PRAWO

„Ogół przepisów i norm prawnych regulujących stosunki między ludźmi danej społeczności, zawierających zakazy, których naruszenie zagrożone jest określoną karą; prawodawstwo”, a także „norma prawna; ustawa, przepis, zakaz, nakaz” (Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz). W sensie biblijnym prawem jest przykazanie lub objawienie woli Boga, a także ogół Jego przykazań i objawień: wola Boża. Prawo to również norma określająca właściwy styl życia lub odpowiednie postępowanie, oparta na woli Bożej lub podyktowana przez sumienie, czyli wrodzone poczucie moralności i sprawiedliwości.

W Pismach Hebrajskich słowo „prawo” jest głównie odpowiednikiem hebrajskiego toráh, spokrewnionego z czasownikiem jaráh („kierować; uczyć; pouczać”). Czasami tłumaczy się w ten sposób aramejskie dat (Dn 6:5, 8, 15). W niektórych przekładach przez „prawo” oddaje się także wyraz miszpát („sądownicze rozstrzygnięcie; sąd”) i micwáh („przykazanie”). W Pismach Greckich „prawo” jest odpowiednikiem rzeczownika nòmos, wywodzącego się od czasownika némo („rozdzielić; podzielić”).

Najwyższym Prawodawcą i Ustawodawcą jest Jehowa Bóg (Iz 33:22). Jako Wszechwładny Pan, jest On też Źródłem wszelkiej władzy (Ps 73:28; Jer 50:25; Łk 2:29; Dz 4:24; Obj 6:10). Nikt nie może jej sprawować bez Jego przyzwolenia (Dn 4:35; Dz 17:24-31; Rz 13:1). Jego tron opiera się na prawości i sądzie (Ps 97:1, 2). Oznajmiona wola Boga staje się dla Jego stworzeń prawem (zob. SPRAWA SĄDOWA).

Prawo obowiązujące aniołów. Chociaż aniołowie górują nad ludźmi, oni także podlegają prawu i przykazaniom Boga (Heb 1:7, 14; Ps 104:4). Rozkazom i ograniczeniom ogłaszanym przez Jehowę musi być posłuszny nawet Jego przeciwnik, Szatan (Hi 1:12; 2:6). Pozycję Najwyższego Sędziego uznawał i szanował archanioł Michał, który tocząc spór z Diabłem, oznajmił: „Niech cię zgromi Jehowa” (Judy 9; por. Za 3:2). Jehowa Bóg poddał wszystkich aniołów pod władzę wyniesionego do chwały Jezusa Chrystusa (Mt 13:41; 25:31; Flp 2:9-11; Heb 1:6; 1Pt 3:22). Właśnie na polecenie Jezusa przybył do Jana anielski posłaniec (Obj 1:1). W 1 Koryntian 6:3 apostoł Paweł wspomniał, iż duchowi bracia Chrystusa będą sądzić aniołów, co najwyraźniej oznacza, że będą mieć jakiś udział w wykonywaniu wyroków na niegodziwych duchach.

Prawa rządzące przyrodą. Według jednej z definicji słownikowych prawo to „zasada, prawidłowość rządząca światem, procesami przyrodniczymi”. Wszelkie prawa obowiązujące w przyrodzie zostały nadane przez Stwórcę nieba i ziemi, Jehowę Boga (Dz 4:24; Obj 4:11). W Księdze Hioba nadmieniono, że Bóg ‛ustanowił przepis’ dla morza (38:10), ‛rozkazuje porankowi’ (38:12), jest Twórcą gwiazdozbiorów i „ustaw niebios” (38:31-33). W rozdz. 38 wskazano też, iż panuje On nad światłem, śniegiem, gradem, chmurami, deszczem, rosą i piorunami. A w rozdz. 39-41 opisano, jaką troską otacza zwierzęta, których narodziny, cykle życiowe oraz obyczaje przypisano Jego prawom, a nie zmianom ewolucyjnym. Stwarzając różne formy życia, Bóg ustalił, że mają się rozmnażać „według rodzaju swego”, co wyklucza ewolucję (Rdz 1:11, 12, 21, 24, 25). Również pierwszy człowiek wydał na świat dzieci „na swe podobieństwo, na swój obraz” (Rdz 5:3). W Psalmie 139:13-16 wspomniano o rozwoju zarodka w łonie matki i powiedziano, iż jego cząstki są zapisane w „księdze” Jehowy, gdy ‛nie ma jeszcze ani jednej z nich’. Jak podano w Hioba 26:7, Jehowa „ziemię zawiesza na niczym”. Według dzisiejszych naukowców o położeniu kuli ziemskiej w przestrzeni kosmicznej decyduje prawo powszechnego ciążenia i działanie siły odśrodkowej.

Prawo dane Adamowi. W ogrodzie Eden Bóg oznajmił Adamowi i Ewie, że mają 1) napełnić ziemię, 2) opanować ją i 3) podporządkować sobie wszystkie inne stworzenia żyjące na lądzie, w morzu i w powietrzu (Rdz 1:28). Dał im prawa co do odżywiania się, pozwalając jeść rośliny wydające nasienie oraz owoce (Rdz 1:29; 2:16). Zabronił jednak Adamowi spożywania owocu z drzewa poznania dobra i zła (Rdz 2:17); o zakazie tym została poinformowana także Ewa (Rdz 3:2, 3). Gdy Adam pogwałcił owo prawo, to jak podaje Biblia, dopuścił się „występku”, „wykroczenia” (Rz 4:15; 5:14, 17).

Prawa dane Noemu; prawo patriarchalne. Noe otrzymał przykazania dotyczące budowy arki i ocalenia swej rodziny (Rdz 6:22). Po potopie dano mu prawa, które pozwalały ludziom jeść mięso, podkreślały świętość życia oraz krwi, będącej jego symbolem, zabraniały spożywania krwi, potępiały morderstwo i wprowadzały za nie karę śmierci (Rdz 9:3-6).

Patriarcha był panem i głową swej rodziny. Najwyższym Patriarchą jest Jehowa — „Ojciec, któremu zawdzięcza swe miano każda rodzina w niebie i na ziemi” (Ef 3:14, 15). Wybitnymi głowami rodów byli: Noe, Abraham, Izaak i Jakub, których Jehowa traktował w szczególny sposób. Kiedy zawarł przymierze z Abrahamem, nakazał mu obrzezać wszystkich domowników płci męskiej (Rdz 17:11, 12). Ów patriarcha wypełniał Jego „nakazy”, „ustawy” i „prawa”. Również członkom swej rodziny polecił, „by stale strzegli drogi Jehowy celem wprowadzania w czyn prawości i sądu” (Rdz 18:19; 26:4, 5).

Prawa, których przestrzegali patriarchowie, były powszechnie akceptowane i znajdowały pewne odzwierciedlenie w ustawodawstwie ówczesnych narodów, wywodzących się przecież od trzech synów Noego. Na przykład zarówno egipski faraon, jak i królowie filistyńscy wiedzieli, że nie wolno odbierać żony innemu mężczyźnie, o czym świadczą wydarzenia związane z Sarą i Rebeką (Rdz 12:14-20; 20:2-6; 26:7-11).

W czasach Mojżesza Izraelici przebywali w niewoli w Egipcie. Udali się tam dobrowolnie za życia Jakuba, ale po śmierci jego syna Józefa, który był zarządcą tego kraju, uczyniono z nich niewolników. Można więc powiedzieć, że zostali niejako sprzedani do niewoli za darmo. Nawiązując do patriarchalnego prawa wykupu oraz do prawa pierwszeństwa, jakie przysługiwało pierworodnemu, Jehowa za pośrednictwem Mojżesza i Aarona oznajmił faraonowi: „Izrael jest moim synem, moim pierworodnym. I mówię do ciebie: Odpraw mojego syna, żeby mógł mi służyć. Ale jeśli będziesz się wzbraniał go odprawić, oto ja zabiję twojego syna, twego pierworodnego” (Wj 4:22, 23). Za uwolnienie Izraelitów nie był potrzebny ani też nie został wypłacony Egiptowi żaden okup. A gdy opuszczali swych egipskich panów, „Jehowa sprawił, że lud znalazł łaskę w oczach Egipcjan, tak iż dali im to, o co prosili; i ogołocili Egipcjan” (Wj 3:21; 12:36). Kiedyś przybyli do tego kraju za zgodą faraona — nie jako jeńcy wojenni, lecz jako ludzie wolni. Odebranie im wolności było niesprawiedliwe, więc Jehowa najwyraźniej dopilnował, żeby teraz otrzymali zapłatę za swą ciężką pracę.

