WYJŚCIA, KSIĘGA
Drugi zwój Pięcioksięgu, nazywany też Księgą 2 Mojżeszową. Po hebrajsku nosi tytuł Szemòt, „imiona”, gdyż rozpoczyna się od słów: Weʼélleh szemòt: „A oto imiona”. W wielu językach jest znana jako Exodus, od zlatynizowanej formy greckiej nazwy znaczącej „wyjście; odejście”, a nawiązującej do wyjścia Izraelitów z Egiptu.
Księga ta jest najwyraźniej kontynuacją Księgi Rodzaju, gdyż zaczyna się od spójnika „a” (dosł. „i”), po czym ponownie wylicza imiona synów Jakuba, zaczerpnięte z pełniejszej listy z Rodzaju 46:8-27. Spisano ją w 1512 r. p.n.e., w rok po wyjściu Izraelitów z Egiptu, gdy obozowali na pustkowiu Synaj. Obejmuje okres 145 lat — od śmierci Józefa w 1657 r. p.n.e. do wzniesienia przybytku w r. 1512.
Pisarz. Żydzi nigdy nie wątpili, że pisarzem Księgi Wyjścia był Mojżesz. Użyte w niej wyrażenia egipskie świadczą o tym, iż nie spisał jej jakiś Żyd urodzony znacznie później, ale ktoś, kto naprawdę żył w tamtych czasach.
Dokładność i wiarogodność. Pisarza Księgi Wyjścia „cechuje świetna znajomość realiów starożytnego Egiptu. Stosunek Egipcjan do cudzoziemców (to, że trzymali się od nich z dala, choć pozwalali na pobyt w swym kraju, że nie cierpieli pasterzy, że podejrzewali obcych z Palestyny o szpiegostwo), administracja państwowa, jej ustalony charakter, władza króla, wpływy kapłanów, wielkie przedsięwzięcia budowlane, zatrudnianie przy nich cudzoziemców, zastosowanie cegieł, (...) a w cegłach słomy, (...) nadzorcy robót, balsamowanie zwłok i sprowadzanie potrzebnych do tego korzeni, (...) lamenty żałobne, (...) używanie do walki koni i rydwanów (...) — oto tylko niektóre z wielu oczywistych szczegółów świadczących o tym, że autor Pięcioksięgu był znakomicie obeznany z praktykami i zwyczajami egipskimi” (G. Rawlinson, The Historical Evidences of the Truth of the Scripture Records, 1862, ss. 290, 291).
Niektórzy zgłaszają zastrzeżenia co do opowieści o córce faraona kąpiącej się w Nilu (Wj 2:5), ale według Herodota (a potwierdzają to pomniki kultury) w starożytnym Egipcie kobiety nie podlegały żadnym ograniczeniom (Dzieje, II, 35). Prócz tego Egipcjanie przypisywali wodom Nilu boską moc. Faraon niekiedy udawał się nad rzekę w celach kultowych. Tam właśnie co najmniej dwukrotnie zastał go Mojżesz, gdy zwiastował dziesięć plag (Wj 7:15; 8:20).
Na zabytkach egipskich nie ma dowodów pobytu Izraelitów w tym kraju. Trudno się temu dziwić, gdyż jak wynika z badań, Egipcjanie nie utrwalali na pomnikach wydarzeń przedstawiających ich w złym świetle. Bardziej jednak od kamiennych świadków przekonuje żywe świadectwo obchodów Paschy, świętowanej przez Żydów od zarania ich dziejów na pamiątkę wyjścia z Egiptu.
Historyczna dokładność relacji z Księgi Wyjścia jest rzetelnie potwierdzona. Według Westcotta i Horta zarówno Jezus, jak i pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich powołują się na nią przeszło 100 razy. Na rzecz jej wiarogodności przemawia też uczciwość pisarza. Mojżesz całkowicie szczerze przyznaje się do swych słabości, rozterek i błędów, nie przypisuje samemu sobie żadnego cudu ani nie szczyci się własnymi zdolnościami przywódczymi i organizatorskimi, choć Egipcjanie uznawali go za wielkiego człowieka, a większość Izraelitów miała dla niego ogromny szacunek (Wj 11:3; 3:10-12; 4:10-16).
Podczas pobytu Izraelitów w Egipcie i późniejszego exodusu Bóg w widomy sposób otaczał ich opieką. Mieli tam najdogodniejsze warunki do szybkiego rozrośnięcia się w potężny naród. Gdyby zostali w Kanaanie, zapewne często wikłaliby się w walki z jego mieszkańcami, tymczasem na terytorium pierwszego mocarstwa światowego, znajdującego się wówczas u szczytu potęgi, znaleźli bezpieczne schronienie. Mieszkali w najlepszej części kraju, co dobrze wpływało na zdrowie, możliwości rozradzania się, a poniekąd także na rozwój intelektualny.
