na pobliskie okolice na odległość wielu kilometrów. Nic więc dziwnego, że gdy Aleksander Wielki planował wyprawę na Wschód, wysłał Barsinę i jej syna, nieślubnego Heraklesa [Herkulesa], do Pergamonu, żeby się tam bezpiecznie schronili. I nie bez przyczyny kilka lat później Lizymach, jeden z generałów, pomiędzy których po śmierci Aleksandra Wielkiego rozdzielone zostało jego imperium, wybrał Pergamon dla bezpiecznego przechowania swego wielkiego skarbu: 9000 talentów, czyli około 10 milionów dolarów.¹

DZIEJE PERGAMONU

Dzieje Pergamonu nie sięgają daleko wstecz. Ono zdaje się było jednym z najmłodszych miast Azji Mniejszej. Archeolodzy wykopali tam dzieła rąk ludzkich pochodzące mniej więcej z ósmego wieku przed Chr.² Pergamon pojawia się po raz pierwszy w zapiskach historycznych w roku 399 przed Chr., gdy Ksenofon podczas odwrotu ze swymi 6000 greckich żołnierzy stanowiących resztę ze sławnych „dziesięciu tysięcy”, zajął miasto. Potem przez około pięćdziesiąt lat było ono częścią prowincji perskiej, po czym władca Pergamonu ogłosił jego niepodległość, którą to miasto cieszyło się aż do czasów Aleksandra. Po śmierci Aleksandra Pergamon stał się częścią terytorium, które w roku 301 przed Chr. przypadło w udziale Lizymachowi.³

Skarb pozostawiony w Pergamonie Lizymach oddał pod opiekę zaufanego dowódcy, niejakiego Filetajrosa, eunucha. Istnieją różne wersje na temat jego dojścia do władzy nad Pergamonem i okolicznym krajem. Wystarczy powiedzieć, że umiał dobrze wykorzystać niespokojne czasy i powierzone mu bogactwo i okazał się mądrym, rozsądnym władcą zarówno w sprawach wewnętrznych, jak i w zewnętrznych. Założył dynastię Attalidów i służył za wzór postępowania dla swych następców. Jego panowanie oznacza wspaniały rozkwit Pergamonu.

Po dwudziestoletnim panowaniu władzę objął po nim syn jego brata, po którym z kolei po mniej więcej podobnym okresie czasu obejmuje rządy Attalos I w roku 241 przed Chr. Był on znany ze swego wielkiego bogactwa, a szczególnie z tego, że zwyciężywszy Galatów uwolnił Pergamon od ciężaru płacenia im daniny i ogłosił się królem. Po jego śmierci w roku 197 przed Chr. tron objął jego syn Eumenes II, pod panowaniem którego Pergamon stało się jednym z największych królestw na Wschodzie i osiągnęło szczyty sławy, wielkości, dobrobytu, jak również sztuki, literatury i nauki. Można też dodać, że stało się Mekką religii pogańskiej. Umierając w roku 159 przed Chr., Eumenes II przekazał królestwo swemu bratu Attalosowi II, ponieważ jego własny syn był jeszcze dzieckiem, i ten właśnie brat przybrał imię Filadelfos, czyli „miłujący brata”.⁴

Po śmierci Filadelfosa, czyli Attalosa II w roku 138 przed Chr. władcą Pergamonu został syn Eumenesa II Attalos III. Historycy nie są zgodni w swych wyjaśnieniach, dlaczego jego krótkotrwałe panowanie wyróżniło się tak znacznym przelewem krwi, jak również mają podzielone zdania na temat jego postanowienia, żeby przekazać Pergamon Rzymowi, po jego zgonie, który nastąpił w roku 133 przed Chr. Niektórzy mówią, że podejrzenia wywołane nagłą śmiercią jego matki, którą kochał tak bardzo, że przyjął nawet tytuł Filometor, „miłujący matkę”, oraz śmiercią jego żony skłoniły go do popełnienia kilku morderstw, czego dopiero później żałował. Natomiast inni twierdzą, że między innymi zamordował swą matkę. Jedni określają postanowienie oddania Pergamonu Rzymowi jako najrozsądniejsze posunięcie z uwagi na liberalną politykę Rzymu, podczas gdy inni utrzymują, że można to tylko wytłumaczyć jakimś szaleństwem. Jego nieślubny brat skutecznie przeciwstawiał się Rzymowi, ale utrzymał się tylko przez pewien krótki czas. W roku 130 przed Chr. królestwo Pergamonu stało się prowincją rzymską.⁴

