Karaimi poszukują prawdy

„BADAJ dokładnie (...) [Pisma] i nie polegaj na moim zdaniu”. Słowa te wypowiedział w VIII wieku n.e. przywódca Karaimów. Kim byli Karaimi? Czy z ich przykładu możemy się czegoś nauczyć? Aby odpowiedzieć na te pytania, musimy się cofnąć do czasów, gdy pewien długotrwały spór dał początek ruchowi Karaimów.

Jak doszło do sporu?

W ostatnich stuleciach przed naszą erą w judaizmie pojawiła się nowa nauka. Głoszono, iż u stóp góry Synaj Bóg dał dwa Prawa — pisane oraz ustne.a W I wieku n.e. toczyły się gorące spory między zwolennikami a przeciwnikami tej nowej koncepcji. Krzewili ją faryzeusze, natomiast odrzucali między innymi saduceusze i esseńczycy.

Spory takie prowadzono również wtedy, gdy pojawił się obiecany Mesjasz, Jezus z Nazaretu (Daniela 9:24, 25; Mateusza 2:1-6, 22, 23). Miał on do czynienia z wszystkimi zwaśnionymi ugrupowaniami Żydów. Kiedy z nimi dyskutował, potępiał ich za unieważnianie słów Bożych ze względu na tradycję (Mateusza 15:3-9). Ponadto uczył prawd duchowych w taki sposób, w jaki mógł to czynić wyłącznie Mesjasz (Jana 7:45, 46). Co więcej, tylko jego prawdziwi naśladowcy dali dowody, że cieszą się poparciem Bożym. Stali się oni znani jako chrześcijanie (Dzieje 11:26).

Kiedy w 70 roku n.e. zburzono świątynię w Jeruzalem, jedyną sektą religijną, która się ostała, byli faryzeusze. Ponieważ nie istniało już kapłaństwo, ofiary ani świątynia, judaizm faryzejski wprowadził w to miejsce formy zastępcze, pozwalając, by tradycja oraz interpretacje wyparły Prawo pisane. Utorowało to drogę nowym „świętym księgom”. Najpierw powstała Miszna, zawierająca dodatki oraz komentarze do prawa ustnego. Później dołożono do niej inne zbiory pism i całość nazwano Talmudem. W tym samym czasie odstępczy chrześcijanie zaczęli zbyt swobodnie traktować nauki Jezusa. Obie grupy utworzyły potężne systemy religijne — z jednej strony pojawiła się władza rabinacka, z drugiej zaś władza kościelna.

Ze względu na konflikty Żydów z pogańskim, a później „chrześcijańskim” Rzymem ośrodkiem judaizmu stał się w końcu Babilon. To właśnie tam wydano najbardziej kompletne pisma Talmudu. Chociaż rabini utrzymywali, że w Talmudzie dokładniej objawiono wolę Bożą, to jednak spora część Żydów, odczuwając coraz większe jarzmo władzy rabinackiej, tęskniła za słowami Boga przekazanymi przez Mojżesza i proroków.

W drugiej połowie VIII wieku n.e. Żydzi mieszkający w Babilonie, którzy sprzeciwiali się władzy rabinów oraz ich przywiązaniu do prawa ustnego, skupili się wokół uczonego przywódcy Anana ben Dawida. Głosił on, iż każdy Żyd ma nieograniczone prawo do studiowania Pism Hebrajskich jako jedynego źródła religii prawdziwej i nie powinien zważać na interpretacje rabinów ani na Talmud. Anan uczył: „Badaj dokładnie Torę [spisane prawo Boże] i nie polegaj na moim zdaniu”. Ponieważ zwolennicy Anana kładli nacisk na Pisma, zaczęto ich nazywać po hebrajsku Karaʼím, co znaczy „czytający”.

Konflikt Karaimów z rabinami

Jakie nauki Karaimów wywoływały zakłopotanie rabinów? Rabini na przykład zabraniali spożywania mięsa razem z mlekiem. Tłumaczyli, iż jest to ustne wyjaśnienie prawa z Księgi 2 Mojżeszowej 23:19, gdzie czytamy: „Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matki”. Karaimi natomiast uczyli, że ów werset należy rozumieć po prostu dosłownie. Ich zdaniem ograniczenia nałożone przez rabinów były ludzkim wymysłem.

Zgodnie z własną interpretacją słów z Księgi 5 Mojżeszowej 6:8, 9 rabini uważali, że mężczyzna będący Żydem musi do modlitwy zakładać tefilin, czyli filakterie, i że przy każdych drzwiach powinna być umieszczona mezuza.b Według Karaimów wersety te miały jedynie symboliczne znaczenie, toteż odrzucali tego rodzaju przepisy rabinów.

W innych sprawach Karaimi byli daleko surowsi od rabinów. Rozważmy na przykład ich pogląd na słowa z Księgi 2 Mojżeszowej 35:3, gdzie powiedziano: „Nie będziecie rozpalać ognia w żadnej z waszych siedzib w dzień sabatu”. Karaimi zabronili zostawiania na czas sabatu palącej się lampy czy jakiegokolwiek ognia, nawet jeśli wzniecono go przed tym dniem.