Jeśli ktoś z rodziny złamał prawo, odpowiedzialność za to spadała na wszystkich jej członków, a w szczególności na patriarchę. Jako głowa rodziny, miał on obowiązek ukarać winowajcę (Rdz 31:30-32).

Małżeństwo i pierworodztwo. Małżeństwa dzieci były aranżowane przez rodziców (Rdz 24:1-4). Zwyczajowo wnoszono opłatę za narzeczoną (Rdz 34:11, 12). Czciciele Jehowy uważali zawieranie małżeństw z bałwochwalcami za przejaw nieposłuszeństwa i za działanie na szkodę rodziny (Rdz 26:34, 35; 27:46; 28:1, 6-9).

Prawo pierworodztwa przypadało w dziedzictwie najstarszemu synowi. Upoważniało go do otrzymania podwójnej części majątku. Jednakże ojciec, jako głowa rodziny, mógł je przenieść na kogoś innego (Rdz 48:22; 1Kn 5:1). Kiedy umarł, rolę patriarchy i głowy rodu zwykle przejmował najstarszy syn. Po zawarciu małżeństwa synowie mogli założyć osobne rodziny, niepodlegające ich ojcu, i sami stawali się ich głowami.

Normy moralne. Rozpusta była uważana za bezeceństwo i podlegała karze, zwłaszcza gdy dopuszczały się jej osoby zaręczone lub związane małżeństwem (cudzołóstwo) (Rdz 34:7; 38:24-26). Jeżeli mężczyzna zmarł, nie pozostawiwszy po sobie syna, zawierano małżeństwo lewirackie. Jego brat miał obowiązek ożenić się z wdową, a pierworodny syn z tego związku dziedziczył majątek oraz imię po zmarłym (Rdz 38:6-26; Pwt 25:5, 6).

Własność. W społeczeństwie patriarchalnym raczej nie istniała własność prywatna, jeśli nie liczyć pewnych rzeczy osobistych. Wszystko inne — stada, sprzęty domowe itd. — było w rodzinie wspólne (Rdz 31:14-16).

Na podstawie świadectw historycznych niektórzy uczeni sądzą, że gdy ktoś kupował ziemię, pokazywano mu ją z jakiegoś wzniesienia i dokładnie określano jej granice. Kupiec wyrażał formalną zgodę na transakcję, mówiąc: „Widzę”. Gdy Jehowa obiecał Abrahamowi ziemię Kanaan, polecił mu najpierw spojrzeć na cztery strony świata. Abraham nie oświadczył wtedy: „Widzę” — być może dlatego, że zgodnie z zapowiedzią Boga Ziemię Obiecaną miało otrzymać dopiero jego potomstwo (Rdz 13:14, 15). Krainę tę kazano natomiast ‛zobaczyć na własne oczy’ Mojżeszowi, oficjalnemu przedstawicielowi Izraelitów. Jeśli omówiony powyżej pogląd jest słuszny, oznaczałoby to, że w tym momencie formalnie przekazano im tę ziemię, którą mieli zająć pod wodzą Jozuego (Pwt 3:27, 28; 34:4; por. też ofertę Szatana złożoną Jezusowi w Mt 4:8). Chyba podobne znaczenie prawne miało przemierzenie piechotą jakiegoś terytorium albo wkroczenie na nie w celu objęcia go w posiadanie (Rdz 13:17; 28:13). W niektórych starożytnych aktach sprzedaży każdorazowo wymienia się liczbę drzew rosnących na danej połaci ziemi (por. Rdz 23:17, 18).

Powierzone dobro. Jeżeli ktoś obiecywał, że będzie kogoś lub czegoś ‛strzec’, brał na siebie odpowiedzialność prawną za tę osobę, zwierzę czy rzecz (Rdz 30:31). Ruben, jako pierworodny syn Jakuba, był odpowiedzialny za zaginięcie Józefa (Rdz 37:21, 22, 29, 30). Opiekun lub strażnik miał należycie dbać o powierzone mu dobro. Za skradzione zwierzęta musiał dać odszkodowanie, chyba że same zdechły lub zginęły wskutek wydarzeń od niego niezależnych, takich jak napad uzbrojonych rabusiów. Gdy zwierzę zostało zabite przez drapieżnika, opiekun był zwalniany od odpowiedzialności, jeśli przedstawił dowód w postaci rozszarpanej sztuki (Rdz 37:12-30, 32, 33; Wj 22:10-13).

Niewolnictwo. Niewolnik był kupowany lub rodził się w niewoli (Rdz 17:12, 27). Niektórzy niewolnicy osiągali bardzo wysoką pozycję w rodzinie patriarchalnej, o czym świadczy przykład Eliezera, sługi Abrahama (Rdz 15:2; 24:1-4).

Prawo Boże dane Izraelitom poprzez Mojżesza. W 1513 r. p.n.e. na pustkowiu Synaj Jehowa dał Izraelitom Prawo za pośrednictwem Mojżesza. Uczynił to na górze Horeb, a towarzyszyły temu napawające lękiem przejawy Jego mocy (Wj 19:16-19; 20:18-21; Heb 12:18-21, 25, 26). Bóg zawarł wtedy z Izraelem przymierze, uprawomocnione krwią byków i kozłów. Po złożeniu ofiar współuczestnictwa naród wysłuchał treści księgi przymierza, po czym zobowiązał się czynić wszystko, co powiedział Jehowa. Prawo dane poprzez Mojżesza zawierało wiele znanych już wcześniej praw patriarchalnych (Wj 24:3-8; Heb 9:15-21; zob. PRZYMIERZE).

Określenie „Prawo” często jest odnoszone do pierwszych pięciu ksiąg biblijnych (od Rodzaju do Powtórzonego Prawa). Czasami nazywa się tak całe natchnione Pisma Hebrajskie. Na ogół jednak Żydzi dzielili te Pisma na trzy części: „Prawo Mojżeszowe”, „Proroków” i „Psalmy” (Łk 24:44). Izraelitów obowiązywały również przykazania podawane przez proroków.

Prawo podkreślało rolę Jehowy jako Najwyższego Władcy, a w szczególnym sensie także jako Króla. Ponieważ był On zarówno Bogiem, jak i Królem Izraela, naruszenie Prawa oznaczało nie tylko złamanie przykazań religijnych, lecz także zdradę stanu — wykroczenie przeciw Głowie państwa. O Dawidzie, Salomonie i późniejszych królach Judy mówiono, że zasiadają „na tronie Jehowy” (1Kn 29:23). Królowie i władcy izraelscy podlegali Prawu, a gdy je łamali despotycznym postępowaniem, Bóg pociągał ich za to do odpowiedzialności (1Sm 15:22, 23). Władza królewska była oddzielona od kapłańskiej, co zapewniało równowagę w państwie i chroniło je przed tyranią. Przypominało też Izraelitom, że ich Bogiem i rzeczywistym Królem jest Jehowa. Prawo regulowało stosunki człowieka z Bogiem i z bliźnimi i umożliwiało mu przystęp do Stwórcy za pośrednictwem kapłanów.

Dzięki Prawu Izraelici mogli stać się „królestwem kapłanów i narodem świętym” (Wj 19:5, 6). Wymagało ono wyłącznego oddania dla Jehowy, zabraniało jakiejkolwiek współpracy z innymi religiami, nakazywało zachowywanie czystości ceremonialnej i powstrzymywanie się od niektórych pokarmów — wszystko to stanowiło „mur”, który wyraźnie oddzielał Izraelitów od pozostałych narodów (Ef 2:14). Jeśli Żyd przebywał w namiocie czy domu poganina albo spożywał z nim posiłek, trudno mu było ustrzec się nieczystości ceremonialnej. Gdy na ziemi przebywał Jezus, Żydzi uważali wręcz, że skalaliby się już przez samo przekroczenie progu domu lub budynku należącego do poganina (Jn 18:28; Dz 10:28). Prawo podkreślało świętość życia, uczyło szacunku dla rodziny i małżeństwa i chroniło godność jednostki. Ta odrębność religijna, którą dzięki niemu osiągnęli Izraelici, przynosiła im również korzyści zdrowotne i zabezpieczała ich przed chorobami rozpowszechnionymi wśród sąsiednich narodów. Przestrzeganie przepisów dotyczących czystości moralnej, higieny osobistej i odżywiania się z pewnością wychodziło Izraelitom na dobre.