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PERGAMONU I JEGO WŁADCÓW

Przez 150 lat Pergamon cieszył się niepodległością, a członkowie jego dynastii uderzająco różnili się od członków rodzin panujących innych sąsiednich królestw. Zamiast potajemnie spiskować przeciw sobie, jak to było wtedy na porządku dziennym u innych, oni okazywali uczucia rodzinne. Tak więc historia donosi, że w czasie podróży Eumenesa II napadli go mordercy i pozostawili nieprzytomnego. Wieść o jego śmierci dotarła nawet do Rzymu. W związku z tym jego brat ujął ster rządów i poślubił żonę Eumenesa II. Ale Eumenes II wyzdrowiał i wrócił do Pergamonu. Dowiedziawszy się o tym, jego brat natychmiast zdjął szaty królewskie i wyszedł na spotkanie brata. Gdy Eumenes II spotkał się z bratem i jego żoną, uścisnął go i szepnął mu do ucha: „Nie spiesz się do mojej żony dopóki nie jesteś pewny, czy umarłem.” Na tym sprawa miała się zakończyć, ponieważ darzył potem swego brata i żonę takim samym uczuciem jak przedtem.⁵ W swym testamencie Eumenes II nie tylko przekazał królestwo swemu bratu, ale postanowił również, że ten brat, Attalos II, ma faktycznie panować jako król aż do śmierci, a dopiero potem władcą Pergamonu miał zostać jego własny syn. Eumenes II prosił nawet, żeby wdowa po nim została żoną jego brata, aby nie można było zakwestionować jego praw. Chodziło tu o tę samą kobietę, którą jego brat miał przez pewien czas za żonę, gdy sądził, że Eumenes II został zabity.

W pewnym dziele historycznym powiedziano o Pergamonie:

„To, że królowie Pergamonu mogli wytrwała rozbudowywać potężne i rozwijające się pomyślnie królestwo, zapewnić mu sławę w Grecji, obronić je przed atakami sąsiednich narodów, zarówno Greków jak i barbarzyńców, oraz występować w roli mecenasów nauki i sztuki, zawdzięczali własnej mądrości, swej rozsądnej polityce ekonomicznej i nieustannym wysiłkom zmierzającym do wykorzystania bogactw naturalnych swego kraju.”⁶

W Pergamonie zaczęto po raz pierwszy produkować arrasy, wspaniałe gobeliny. Sławne były również wyrabiane tam tkaniny przetykane złotem, „vestes Attilae”, ponadto wyroby ceramiczne i cennych maści. Władcy Pergamonu interesowali się nawet hodowlą bydła, ogrodnictwem, umiejętnym prowadzeniem gospodarki rolnej. Byli też literatami rozmiłowanymi w książkach tak dalece, że tylko Aleksandria miała bibliotekę większą niż biblioteka w Pergamonie. Twierdzi się nawet, że Ptolemeusz [V?] w Egipcie tak się obawiał, żeby biblioteka pergamońska nie przyćmiła sławy jego biblioteki w Aleksandrii, że nałożył embargo na papirus, którego Egipt był jedynym wytwórcą. Ale to posunięcie okazało się szczęśliwe dla Pergamonu, ponieważ jeden z jego mieszkańców wynalazł pergamin, znacznie lepszy materiał piśmienny, którego nazwa wywodzi się z nazwy miasta. Gdy Pergamon był prowincją rzymską, Kleopatra skłoniła Marka Antoniusza, żeby uzupełnił jej bibliotekę aleksandryjską księgami z biblioteki w Pergamonie. Kazał on wówczas sprowadzić 200 000 zwojów z Pergamonu do Egiptu.⁷