Szczególnie po śmierci Anana przywódcy karaimscy często nie byli zgodni co do tego, jak daleko powinny sięgać niektóre ograniczenia i jaki nadawać im charakter, toteż ich nauki nie zawsze były jednoznaczne. Karaimom brakowało jedności, gdyż — w przeciwieństwie do rabinów — nie uznawali żadnego pojedynczego przywódcy, lecz kładli nacisk na osobiste czytanie oraz interpretowanie Pism. Mimo to ruch Karaimów zyskiwał sobie coraz większą popularność, sięgając swymi wpływami daleko poza społeczność żydowską w Babilonie i rozprzestrzeniając się po całym Bliskim Wschodzie. Ważny ośrodek ich działalności powstał nawet w Jerozolimie.

W IX i X stuleciu n.e. uczeni karaimscy, którzy przodowali w podjętych na nowo studiach nad językiem hebrajskim, przeżywali swego rodzaju złoty wiek. Za święte uznawali nie tradycje ustne, lecz Pisma Hebrajskie. Niektórzy Karaimi zostali ich skrupulatnymi kopistami. W gruncie rzeczy to właśnie ich działalność pobudziła Żydów do masoreckich opracowań Pisma Świętego, dzięki czemu do naszych czasów zachował się bardziej dokładny tekst Biblii.

W okresie tego szybkiego rozwoju Karaimi rozpoczęli jawną działalność misjonarską wśród innych Żydów. Stanowiło to wyraźne zagrożenie dla judaizmu rabinicznego.

Jak zareagowali rabini?

Rabini przystąpili do kontrnatarcia, podejmując zacięte walki słowne, przy czym sprytnie manipulowali swymi naukami. W ciągu stulecia od wystąpienia Anana judaizm rabiniczny przyswoił sobie niektóre metody Karaimów. Rabini wprowadzili do swej retoryki ich stylistykę i nabyli większej biegłości w cytowaniu Pisma Świętego.

Bezspornym mistrzem owych słownych potyczek z Karaimami był Saʽadia ben Josef, który w pierwszej połowie X wieku został przełożonym gminy żydowskiej w Babilonie. W przedmowie do jego głównego dzieła, zatytułowanego Księga wierzeń i poglądów, przetłumaczonego na angielski przez Samuela Rosenblatta, czytamy: „Mimo iż (...) [Saʽadia] był za swych czasów poważnym znawcą Talmudu, dość oszczędnie korzystał z tego źródła tradycji żydowskiej, chcąc najwyraźniej pokonać Karaimów ich własną bronią, gdyż uznawali oni za obowiązujące wyłącznie Prawo pisane”.

Podążając śladami Saʽadii, judaizm rabiniczny zdobył w końcu przewagę. Uzyskał ją przez dostosowanie się do Prawa pisanego w stopniu wystarczającym do odebrania Karaimom siły argumentacji. Ostateczny cios zadał im Mojżesz Majmonides, wybitny znawca Talmudu żyjący w XII wieku. Swą tolerancyjną postawą wobec Karaimów, z którymi mieszkał w Egipcie, oraz przekonującym uczonym tokiem rozumowania wzbudził w nich podziw i osłabił pozycję ich przywódców.

Ruch Karaimów traci siłę przebicia

Brak jedności i dobrze zorganizowanej obrony sprawił, że ruch Karaimów utracił zarówno siłę przebicia, jak i zwolenników. Z czasem Karaimi zmodyfikowali swe poglądy i zasady. Leon Nemoy, autor opracowań na temat tego ruchu, napisał: „Chociaż teoretycznie Talmud wciąż był zakazany, do wykładni prawa i do zwyczajów Karaimów niepostrzeżenie przeniknęło sporo elementów talmudycznych”. W gruncie rzeczy stracili oni z oczu swój pierwotny cel i wiele przejęli od judaizmu rabinicznego.

W Izraelu żyje jeszcze około 25 000 Karaimów. Dalsze tysiące można spotkać w innych krajach, głównie w Rosji i USA. Różnią się oni jednak od pierwszych Karaimów, ponieważ trzymają się własnych ustnych tradycji.

Czego możemy się nauczyć z historii Karaimów? Tego, że ‛unieważnianie słowa Boga przez tradycję’ jest poważnym wykroczeniem (Mateusza 15:6). Aby się uwolnić od uciążliwych ludzkich tradycji, trzeba zdobyć dokładną wiedzę z Pisma Świętego (Jana 8:31, 32; 2 Tymoteusza 3:16, 17). Ci, którzy starają się poznać wolę Bożą i ją spełniać, nie polegają na poglądach człowieka. Przeciwnie, skrupulatnie studiują Biblię i stosują się do pożytecznych wskazówek z natchnionego Słowa Bożego.

[Przypisy]

[Ilustracja na stronie 30]

Grupa Karaimów

[Prawa własności]

Z dzieła The Jewish Encyclopedia, 1910