Jak jednak oznajmił apostoł Paweł, Prawo zostało dane przede wszystkim po to, „by ujawnić występki, aż przyjdzie potomstwo”. Było „wychowawcą prowadzącym do Chrystusa” i na niego kierowało uwagę, gdyż „Chrystus jest końcem Prawa”. Ukazywało, że wszyscy ludzie, także Żydzi, są grzeszni i że na podstawie „uczynków prawa” nie można dostąpić życia (Gal 3:19-24; Rz 3:20; 10:4). Było „święte” i „duchowe”, bo pochodziło od Boga (Rz 7:12, 14). W Efezjan 2:15 nazwano je „Prawem przykazań złożonym z postanowień”. Stanowiło wzorzec doskonałości; gdyby ktoś go dokładnie przestrzegał, oznaczałoby to, że jest doskonały i zasługuje na życie (Kpł 18:5; Gal 3:12). Ponieważ niedoskonali ludzie nie byli w stanie się go ściśle trzymać, wykazywało ono, iż „wszyscy zgrzeszyli i brakuje im chwały Bożej” (Rz 3:23). Tylko Jezus Chrystus spełniał je nienagannie (Jn 8:46; Heb 7:26).

Prawo stanowiło również „cień mających nadejść dóbr”, a różne jego aspekty były „symbolicznymi wyobrażeniami”, toteż Jezus i apostołowie często się na nie powoływali, by wyjaśnić sprawy niebiańskie oraz chrześcijańskie nauki i zasady postępowania. Dlatego chrześcijanie koniecznie muszą być z nim dokładnie obeznani (Heb 9:23; 10:1).

Jezus oznajmił, że całe Prawo opiera się na dwóch przykazaniach: miłuj Boga i miłuj bliźniego (Mt 22:35-40). Co ciekawe, w Księdze Powtórzonego Prawa (w której przepisy Prawa nieco dostosowano do nowych warunków związanych z osiedleniem się w Ziemi Obiecanej) hebrajskie odpowiedniki słów „miłować”, „umiłowany” itp. występują ponad 20 razy.

Zasadniczą częścią Prawa było Dziesięć Słów (Wj 34:28), czyli Dziesięcioro Przykazań, ale towarzyszyło im ok. 600 innych praw, z których wszystkie były dla Izraelitów równie ważne i wiążące (Jak 2:10). Pierwsze cztery z Dziesięciorga Przykazań określały obowiązki człowieka wobec Boga, piąte — wobec Boga i rodziców, a pozostałe pięć — wobec bliźnich. Tych pięć ostatnich najwyraźniej wymieniono według stopnia krzywdy wyrządzonej bliźniemu: morderstwo, cudzołóstwo, kradzież, fałszywe świadectwo i pożądliwość. Dziesiąte przykazanie, potępiające samolubne pragnienia, nie ma odpowiednika w prawach innych narodów, gdyż mogło być egzekwowane tylko przez Boga. W gruncie rzeczy odnosi się do przyczyny naruszania wszystkich pozostałych przykazań (Wj 20:2-17; Pwt 5:6-21; por. Ef 5:5; Kol 3:5; Jak 1:14, 15; 1Jn 2:15-17).

Prawo zawierało wiele zasad i wytycznych. Sędziom pozostawiało sporą swobodę, jeśli chodzi o ocenę motywów i postawy przestępcy, i pozwalało uwzględnić okoliczności zdarzenia. Najwyższy wymiar kary wymierzano temu, kto łamał Prawo rozmyślnie, lekceważył je i nie okazywał skruchy (Lb 15:30, 31). W innych wypadkach wyrok mógł być łagodniejszy. Na przykład mordercę należało bezwarunkowo uśmiercić, natomiast nieumyślnemu zabójcy można było okazać miłosierdzie (Lb 35:15, 16). Właściciel agresywnego byka, który zabił człowieka, mógł zostać skazany na śmierć, ale sędziowie mogli też nakazać mu zapłacenie okupu (Wj 21:29-32). Różnica między karą podaną w Wyjścia 22:7 a tą z Kapłańskiej 6:1-7 najwyraźniej wynika z tego, że inaczej traktowano notorycznego złodzieja, a inaczej takiego, który dobrowolnie przyznał się do winy.

Prawo sumienia. Według Biblii ‛treść prawa jest zapisana w ludzkich sercach’. Ludzie niepodlegający prawu nadanemu bezpośrednio przez Boga (jakim było np. Prawo Mojżeszowe) „sami dla siebie są prawem”, gdyż mają sumienie i „we własnych myślach są oskarżani lub też uniewinniani” (Rz 2:14, 15). Wiele słusznych praw w społeczeństwach pogańskich zostało podyktowanych głosem sumienia, które wszczepiono Adamowi, praojcu ludzkości, i którym kierował się też Noe, przodek wszystkich żyjących dziś ludzi (zob. SUMIENIE).

W 1 Koryntian 8:7 apostoł Paweł oznajmił, że z braku dokładnej wiedzy chrześcijanin może mieć słabe sumienie. W zależności od czyjejś wiedzy i doświadczenia sumienie bywa dobrym lub złym doradcą (1Tm 1:5; Heb 5:14). Może być skalane i wprowadzać w błąd (Tyt 1:15). Niektórzy często je zagłuszają, aż w końcu zaczyna ono przypominać niewrażliwą bliznę i przestaje być wiarygodnym przewodnikiem (1Tm 4:1, 2).

„Prawo Chrystusowe”. Paweł napisał: „Jedni drugich brzemiona noście i w ten sposób spełnijcie prawo Chrystusowe” (Gal 6:2). Przymierze Prawa co prawda wygasło w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. („skoro bowiem zmienia się kapłaństwo, to z konieczności następuje też zmiana prawa”; Heb 7:12), ale chrześcijan obowiązuje „prawo względem Chrystusa” (1Ko 9:21). Nazwano je także „doskonałym prawem związanym z wolnością”, „prawem wolnego ludu” i „prawem wiary” (Jak 1:25; 2:12; Rz 3:27). Bóg zapowiedział takie nowe prawo za pośrednictwem proroka Jeremiasza, mówiąc o nowym przymierzu i o tym, że swe prawa napisze na sercach swoich sług (Jer 31:31-34; Heb 8:6-13).

Podobnie jak Mojżesz był pośrednikiem przymierza Prawa, tak Jezus Chrystus jest Pośrednikiem nowego przymierza. Mojżesz spisał Prawo w formie kodeksu, ale Jezus osobiście nie zapisał żadnego prawa. Rozmawiał ze swymi uczniami i wszczepił swe prawo w ich umysły i serca. Również oni nie stworzyli żadnego chrześcijańskiego kodeksu praw, podzielonego na artykuły i paragrafy. Jednakże Chrześcijańskie Pisma Greckie zawierają wiele praw, przykazań i postanowień obowiązujących chrześcijan (Jn 13:34, 35; 14:15; 15:14; 1Jn 3:22-24; 4:21; 5:2, 3; 2Jn 4-6; Obj 14:12).

Jezus polecił swym uczniom głosić dobrą nowinę o Królestwie, o czym można przeczytać np. w Mateusza 10:1-42 i Łukasza 9:1-6; 10:1-12. Dał im nowe polecenie, zapisane w Mateusza 28:18-20: mieli iść nie tylko do Żydów, lecz także do wszystkich narodów, czynić uczniów i chrzcić ich nowym chrztem „w imię Ojca i Syna, i ducha świętego” oraz uczyć ich przestrzegać wszystkiego, co im nakazał. A zatem Jezus z upoważnienia Bożego nauczał i dawał przykazania zarówno wtedy, gdy przebywał na ziemi (Dz 1:1, 2), jak i po wstąpieniu do nieba (Dz 9:5, 6; Obj 1:1-3). Cała Księga Objawienia składa się z proroctw, przykazań, napomnień i pouczeń dla zboru chrześcijańskiego.

„Prawo Chrystusowe” obejmuje wszystkie dziedziny życia i działalności chrześcijanina. Z pomocą ducha Bożego może on stosować się do tego prawa i zostać przez nie osądzony pomyślnie, gdyż jest to „prawo tego ducha, który daje życie w jedności z Chrystusem Jezusem” (Rz 8:2, 4).