Pergamon stało się również sławne ze swej sztuki rzeźbiarskiej. Wśród wielu skarbów wykopanych z jego ruin najcenniejszy jest olbrzymi 130m długi fryz, który stanowił część wielkiego ołtarza poświęconego Zeusowi. Przedstawiono na nim walkę pomiędzy bogami a gigantami. Czytamy o tym m.in.:

„Ten ogromny fryz (...) nie może nie wywrzeć głębokiego wrażenia na zwiedzających wielkością przedstawionych na nim postaci, swą dynamiką i głęboko ludzkim nastrojem, który tchnie z całości, nadając jej pewną realność (...) Giganty są tam tworami jedynymi w swoim rodzaju, mają głowy i ciała dzikich i srogich barbarzyńców, niekiedy mają ludzkie nogi, a niekiedy w miejscu nóg dwa długie węże, których głowy biorą również udział w walce (...) Bogowie są oczywiście o wiele słabsi fizycznie, znaczną część boskich bojowników stanowią boginie. Wszędzie jednak znajdujemy olbrzymów pokonanych, wijących się z bólu na ziemi (...) wszędzie bogowie odnoszą zwycięstwo. Nawet po zwycięstwie zachowują swój boski spokój.”a⁸

RELIGIA W PERGAMONIE

Niezależnie od swej polityki władcy Pergamonu byli gorliwymi zwolennikami kultury greckiej, a szczególnie pogańskiego kultu, tak że Pergamon stał się prawdziwą twierdzą religii greckiej. Atena, bogini poezji i wiedzy, zajęła wśród jego bogów pierwsze miejsce. Drugim po niej był Zeus, najwyższy bóg Greków. Szczególnym kultem cieszył się również Dionizos, bóg wina, i Afrodyta, bogini uciech zmysłowych. Sławny był również Eskulap, bóg uzdrowiciel. Z wielkiej szkoły związanej z jego kultem wywodził się Galen, „ojciec medycyny”. Innymi bóstwami czczonymi w Pergamonie byli: Apollo, starożytny Ceibiri, Demeter, Eros, Herakles, Hermes, Posejdon, jak również cały zastęp pomniejszych bóstw.⁹

Poza bogatymi świątyniami i wspaniałymi gajami poświęconymi tym bogom znajdował się w Pergamonie wielki ołtarz Zeusa Sotera. Był ponad 30m długi i prawie 15m wysoki, i cały z marmuru. Wejście stanowiły szerokie schody, a z trzech stron okalały go rzędy kolumn. Był ozdobiony wspomnianym poprzednio ogromnym fryzem. Zrekonstruowany ołtarz, który się obecnie znajduje w jednym z muzeów w Berlinie, został nazwany „najbardziej imponującym zabytkiem sztuki rzeźbiarskiej starożytnych Europejczyków”.¹⁰

Inną znamienną cechą kultu pogańskiego w Pergamonie było wielbienie politycznych władców. Władcy Pergamonu nie byli zwolennikami demokracji, lecz panowali jako mniej lub więcej łagodni autokraci. Od początku przypisywano im boskie pochodzenie i oddawano im cześć. Attalosa I, który uwolnił naród od groźby i jarzma Gallów, czyli Galatów, nazywano „królem Attalosem Zbawcą”. Dlatego nie powinno nas to zdziwić, że Pergamon był pierwszym spośród miast stołecznych prowincji rzymskich, które wzniosło świątynię poświęconą kultowi cezara rzymskiego. Pierwszą świątynię wzniesiono w Pergamonie ku czci cesarza Augusta w roku 29 po Chr., drugą za panowania Trajana (98-117 r. po Chr.), a trzecią za czasów Severusa, który panował w latach 193-211 po Chr.¹¹

„TAM, GDZIE JEST TRON SZATANA”

Ale dlaczego Jan nazwał Pergamon miejscem, „gdzie jest tron Szatana”?b Niektórzy twierdzą, że uczynił to dlatego, iż Pergamon był jak gdyby stacją pośrednią albo pomostem między religią starożytnego Babilonu a religią Rzymu. Pewien historyk zdaje się potwierdzać ten pogląd, gdy mówi: „Pokonani Chaldejczycy uciekli do Azji Mniejszej i otwarli swą najważniejszą szkołę w Pergamos.” Wspomina tu o ich klęsce w roku 539 przed Chr. Jednakże w chwili, w której — Jan miał wizję spisaną w księdze Objawienia w roku 96 po Chr., siedzibą „Babilonu Wielkiego”, czyli światowego imperium religii fałszywej, był już Rzym. — Obj. 14:8, NW.¹²