Niemniej położenie Izraelitów w Egipcie nie sprzyjało wzrostowi moralnemu i duchowemu ani nie pozwalało przeobrazić ich w naród podległy władzy teokratycznej i pouczany przez kapłanów zajmujących się składaniem ofiar. Prócz tego zbliżała się wyznaczona przez Boga pora na spełnienie obietnicy, iż potomstwo Abrahama otrzyma ziemię Kanaan. Izrael miał utworzyć wielki naród, którego Królem był Jehowa. Księga Wyjścia relacjonuje, jak Bóg urzeczywistniał to zamierzenie (Wj 15:13-21).
Zwoje znad Morza Martwego. Fragmenty Księgi Wyjścia znaleziono w 15 Zwojach znad Morza Martwego. Jeden z nich (4QExf) jest datowany na 250 r. p.n.e. Dwa inne, pochodzące przypuszczalnie z III lub II w. p.n.e., zostały spisane alfabetem starohebrajskim, używanym przed niewolą babilońską.
[Ramka na stronie 1093]
GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI WYJŚCIA
Relacja o tym, jak Jehowa wyzwolił Izraelitów z ciemięskiej niewoli egipskiej i zorganizował ich w naród teokratyczny
Spisana przez Mojżesza w 1512 r. p.n.e., mniej więcej rok po wyjściu Izraelitów z Egiptu
Izrael w srogiej niewoli egipskiej (1:1 do 3:1)
Na rozkaz faraona Izraelici zostają zmuszeni do pracy niewolniczej i są tyranizowani; wszyscy nowo narodzeni chłopcy mają zostać uśmierceni
Mojżesz unika śmierci dzięki temu, że adoptuje go córka faraona, jest jednak pouczany przez rodzoną matkę
Mojżesz zabija okrutnego Egipcjanina, ucieka do Midianu, gdzie zostaje pasterzem
Jehowa za pośrednictwem Mojżesza wyzwala Izraelitów (3:2 do 15:21)
Przy płonącym krzewie Mojżesz zostaje ustanowiony wyzwolicielem; ma przemawiać i działać w imieniu Jehowy
Mojżesz wraca do Egiptu i wraz z Aaronem staje przed obliczem faraona; z upoważnienia Jehowy nakazuje odprawić Izraelitów, by mogli oddawać Bogu cześć na pustkowiu; faraon odmawia i wzmaga ucisk
Jehowa ponownie obiecuje wyzwolić Izraelitów i dać im ziemię Kanaan, dzięki czemu lepiej pojmą znaczenie Jego imienia — Jehowa
Na Egipt spada dziesięć plag, zapowiadanych przez Mojżesza i Aarona; począwszy od czwartej dotykają tylko Egipcjan; podczas dziesiątej giną wszyscy ich pierworodni płci męskiej (również spośród zwierząt); Izraelici w tym czasie obchodzą Paschę
Jehowa wyprowadza Izraelitów z Egiptu, posługując się za dnia słupem obłoku, nocą zaś słupem ognia; rozdziela Morze Czerwone, by mogli je przejść po suchej ziemi, po czym zatapia faraona i jego wojska, gdy ruszają w pościg dnem morskim
Jehowa organizuje Izraelitów w naród teokratyczny (15:22 do 40:38)
Izraelici otrzymują na pustkowiu wodę pitną, mięso i mannę; w związku z udostępnieniem manny wprowadzony zostaje sabat
Za radą Jetry Mojżesz wybiera zdolnych mężczyzn na przełożonych, którzy pomagają mu w sądzeniu
Pod górą Synaj Jehowa zaprasza naród do zawarcia przymierza; Izraelici chętnie się zgadzają; Jehowa w przejmujący sposób ukazuje swą chwałę
Poprzez Mojżesza Jehowa przekazuje Dziesięcioro Przykazań i inne prawa, w których wyłuszcza swe wymagania
Krwią zwierząt ofiarnych zostaje uprawomocnione przymierze Prawa; lud oznajmia: „Wszystko, co Jehowa powiedział, jesteśmy gotowi czynić i będziemy posłuszni”
Bóg przekazuje wskazówki w sprawie budowy i wyposażenia przybytku, powołania kapłaństwa i sporządzenia szat dla kapłanów
Kiedy Mojżesz przebywa na górze Synaj, lud zaczyna czcić złotego cielca; Mojżesz rozbija kamienne tablice dane mu przez Boga; Lewici okazują się lojalni; ok. 3000 bałwochwalców zostaje wytraconych
Jehowa pozwala Mojżeszowi ujrzeć swą chwałę i oznajmia mu swoje imię
Z dobrowolnie ofiarowanych materiałów powstaje przybytek i jego wyposażenie; 1 Nisan 1512 r. p.n.e. przybytek zostaje wzniesiony, a Jehowa w widomy sposób go akceptuje