„Prawo Boże”. Jak zauważył apostoł Paweł, w każdym chrześcijaninie ścierają się ze sobą dwa prawa: „prawo Boże”, czyli „prawo tego ducha, który daje życie”, oraz „prawo grzechu”, inaczej „prawo grzechu i śmierci”. Opisując ten konflikt, Paweł przyznał, że upadłe, grzeszne ciało jest zniewolone przez „prawo grzechu”. „Myślenie ciała oznacza śmierć”, ale „Bóg, posyłając własnego Syna w podobieństwie grzesznego ciała i w związku z grzechem, potępił grzech w ciele”. Chrześcijanin może zwyciężyć w tej walce i dostąpić życia, pod warunkiem że będzie wierzyć w Chrystusa, ‛uśmiercać praktyki ciała’ i poddawać się kierownictwu ducha Bożego (Rz 7:21 do 8:13).

Prawo grzechu i śmierci. Apostoł Paweł wykazał, że z powodu grzechu Adama, praojca ludzkości, „śmierć królowała od Adama aż do Mojżesza”, kiedy to zostało dane Prawo, które ujawniło występki i obciążyło ludzi winą za grzech (Rz 5:12-14; Gal 3:19). Prawo grzechu oddziałuje na niedoskonałe ciało i sprawuje nad nim władzę, skłaniając je do łamania prawa Bożego (Rdz 8:21; Rz 7:23). Grzech pociąga za sobą śmierć (Rz 6:23; 1Ko 15:56). Prawo Mojżeszowe nie mogło przezwyciężyć władzy grzechu i śmierci, ale można się od niej uwolnić dzięki niezasłużonej życzliwości Bożej, okazanej za pośrednictwem Jezusa Chrystusa (Rz 5:20, 21; 6:14; 7:8, 9, 24, 25).

„Prawo wiary”. Prawo to zostało przeciwstawione ‛prawu uczynków’. Człowiek nie może osiągnąć prawości dzięki własnym uczynkom, np. tym nakazanym w Prawie Mojżeszowym, gdyż uznanie kogoś za prawego nie jest zapłatą za żadne uczynki, lecz następuje na podstawie wiary w Jezusa Chrystusa (Rz 3:27, 28; 4:4, 5; 9:30-32). Jakub wyjaśnił jednak, że taka wiara musi być poparta podyktowanymi nią uczynkami (Jak 2:17-26).

Prawo męża. Kobieta zamężna podlega „prawu swego męża” (Rz 7:2; 1Ko 7:39). Zasada głosząca, że mąż jest głową żony, obowiązuje w całej organizacji Bożej. Jest przestrzegana nie tylko przez czcicieli prawdziwego Boga, ale też przez wiele innych ludów. Jehowa jest Małżonkiem „Jerozolimy górnej”, przedstawianej jako symboliczna „niewiasta” (Gal 4:26, 31; Obj 12:1, 4-6, 13-17). Również Jego stosunki z narodem izraelskim przyrównano do więzi łączącej męża i żonę (Iz 54:5, 6; Jer 31:32).

Według prawa patriarchalnego mąż był niekwestionowaną głową rodziny, a żona była mu podporządkowana. Mogła wysuwać swoje propozycje, ale to on podejmował ostateczną decyzję (Rdz 21:8-14). Sara nazywała Abrahama „panem” (Rdz 18:12; 1Pt 3:5, 6). Na znak podporządkowania zwierzchnictwu męża kobieta nosiła nakrycie głowy (Rdz 24:65; 1Ko 11:5).

Również Prawo dane Izraelitom głosiło, że żona jest podporządkowana mężowi. Mógł on zaakceptować lub unieważnić złożone przez nią śluby (Lb 30:6-16). Nie otrzymywała po mężu dziedzictwa, a gdy jakiś krewny je wykupywał, to nabywał ją razem z nim (Rut 4:5, 9-11). Żona nie mogła się rozwieść z mężem, natomiast mąż miał prawo ją odprawić (Pwt 24:1-4).

W zborze chrześcijańskim od kobiet wymaga się, by uznawały kompetencje mężczyzn i nie próbowały w nie wkraczać. Apostoł Paweł napisał, że kobieta zamężna podlega prawu męża, dopóki on żyje, ale po jego śmierci jest wolna i może poślubić innego, nie narażając się na zarzut cudzołóstwa (Rz 7:2, 3; 1Ko 7:39).

„Prawo królewskie”. Tak jak król góruje rangą nad innymi ludźmi, tak „prawo królewskie” słusznie zajmuje uprzywilejowaną pozycję wśród praw określających stosunki międzyludzkie (Jak 2:8). Nakazuje ono „miłować swego bliźniego jak samego siebie” i stanowi drugie z przykazań, na których „całe Prawo zawisło, a także Prorocy”, gdyż przymierze Prawa było oparte na miłości (Mt 22:37-40). Chociaż chrześcijanie nie podlegają przymierzu Prawa, to obowiązuje ich prawo związane z nowym przymierzem, wydane przez Króla Jehowę i przez Jego Syna, Króla Jezusa Chrystusa.

[Ramka na stronach 450-456]

WYBRANE PRZEPISY PRAWA MOJŻESZOWEGO

USTRÓJ TEOKRATYCZNY

Jehowa Bóg jest Najwyższym Władcą (Wj 19:5; 1Sm 12:12; Iz 33:22)

Król zasiada na „tronie Jehowy” i jest Jego przedstawicielem (1Kn 29:23; Pwt 17:14, 15)

Na inne stanowiska (naczelników plemion oraz przełożonych nad tysiącami, setkami, pięćdziesiątkami i dziesiątkami) należy wybierać mężczyzn bojących się Boga, godnych zaufania i nieprzekupnych (Wj 18:21, 25; Lb 1:44)

Wszystkim, którzy sprawują władzę powierzoną przez Boga — urzędnikom, kapłanom, sędziom, rodzicom — należy się szacunek (Wj 20:12; 22:28; Pwt 17:8-13)

POWINNOŚCI RELIGIJNE

(Streszczone w największym przykazaniu Prawa, nakazującym miłować Jehowę całym sercem, umysłem, duszą i siłą; Pwt 6:5; 10:12; Mk 12:30)

Cześć można oddawać wyłącznie Jehowie (Wj 20:3; 22:20; Pwt 5:7)

Stosunki z Bogiem powinny być oparte przede wszystkim na miłości (Pwt 6:5, 6; 10:12; 30:16)

Cały lud ma bać się Boga i być Mu posłuszny (Wj 20:20; Pwt 5:29)

Nie wolno używać imienia Bożego w sposób niegodny (Wj 20:7; Pwt 5:11)

Do Boga można przystępować tylko w ustalony przez Niego sposób (Kpł 10:1-3; 16:1; Lb 3:10)

Wszyscy są zobowiązani do przestrzegania sabatu (Wj 20:8-11; 31:12-17)

Zgromadzenia religijne (Pwt 31:10-13)

Wszyscy mężczyźni mają uczestniczyć w trzech dorocznych zgromadzeniach: z okazji Paschy i Święta Przaśników, Święta Tygodni oraz Święta Szałasów (Kpł 23:1-43; Pwt 16:16)

Mężczyzna, który by świadomie nie obchodził Paschy, ma zostać zgładzony (Lb 9:13)

Wspieranie kapłaństwa

Wszystkie plemiona mają składać Lewitom dziesięcinę, czyli dziesiątą część z plonów ziemi (Lb 18:21-24)

Lewici mają oddawać kapłanom dziesięcinę z otrzymanych rzeczy i przeznaczać na nią to, co najlepsze (Lb 18:25-29)

Składanie ofiar (Heb 8:3-5; 10:5-10)

Ofiary przewidziane w Prawie: zwykłe ofiary całopalne (Kpł 1; Lb 28), ofiary współuczestnictwa (Kpł 3; 19:5), dary ofiarne za grzech (Kpł 4; Lb 15:22-29), dary ofiarne za przewinienie (Kpł 5:1 do 6:7), ofiary zbożowe (Kpł 2), ofiary płynne (Lb 15:5, 10), ofiary kołysane (Kpł 23:10, 11, 15-17)

Zakazane praktyki religii fałszywej

Bałwochwalstwo (Wj 20:4-6; Pwt 5:8-10)

Robienie tatuaży lub nacięć na ciele ze względu na zmarłych (Kpł 19:28)

Sadzenie drzewa jako świętego pala (Pwt 16:21)

Przynoszenie do domu rzeczy odrażających, przeznaczonych na zagładę (Pwt 7:26)

Namawianie do buntu przeciwko Jehowie (Pwt 13:5)

Popieranie kultu fałszywych bóstw (Pwt 13:6-10; 17:2-7)

Przyłączanie się do fałszywego kultu (Pwt 13:12-16)