Inni uważają, że te słowa są stosowne wobec Pergamonu, ponieważ był to jeden z ośrodków kultu Eskulapa, uzdrawiającego boga, którego symbolem jest wąż. Ale sam ten symbol nie mógłby być w pełni wystarczającym powodem, aby nazwać tę religię siedzibą Szatana, ponadto nie ma dowodu, żeby on przedstawiał jakieś niebezpieczeństwo dla pierwszych chrześcijan.

Jeszcze inni stosują słowa Jana do wielkiego ołtarza Zeusa Sotera, z którego słynął Pergamon. Co prawda ołtarz ten wyróżniał się swymi olbrzymimi rozmiarami, jednak nie wydaje się rzeczą rozsądną, żeby jedynie ten fakt miał decydować o tym, gdzie się znajduje tron Szatana. Jeżeli uwzględnimy, że Szatana nazwano niewidzialnym „bogiem tego systemu rzeczy”, to staje się rzeczą jasną, że jego tron jest czymś więcej niż zwykłym stosem kamieni. — 2 Kor. 4:4, NW; Mat. 4:8-10.

Najrozsądniejszym wydaje się jednak wyjaśnienie, według którego słowa Jana odnoszą się do Pergamonu dlatego, że w jego świątyniach uprawiano kult cesarza. Ten kult był rzeczywiście niebezpieczny dla pierwszych chrześcijan. Z jego powodu wielu z nich straciło życie, gdyż oni zachowywali swą nienaganność i nie szli na kompromis. Ponieważ w Objawieniu 2:13 mówi się o tronie Szatana i zaraz potem o śmierci Antypasa, więc między jednym a drugim istnieje chyba jakiś związek, a to miałoby miejsce, gdyby przez tron Szatana należało rozumieć kult cesarza albo kult państwa.

Jeszcze bardziej przekonywającym dowodem takiego objaśnienia słów Jana jest fakt, że księga Objawienia została spisana na użytek nie tylko chrześcijan, którzy żyli za dni Jana, ale w jeszcze większym stopniu dla potrzeb tych, którzy żyją w obecnych czasach; również obecnie spotykamy się z kultem cesarza polegającym na oddawaniu religijnej czci państwu. Było to widoczne w nazistowskich Niemczech, faszystowskich Włoszech, a teraz objawia we wszystkich państwach totalitarnych, a nawet w niektórych krajach roszczących sobie prawo do miana demokratycznych. Słowa z Objawienia 2:13 napawają odwagą wszystkich, którzy obecnie cierpią dlatego, że zajęli niewzruszone stanowisko, tak jak to w pierwszym stuleciu uczynił Antypas.

ŹRÓDŁA

 ¹ „Encyolopaedia Britannica”, wyd. 9, tom 18, str. 538.

 ² „The Attalids of Pergamum” — Hansen, str. 10.

 ³ „Pergamos” [w jęz. niem.] — J.L. Ussing, str. 3, 4.

 ⁴ „The Standard History of the World”, tom 3, str. 1049-51.

 ⁵ „Universal History” — Goodrich, str. 263, 264.

 ⁶ „The Cambridge Ancient History”, tom 8, str. 608.

 ⁷ „Encyclopaedia Americana”, tom 17, str. 319.

 ⁸ „Encyclopaedia Britannica”, wydanie z r. 1959, tom 10, str. 818.

 ⁹ „Die Kulte und Heiligtüemer der Göetter In Pergamum” — Ohlenmutz.

¹⁰ „Bible Dictionary” — Harpera, str. 538.

¹¹ „The Bible and Archaeology” — J.A. Thompsona, str. 414-417.

¹² „,Babylon the Great Has Fallen!’ God’s Kingdom Rules!”, str. 331-333.

[Przypisy]