Poświęcanie potomstwa fałszywym bogom (Kpł 18:21, 29)

Spirytyzm, czary (Wj 22:18; Kpł 20:27; Pwt 18:9-14)

OBOWIĄZKI KAPŁANÓW

(Kapłani mieli do pomocy pozostałych członków plemienia Lewiego; Lb 3:5-10)

Nauczanie Prawa Bożego (Pwt 33:8, 10; Mal 2:7)

Występowanie w roli sędziów, stojących na straży prawa (Pwt 17:8, 9; 19:16, 17)

Składanie ofiar za lud (Kpł 1-7)

Pytanie Boga za pośrednictwem Urim i Tummim (Wj 28:30; Lb 27:18-21)

PRZYNALEŻNOŚĆ DO ZBORU IZRAELA

Do zboru Izraela mogą należeć nie tylko rodowici członkowie tego narodu

Czcicielami Jehowy mogą zostać obrzezani ludzie z innych narodów

Tacy osiadli przybysze są zobowiązani do przestrzegania wszystkich postanowień przymierza Prawa (Kpł 24:22)

Kto nie może należeć do zboru Izraela

Żaden mężczyzna, którego ‛wykastrowano przez zmiażdżenie jąder lub któremu odcięto członek męski’ (Pwt 23:1)

Żaden syn z nieprawego łoża ani jego potomkowie „aż do dziesiątego pokolenia” (Pwt 23:2)

Żaden z Ammonitów ani Moabitów (najwyraźniej chodziło o mężczyzn) „po czas niezmierzony”, ponieważ nie okazali gościnności Izraelitom wychodzącym z Egiptu, lecz się im przeciwstawili (Pwt 23:3-6)

Do zboru mogli wejść potomkowie Egipcjan urodzeni „w trzecim pokoleniu” (Pwt 23:7, 8)

SYSTEM SĄDOWNICZY

(Przepisy dotyczące spraw sądowniczych uwypuklały sprawiedliwość i miłosierdzie Jehowy. Sędziowie mogli okazać miłosierdzie, jeśli pozwalały na to okoliczności. Poza tym prawa te chroniły czystość narodu i służyły pomyślności poszczególnych Izraelitów)

Sędziowie

Kapłani, królowie i inni wyznaczeni mężczyźni (Wj 18:25, 26; Pwt 16:18; 17:8, 9; 1Kl 3:6, 9-12; 2Kn 19:5)

Kto staje przed sędziami, niejako staje przed obliczem Jehowy (Pwt 1:17; 19:16, 17)

Rozprawy sądowe

Zwykłe sprawy należy przedkładać sędziom (Wj 18:21, 22; Pwt 25:1, 2; 2Kn 19:8-10)

Gdy sprawa jest za trudna, ma być przekazana do wyższej instancji (Wj 18:25, 26; 1Kl 3:16, 28)

Wyjątkowe, trudne do rozstrzygnięcia sprawy przedstawiane kapłanom:

Zazdrosny mąż podejrzewa żonę o niewierność (Lb 5:12-15)

Świadek oskarża kogoś o bunt (Pwt 19:16, 17)

Sporna bądź niejasna sprawa dotycząca aktu przemocy lub przelewu krwi (Pwt 17:8, 9; 21:5)

Znaleziono na polu zabitego człowieka, a morderca nie jest znany (Pwt 21:1-9)

Świadkowie

Do ustalenia prawdy potrzeba co najmniej dwóch świadków (Pwt 17:6; 19:15; por. Jn 8:17; 1Tm 5:19)

Świadkowie muszą pierwsi podnieść rękę, by uśmiercić winnego; przepis ten miał zniechęcać do składania zeznań fałszywych, pochopnych czy nieprzemyślanych (Pwt 17:7)

Fałszywe świadectwo

Krzywoprzysięstwo surowo zakazane (Wj 20:16; 23:1; Pwt 5:20)

Wnoszącemu fałszywe oskarżenie należy wymierzyć taką karę, jaką miałby ponieść oskarżony (Pwt 19:16-19)

Łapówki, stronniczość w sądzeniu

Nie wolno brać łapówek (Wj 23:8; Pwt 27:25)

Nie wolno wypaczać sprawiedliwości (Wj 23:1, 2, 6, 7; Kpł 19:15, 35; Pwt 16:19)

Obwinionego można przetrzymywać pod strażą tylko wtedy, gdy sprawa jest trudna i wymaga rozstrzygnięcia przez Jehowę (Kpł 24:11-16, 23; Lb 15:32-36)

Kary

Chłosta — ograniczona do 40 uderzeń, żeby nie pohańbić karanego (Pwt 25:1-3; por. 2Ko 11:24)

Karę śmierci wymierza się przez kamienowanie; zwłoki skazańca, jako osoby przeklętej, można potem zawiesić na palu (Pwt 13:10; 21:22, 23)

Kara ma dokładnie odpowiadać wyrządzonej szkodzie (Kpł 24:19, 20)

Odszkodowania: gdy czyjeś zwierzę wyrządziło szkodę cudzemu mieniu (Wj 22:5; 21:35, 36); gdy ktoś wzniecił pożar, który zniszczył cudze mienie (Wj 22:6); gdy ktoś zabił czyjeś zwierzę domowe (Wj 21:33, 34; Kpł 24:18, 21); gdy ktoś nieumyślnie przywłaszczył sobie coś „świętego”, np. dziesięcinę lub ofiarę (Kpł 5:15, 16); gdy ktoś oszukał bliźniego, przysięgając fałszywie w związku z czymś powierzonym jego pieczy, oddanym w jego rękę na przechowanie, zrabowanym albo znalezionym (Kpł 6:2-7; Lb 5:6-8)

Miasta schronienia

Nieumyślny zabójca może uciec do najbliższego miasta schronienia (Lb 35:12-15; Pwt 19:4, 5; Joz 20:2-4)

Jego sprawa podlega rozpatrzeniu w miejscu zdarzenia

Człowiek, którego uznano za nieumyślnego zabójcę, ma mieszkać w mieście schronienia aż do śmierci arcykapłana (Lb 35:22-25; Joz 20:5, 6)

Rozmyślny zabójca ma ponieść śmierć (Lb 35:30, 31)

MAŁŻEŃSTWO, STOSUNKI RODZINNE, MORALNOŚĆ

(Prawo chroniło Izraelitów, kładąc nacisk na świętość małżeństwa i życia rodzinnego)

Pierwszą parę małżeńską połączył Jehowa (Rdz 2:18, 21-24)

Mąż jest właścicielem żony, jednak odpowiada przed Bogiem za to, jak ją traktuje (Pwt 22:22; Mal 2:13-16)

Wielożeństwo dozwolone, ale uregulowane przepisami chroniącymi każdą żonę i jej potomstwo (Wj 21:10; Pwt 21:15-17)

Gdy mężczyzna uwiedzie dziewczynę, musi ją poślubić (chyba że jej ojciec się na to nie zgadza) (Wj 22:16, 17; Pwt 22:28, 29)

Małżeństwo lewirackie: gdy mężczyzna umiera, nie pozostawiwszy po sobie syna, brat zmarłego ma się ożenić z wdową; jeśli nie chce tego zrobić, okrywa się hańbą (Pwt 25:5-10)

Spowinowacanie się z cudzoziemcami zabronione (Wj 34:12-16; Pwt 7:1-4), ale można poślubić kobietę wziętą do niewoli (Pwt 21:10-14)

Kobiety dziedziczące ziemię mogą wyjść za mąż wyłącznie za współplemieńca (Lb 36:6-9)

Rozwód

Prawo do rozwodu przysługuje tylko mężczyźnie (gdy doszuka się u żony „czegoś nieprzyzwoitego”); musi dać żonie pisemne świadectwo rozwodu (Pwt 24:1-4)

Mężczyzna nie może się rozwieść z kobietą, którą uwiódł przed ślubem (Pwt 22:28, 29)

Gdy kobieta rozwiedziona wyjdzie za mąż po raz drugi, a potem owdowieje lub zostanie odprawiona, jej pierwszy mąż nie może się z nią ponownie ożenić (Pwt 24:1-4)

Za cudzołóstwo karano śmiercią oboje winowajców (Wj 20:14; Pwt 22:22)

Kazirodztwo

Izraelita nie może poślubić: swej matki lub macochy ani drugorzędnej żony swego ojca (Kpł 18:7, 8; 20:11; Pwt 22:30; 27:20); siostry rodzonej ani przyrodniej (Kpł 18:9, 11; 20:17; Pwt 27:22); wnuczki (Kpł 18:10); ciotki (siostry matki bądź ojca) (Kpł 18:12, 13; 20:19); żony brata ojca lub brata matki (Kpł 18:14; 20:20); synowej (Kpł 18:15; 20:12); córki ani pasierbicy, córki pasierbicy, córki pasierba, a także teściowej (Kpł 18:17; 20:14; Pwt 27:23); bratowej (Kpł 18:16; 20:21) — z wyjątkiem małżeństwa lewirackiego (Pwt 25:5, 6); siostry żony (za życia małżonki) (Kpł 18:18)

Izraelitka nie może poślubić: syna ani pasierba (Kpł 18:7, 8; 20:11; Pwt 22:30; 27:20); brata rodzonego ani przyrodniego (Kpł 18:9, 11; 20:17; Pwt 27:22); dziadka (Kpł 18:10); bratanka ani siostrzeńca (Kpł 18:12, 13; 20:19); syna brata męża ani siostry męża (Kpł 18:14; 20:20); teścia (Kpł 18:15; 20:12); ojca, ojczyma, ojczyma matki, ojczyma ojca, zięcia (Kpł 18:7, 17; 20:14; Pwt 27:23); brata męża (Kpł 18:16; 20:21) — z wyjątkiem małżeństwa lewirackiego (Pwt 25:5, 6); męża siostry za jej życia (Kpł 18:18)

Karą za kazirodztwo jest śmierć (Kpł 18:29; 20:11, 12, 14, 17, 20, 21)

Współżycie podczas menstruacji

Jeśli mężczyzna i kobieta świadomie współżyli podczas jej menstruacji, mają zostać zgładzeni (Kpł 18:19; 20:18)

Mężczyzna, który nieświadomie współżył z żoną podczas jej nieczystości (np. gdy miesiączka rozpoczęła się niespodziewanie), jest nieczysty siedem dni (Kpł 15:19-24)

Relacje między rodzicami a dziećmi

Rodzice (zwłaszcza ojcowie) mają uczyć dzieci Prawa Bożego (Pwt 6:6-9, 20-25; 11:18-21; Iz 38:19)

Dzieci mają szanować rodziców (Wj 20:12; 21:15, 17; Kpł 19:3; Pwt 5:16; 21:18-21; 27:16)

Zabronione jest noszenie stroju typowego dla płci odmiennej (żeby kogoś zwieść w niemoralnych celach) (Pwt 22:5)

Karą za homoseksualizm jest śmierć (Kpł 18:22; 20:13)

Karą za sodomię jest śmierć człowieka i zwierzęcia (Wj 22:19; Kpł 18:23, 29; 20:15, 16; Pwt 27:21)

Jeżeli kobieta podczas bójki męża chwyci jego przeciwnika za części wstydliwe, należy jej odciąć rękę (to odstępstwo od odpłaty dokładnie odpowiadającej szkodzie ukazywało szacunek Jehowy dla jej zdolności rozrodczych i uwzględniało prawo męża do posiadania z nią dzieci) (Pwt 25:11, 12)

PROWADZENIE INTERESÓW

(Prawo zachęcało do uczciwości w interesach i do szanowania cudzego domu oraz mienia)

Posiadanie ziemi

Ziemia jest przydzielana rodzinom (Lb 33:54; 36:2)

Ziemi nie można sprzedać na zawsze, gdyż w roku jubileuszowym ma wrócić do właściciela; jej wartość ocenia się według liczby zbiorów pozostałych do Jubileuszu (Kpł 25:15, 16, 23-28)

Najbliższy krewny ma prawo wykupu sprzedawanej ziemi (Jer 32:7-12)

Władze nie mogą przejąć czyjegoś dziedzictwa w zamian za odszkodowanie (por. 1Kl 21:2-4)

Lewici otrzymują w przydziale miasta i ich pastwiska

Spośród 48 miast lewickich 13 należy do kapłanów (Lb 35:2-5; Joz 21:3-42)

Nie można sprzedać „pola terenu pastwiskowego” wokół miasta lewickiego; jest własnością miasta, a nie poszczególnych osób (Kpł 25:34)

Jeżeli ktoś „uświęcił” kawałek swego pola dla Jehowy (przeznaczył plony z niego dla sanktuarium, czyli dla kapłanów), to wartość połaci ziemi obsiewanej chomerem jęczmienia wynosi w roku jubileuszowym 50 sykli srebra, a w kolejnych latach jest proporcjonalna do liczby lat pozostałych do następnego Jubileuszu (Kpł 27:16-18)

Gdy ktoś chce odkupić uświęcone pole, ma dołożyć jedną piątą jego szacunkowej wartości (Kpł 27:19)

Jeżeli ktoś sprzeda takie pole, nie odkupiwszy go wcześniej, to w roku jubileuszowym przechodzi ono na własność kapłana jako coś świętego dla Jehowy (Kpł 27:20, 21)

Gdyby ktoś „uświęcił” dla Jehowy pole nabyte od kogoś innego, to w roku jubileuszowym wraca ono do pierwotnego właściciela (Kpł 27:22-24)

Jeśli ktoś „poświęcił” coś ze swej własności (rzeczy „poświęcone” przekazywano na zawsze do wyłącznego użytku w sanktuarium lub przeznaczano na zagładę; Joz 6:17; 7:1, 15; Eze 44:29), nie można tego sprzedać ani wykupić; staje się to własnością Jehowy (Kpł 27:21, 28, 29)

Wykup ziemi

W roku jubileuszowym cała ziemia ma wrócić do pierwotnych właścicieli (poza wymienionymi wcześniej wyjątkami) (Kpł 25:8-10, 15, 16, 24-28)

Lewici mogą wykupić swe domy w miastach lewickich w dowolnym czasie (Kpł 25:32, 33)

Rok jubileuszowy zaczyna się w Dniu Przebłagania co 50 lat, licząc od roku, w którym Izraelici weszli do swego kraju (Kpł 25:2, 8-19)

Dziedzictwo

Pierworodny syn dziedziczy podwójną część majątku (Pwt 21:15-17)

Gdy zmarły nie ma synów, dziedzictwo przypada w udziale jego córkom (Lb 27:6-8). Jeśli nie ma synów ani córek, dziedzictwo przechodzi na jego braci, na braci ojca lub na najbliższego krewnego (Lb 27:9-11)

Wagi, odważniki i miary

Jehowa wymaga uczciwości i dokładności (Kpł 19:35, 36; Pwt 25:13-15)

Oszustwo jest dla Niego obrzydliwością (Prz 11:1)

Długi

Po upływie każdego siódmego roku wierzyciele mają uwolnić hebrajskich braci od długu (Pwt 15:1, 2)

Od cudzoziemca wolno domagać się spłaty długu (Pwt 15:3)

Zabezpieczenie pożyczki

Jeżeli ktoś wziął w zastaw czyjąś wierzchnią szatę, nie może jej zatrzymać na noc (biedni często spali w takiej szacie z braku innego okrycia) (Wj 22:26, 27; Pwt 24:12, 13)

Wierzyciel nie może wejść do cudzego domu, by wziąć zastaw lub jakieś inne zabezpieczenie pożyczki. Musi czekać na zewnątrz, aż dłużnik sam mu to przyniesie (cudzy dom był nietykalny) (Pwt 24:10, 11)

Nie wolno brać w zastaw żaren ani ich górnego kamienia (gdyż dłużnik nie mógłby mleć ziarna na pokarm dla siebie i swej rodziny) (Pwt 24:6)

PROWADZENIE WOJEN

(Przepisy te regulowały sposób prowadzenia nakazanych przez Boga wojen w Ziemi Obiecanej. Wojny podyktowane samolubnymi pobudkami lub chęcią podbicia ziem położonych poza wyznaczonymi przez Boga granicami były surowo zabronione)

Wojny

Wolno prowadzić tylko wojny Jehowy (Lb 21:14; 2Kn 20:15)

Przed wyruszeniem do walki żołnierze mają się uświęcić (1Sm 21:1-6; por. Kpł 15:16, 18)

Wiek żołnierzy

Od 20 lat wzwyż (Lb 1:2, 3; 26:1-4)

Według Józefa Flawiusza Izraelici służyli w wojsku do 50 roku życia (Dawne dzieje Izraela, III, XII, 4)

Zwolnieni od służby wojskowej:

Lewici jako pełniący specjalną służbę dla Jehowy (Lb 1:47-49; 2:33)

Mężczyzna, który jeszcze nie oddał do użytku nowo zbudowanego domu lub nie zaczął korzystać z nowo zasadzonej winnicy (Pwt 20:5, 6; por. Kzn 2:24; 3:12, 13)

Mężczyzna, który zaręczył się z kobietą, lecz jeszcze nie pojął jej za żonę. Młody mąż korzysta z takiego zwolnienia przez rok (miał prawo spłodzić dziedzica i go zobaczyć) (Pwt 20:7; 24:5)

Mężczyzna bojaźliwy (mógłby osłabić ducha walki innych żołnierzy) (Pwt 20:8; Sdz 7:3)

W obozie należy zachowywać czystość (gdyż żołnierze byli uświęceni do walki) (Pwt 23:9-14)

Za obozem nie mogą podążać kobiety; w czasie wyprawy wojennej żołnierze mają się powstrzymywać od współżycia płciowego (zapewniało to czystość religijną i cielesną) (Kpł 15:16; 1Sm 21:5; 2Sm 11:6-11)

Nie wolno dopuszczać się gwałtu na kobietach wroga, gdyż równałoby się to rozpuście; nie wolno też się z nimi żenić przed zakończeniem wyprawy wojennej. (Sprzyjało to czystości ceremonialnej, a ponadto mogło skłonić nieprzyjaciół do zaniechania oporu, ponieważ wiedzieli, że ich kobiety nie zostaną zgwałcone) (Pwt 21:10-13)

Walka z nieprzyjacielskimi miastami

Wszystkich mieszkańców miast należących do siedmiu narodów kananejskich (wymienionych w Pwt 7:1) należy „przeznaczyć na zagładę” (Pwt 2:32-34; 3:1-7; 20:15-17; Joz 11:11-14). (Pozostawienie ich przy życiu naraziłoby na szwank stosunki między Izraelitami a Jehową Bogiem. Pozwolił On mieszkać tym narodom w ziemi Kanaan, dopóki ‛nie dopełniła się ich wina’; Rdz 15:13-21)

Miastom nienależącym do tych siedmiu narodów należy najpierw ogłosić warunki pokoju (Pwt 20:10, 15). Jeśli się poddadzą, ich mieszkańcy zostaną obarczeni pracą przymusową. W przeciwnym wypadku należy uśmiercić wszystkich mężczyzn i kobiety oprócz dziewic, a resztę wziąć do niewoli (Pwt 20:11-14; por. Lb 31:7, 17, 18). (Zabicie wszystkich mężczyzn zapobiegało zarówno późniejszym buntom w tym mieście, jak i zawieraniu małżeństw z Izraelitkami. Rozkazy te chroniły też Izraelitów przed kultem fallicznym i różnymi chorobami)

Nie wolno ścinać drzew owocowych do budowy umocnień oblężniczych (Pwt 20:19, 20)

Rydwany należy spalić, koniom podciąć ścięgna, żeby nie nadawały się do walki, a potem je zabić (Joz 11:6)

ODŻYWIANIE SIĘ I HIGIENA

(Prawa te pomagały Izraelitom trzymać się z dala od narodów pogańskich, sprzyjały czystości i zdrowiu oraz przypominały, że mają być święci wobec Boga; Kpł 19:2)

Obchodzenie się z krwią

Spożywanie krwi jest surowo zabronione (Rdz 9:4; Kpł 7:26; 17:12; Pwt 12:23-25), i to pod karą śmierci (Kpł 7:27; 17:10)

Życie (dusza) jest we krwi (Kpł 17:11, 14)

Krew zarzynanych zwierząt ma być wylewana na ziemię jak woda i przykrywana prochem (Kpł 17:13; Pwt 12:16)

Nie wolno jeść żadnej padliny (ponieważ jest nieczysta i nie została odpowiednio wykrwawiona) (Pwt 14:21)

Jedyne zgodne z Prawem zastosowanie krwi: na ołtarzu w celu przebłagania (Kpł 17:11, 12; Pwt 12:27) oraz podczas ceremonii oczyszczania (Lb 19:1-9)

Korzystanie z tłuszczu

Tłuszczu nie wolno spożywać; należy do Jehowy (Kpł 3:16, 17; 7:23, 24)

Karą za jedzenie tłuszczu zwierzęcia ofiarnego jest śmierć (Kpł 7:25)

Zabijanie zwierząt

Na pustkowiu wszystkie zwierzęta domowe przeznaczone na pokarm mają być przyprowadzone do przybytku i spożyte jako ofiara współuczestnictwa (Kpł 17:3-6)

Karą za złamanie tego prawa jest śmierć (Kpł 17:4, 8, 9)

Czyste dzikie zwierzęta złapane podczas łowów można zabić na miejscu; należy je wykrwawić (Kpł 17:13, 14)

Po wejściu do Ziemi Obiecanej zwierzęta czyste można zarzynać i spożywać w miejscu zamieszkania, jeśli leży ono daleko od sanktuarium, ale krew ma być wylana na ziemię (Pwt 12:20-25)

Zwierzęta lądowe, ryby, owady nadające się do spożycia:

Każde stworzenie, które ma rozdzielone kopyto, czyli rozwidlone racice, oraz przeżuwa pokarm (Kpł 11:2, 3; Pwt 14:6)

Wszystko, co jest w wodach i ma płetwy oraz łuski (Kpł 11:9-12; Pwt 14:9, 10)

Owady i „rojące się skrzydlate stworzenia”, które poruszają się na czterech nogach i mają odnóża skoczne: szarańcza wędrowna, jadalna szarańcza, świerszcz i konik polny (wszystkie według swych rodzajów) (Kpł 11:21, 22)

Zwierzęta lądowe, ryby, ptaki i owady, których nie wolno jeść:

Zwierzęta lądowe: wielbłąd, góralek, zając, świnia (Kpł 11:4-8; Pwt 14:7, 8)

Ryby i inne stworzenia wodne, które nie mają płetw ani łusek (Kpł 11:10)

Ptaki i inne stworzenia latające: orzeł, rybołów, sęp, sęp kasztanowaty, kania ruda, kania czarna, kania, kruk, struś, sowa, mewa, sokół, pójdźka, sowa uszata, łabędź, pelikan, kormoran, bocian, czapla, dudek, nietoperz, wszelkie „rojące się skrzydlate stworzenie”, które porusza się na czterech nogach (tzn. w taki sposób jak zwierzęta czworonożne). Biblia nie wyjaśnia wprost, co decydowało o tym, że jakieś skrzydlate stworzenie zaliczano do nieczystych ceremonialnie. Choć zazwyczaj chodziło o ptaki drapieżne lub padlinożerne, nie było tak w każdym wypadku (Kpł 11:13-20; Pwt 14:12-19; zob. PTAKI i hasła dotyczące poszczególnych ptaków)

Stworzenia, od których roi się ziemia: ślepiec, skoczek, jaszczurka, gekon, wielka jaszczurka, traszka, jaszczurka piaskowa, kameleon, każde stworzenie, które porusza się na brzuchu albo na czterech lub więcej nogach (Kpł 11:29, 30, 42)

Zwierzę, które zdechło lub zostało rozszarpane przez drapieżnika (Wj 22:31; Kpł 17:15, 16; Pwt 14:21)

Zwierzę stanowiące ślubowany lub dobrowolny dar ofiarny albo ofiarę współuczestnictwa można spożyć w dniu ofiarowania bądź następnego dnia; kto by je jadł na trzeci dzień, ma ponieść śmierć. Ofiarę dziękczynienia należy zjeść w tym samym dniu; nic z niej nie wolno zostawić do rana (czyli na drugi dzień). Nie wolno nic pozostawić z posiłku paschalnego; co nie zostanie zjedzone, należy spalić (Wj 12:10; Kpł 7:16-18; 19:5-8; 22:29, 30)

Czynniki powodujące nieczystość:

Wypływ nasienia

Mężczyzna musi się wykąpać i jest nieczysty aż do wieczora (Kpł 15:16; Pwt 23:10, 11)

Szatę splamioną nasieniem trzeba wyprać i jest nieczysta do wieczora (Kpł 15:17)

Po odbytym stosunku mąż i żona mają się wykąpać i są nieczyści do wieczora (Kpł 15:18)

Urodzenie dziecka

Po urodzeniu chłopca kobieta jest nieczysta przez 7 dni, a potem jeszcze przez 33 dni (przez pierwsze 7 dni była nieczysta dla wszystkich, jak podczas menstruacji; przez następne 33 dni była nieczysta tylko w tym sensie, że nie mogła dotykać niczego świętego, np. posiłku ofiarnego, ani nie mogła wejść do świętego miejsca) (Kpł 12:2-4)

Gdy urodzi dziewczynkę, jest nieczysta przez 14 dni i potem jeszcze przez 66 dni (Kpł 12:5)

Menstruacja (Kpł 12:2)

Przy regularnych miesiączkach kobieta jest nieczysta siedem dni; w wypadku nietypowego lub dłuższego upływu krwi jest nieczysta przez cały ten okres i jeszcze przez siedem następnych dni (Kpł 15:19, 25, 28)

Nieczyste jest wszystko, na czym siądzie lub się położy podczas swej nieczystości (Kpł 15:20)

Kto dotknie nieczystej lub jej łóżka albo przedmiotu, na którym siedziała, musi wyprać swe szaty, wykąpać się i jest nieczysty do wieczora (Kpł 15:21-23)

Jeśli nieczystość menstruacyjna znajdzie się na jakimś mężczyźnie, jest on nieczysty siedem dni, a każde łóżko, na którym się położy, także jest nieczyste (Kpł 15:24)

Kobieta jest nieczysta za każdym razem, gdy ma upływ krwi (Kpł 15:25)

Środki zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób

Trąd i inne plagi

Kapłan rozstrzyga, czy rzeczywiście chodzi o trąd (Kpł 13:2)

Chory ma być poddany siedmiodniowej kwarantannie, a potem zbadany; jeśli choroba się zatrzyma, kwarantanna jest przedłużana o dalsze siedem dni (Kpł 13:4, 5, 21, 26); jeżeli choroba się nie rozszerzy, ma być uznany za czystego (Kpł 13:6); gdyby się rozszerzyła, jest to trąd (Kpł 13:7, 8)

Trędowaty ma mieć rozdarte szaty, rozwichrzone włosy na głowie, zasłonięte wąsy (lub górną wargę) i wołać: „Nieczysty, nieczysty!” Ma mieszkać w odosobnieniu poza obozem, dopóki nie wyzdrowieje (Kpł 13:45, 46; Lb 5:2-4)

Wyciek z narządów płciowych (najwidoczniej spowodowany jakimś stanem chorobowym) (Kpł 15:2, 3)

Łóżko i wszystkie przedmioty, na których chory by się położył lub usiadł, są nieczyste (Kpł 15:4)

Nieczysty jest każdy, kto dotknął chorego, jego łóżka lub przedmiotu, na którym on siedział, albo kto został przez niego opluty (Kpł 15:5-11)

Naczynia gliniane, których dotknął ktoś mający wyciek, należy stłuc, a drewniane — wypłukać w wodzie (Kpł 15:12)

Po ustaniu wycieku człowiek jest nieczysty jeszcze przez siedem dni (Kpł 15:13)

Naturalne potrzeby należy załatwiać poza obozem, a odchody zakopywać (chroniło to czystość obozu wojskowego) (Pwt 23:12, 13)

Przepisy dotyczące zwłok

Kto dotknie zwłok, kości zmarłego lub grobowca (nawet na otwartym polu), będzie nieczysty przez siedem dni (Lb 19:11, 16). Jeśli się nie oczyści, ma zostać zgładzony (Lb 19:12, 13) (zob. procedurę oczyszczenia opisaną w Lb 19:17-19)

Kto przebywa w namiocie, gdzie znajdują się zwłoki, lub do niego wchodzi, jest nieczysty; nieczyste jest też każde stojące tam otwarte naczynie bez przywiązanej pokrywy (Lb 19:14, 15)

Przepisy dotyczące martwych zwierząt

Kto dotknie padliny zwierzęcia czystego, niesie ją lub zje, jest nieczysty, tak samo jak ten, kto dotknie padliny zwierzęcia nieczystego; musi się oczyścić (Kpł 11:8, 11, 24-31, 36, 39, 40; 17:15, 16)

Nieczyste są naczynia, stojaki na garnki, piece, szaty, skóry, wory i inne przedmioty, które mają styczność z martwym zwierzęciem nieczystym (Kpł 11:32-35)

Łupy zabrane z miasta

Wszystko, co można poddać obróbce ogniowej (metale), należy „przeprowadzić przez ogień”, a następnie oczyścić wodą do oczyszczania; pozostałe rzeczy mają być umyte (Lb 31:20, 22, 23)

INNE POWINNOŚCI WOBEC BLIŹNICH ORAZ ZWIERZĄT

(W Kpł 19:18 Prawo nakazywało: „Masz miłować swego bliźniego jak samego siebie”. W Mt 22:37-40 Jezus oświadczył, że było to drugie największe przykazanie)

Wobec Izraelitów

Należy okazywać im miłość; nie wolno mordować (Wj 20:13; Rz 13:9, 10)

Nie wolno wywierać pomsty na bliźnim ani żywić do niego urazy (Kpł 19:18)

Troska o ubogich (Wj 23:6; Kpł 25:35, 39-43)

Troska o wdowy i sieroty (Wj 22:22-24; Pwt 24:17-21; 27:19)

Poszanowanie własności

Nie wolno kraść; złodziej musi dać odszkodowanie (Wj 20:15; 22:1-4, 7)

Nie wolno zachłannie pożądać własności bliźniego (Wj 20:17)

Wzgląd na niepełnosprawnych

Nie wolno szydzić z głuchego ani mu złorzeczyć, bo nie może się bronić przed tym, czego nie słyszy (Kpł 19:14)

Kto stawia przeszkodę na drodze ślepego lub wprowadza go w błąd, jest przeklęty (Kpł 19:14; Pwt 27:18)

Wobec osiadłych przybyszów: nie wolno ich źle traktować (Wj 22:21; 23:9; Kpł 19:33, 34; Pwt 10:17-19; 24:14, 15, 17; 27:19)

Wobec niewolników

Hebrajski niewolnik (lub niewolnica) ma odzyskać wolność w siódmym roku służby lub w roku jubileuszowym, w zależności od tego, co przypadnie wcześniej. W czasie niewoli należy go traktować życzliwie, jak najemnika (Wj 21:2; Kpł 25:10; Pwt 15:12)

Jeżeli niewolnikiem zostanie mężczyzna żonaty, to jego żona odzyska wolność razem z nim (Wj 21:3)

Jeśli podczas niewoli mężczyzna otrzyma od swego pana żonę (najwyraźniej cudzoziemkę), tylko on odejdzie wolny; kobieta i dzieci, które urodzi, pozostaną własnością pana (Wj 21:4)

Gdy hebrajski niewolnik odzyska wolność, pan ma go zaopatrzyć stosownie do swych możliwości (Pwt 15:13-15)

Pan może wymierzyć niewolnikowi chłostę (Wj 21:20, 21). Jeśli go okaleczy, ma go uwolnić (Wj 21:26, 27). Gdy niewolnik umrze na skutek bicia, właściciel może zostać skazany na śmierć; o karze zadecydują sędziowie (Wj 21:20; Kpł 24:17)

Wobec zwierząt

Jeśli ktoś natknie się na zabłąkane lub cierpiące zwierzę domowe, ma obowiązek udzielić mu pomocy, nawet jeśli należy do jego nieprzyjaciela (Wj 23:4, 5; Pwt 22:4)

Zwierząt jucznych nie wolno przeciążać ani źle traktować (Pwt 22:10; por. Prz 12:10)

Podczas młocki bykowi nie wolno nakładać kagańca; zwierzę może jeść młócone zboże (Pwt 25:4; por. 1Ko 9:7-10)

Nie wolno zabierać ptasiej matki razem z jajkami, aby nie zgładzić całej rodziny (Pwt 22:6, 7)

Nie wolno zarzynać w tym samym dniu byka lub owcy razem z ich młodymi (Kpł 22:28)

CEL PRAWA

Ujawniało występki; wykazywało, że Izraelici potrzebują za nie przebaczenia oraz ofiary, która mogłaby stanowić rzeczywiste przebłaganie za ich grzechy (Gal 3:19)

Jako „wychowawca” chroniło i karciło Izraelitów, przygotowując ich na przyjście Mesjasza, który miał być ich nauczycielem (Gal 3:24)

Różne aspekty prawa stanowiły „cień” mających nadejść dóbr; pomagały szczerym Izraelitom rozpoznać Mesjasza, ponieważ mogli zobaczyć, jak spełniają się na nim prorocze pierwowzory (Kol 2:17; Heb 10:1)