OLIWKA

(hebr. zájit; gr. elaía).

W czasach biblijnych drzewo oliwne należało do najcenniejszych roślin, na równi z winoroślą i drzewem figowym (Sdz 9:8-13; 2Kl 5:26; Hab 3:17; Jak 3:12). W Biblii wzmianki o nim pojawiają się bardzo wcześnie: po potopie gołąb przyniósł Noemu liść oliwki, co świadczyło o tym, że wody już opadły (Rdz 8:11).

Drzewo oliwne (Olea europaea) licznie występuje na górskich stokach Galilei i Samarii, na wzgórzach centralnej Palestyny, jak również w całym basenie Morza Śródziemnego (Pwt 28:40; Sdz 15:5). Dobrze rośnie na skalistej, kredowej glebie, zbyt suchej dla wielu innych roślin, stosunkowo dobrze też znosi częste susze. Gdy Izraelici wychodzili z Egiptu, obiecano im, że kraina, do której wkroczą, będzie „ziemią oliwy i miodu” i że będą tam ‛winnice i drzewa oliwne, których nie sadzili’ (Pwt 6:11; 8:8; Joz 24:13). Ponieważ oliwka rośnie powoli i zaczyna przynosić obfite plony dopiero po dziesięciu latach (a nawet później), okoliczność, iż drzewa te już rosły, była bardzo korzystna dla Izraelitów. Drzewo to jest wyjątkowo długowieczne, owocuje przez setki lat, a niektóre okazy na terenie Palestyny podobno mają ponad 1000 lat.

Drzewa oliwne w Palestynie przedstawiają piękny widok — często rosną na tarasach skalistych wzgórz lub pokrywają dna dolin. Oliwka osiąga ok. 6 m wysokości. Ma poskręcany pień pokryty popielatą korą, rozległy system korzeniowy i gęstą koronę oraz wąskie szarozielone liście. Chociaż nie wszyscy o tym wiedzą, jest to drzewo wiecznie zielone. Na ogół kwitnie w maju i pokrywa się tysiącami jasnożółtych kwiatów. Wiatr łatwo je odrywa, do czego nawiązano w Biblii (Hi 15:33). Owoce, czyli oliwki, początkowo są zielone, a gdy dojrzeją — purpurowoczarne. Zbiera się je jesienią (październik/listopad) i po dziś dzień często stosuje się starożytną metodę otrząsania drzewa kijem (Pwt 24:20; Iz 24:13). W czasach biblijnych owoce pozostawione na drzewie były przeznaczone dla zbieraczy pokłosia (Iz 17:6). Oliwka z natury owocuje przemiennie, tzn. obfite zbiory występują co drugi rok na zmianę ze słabszymi. Żeby usunąć gorzką substancję zawartą w świeżych owocach, zanurza się je w solance, a potem można je spożywać na surowo lub marynowane. Najcenniejsza jest jednak zawarta w nich oliwa, stanowiąca 30 procent lub więcej masy świeżych owoców. Z jednego dorodnego drzewa oliwnego można w ciągu roku uzyskać 40—60 l oliwy. Drewno jest bardzo twarde i żeby nadawało się do obróbki, musi być wiele lat sezonowane.

Drzewo oliwne żyje całe wieki, a po ścięciu jego korzeń potrafi wypuścić kilka pędów, z których wyrastają nowe drzewa. Podobnie przedłużają swój żywot stare okazy. Nowe drzewa zazwyczaj sadzi się z pędów odciętych od rosnącego drzewa. Dlatego psalmista bardzo trafnie przyrównał synów pobłogosławionego człowieka do „sadzonek drzew oliwnych” dookoła jego stołu (Ps 128:3).

Szczepienie. Żeby rosnące na stokach wzgórz dzikie drzewa oliwne wydawały lepsze owoce, często wszczepiano w nie szlachetne pędy. Jednak czymś nie do pomyślenia byłoby zaszczepienie pędu dzikiej oliwki na drzewie ogrodowym, gdyż wtedy rodziłoby ono dzikie owoce. Uwydatnia to wagę rozumowania przedstawionego przez Pawła w Rzymian 11:17-24. Chrześcijan pochodzenia pogańskiego, zaliczonych do „potomstwa Abrahama”, przyrównał on do gałęzi dzikiego drzewa oliwnego wszczepionych w drzewo ogrodowe w miejsce wyłamanych bezowocnych gałęzi, które wyobrażają rodowitych Żydów odrzuconych z powodu braku wiary (Gal 3:28, 29). Takie działanie, podjęte „wbrew naturze”, świadczy o niezasłużonej życzliwości Boga wobec chrześcijan pochodzenia pogańskiego oraz wskazuje na dobrodziejstwa, których mogą oni zaznać jako gałęzie „dzikiego drzewa oliwnego” dostępujące „tłustości” korzeni ogrodowego drzewa oliwnego. Chrześcijanie ci nie mają więc żadnych podstaw, by się wynosić ponad innych (por. Mt 3:10; Jn 15:1-10; zob. SZCZEPIENIE).

Gaje i tłocznie oliwne. Jeśli tylko pozwalały na to warunki, prawie każda wioska w Palestynie miała swój gaj oliwny. Zniszczenie go, np. przez największego szkodnika, gąsienicę, oznaczało dla ludności wielką stratę (Am 4:9). Król Dawid wysoko cenił sady oliwne w Szefeli (1Kn 27:28). Wzgórze położone na wsch. od Jerozolimy, mniej więcej „w odległości drogi sabatowej”, już w czasach króla Dawida słynęło z drzew oliwnych, a za dni Zachariasza było nazywane „górą drzew oliwnych” (2Sm 15:30; Za 14:4; Łk 19:29; 22:39; Dz 1:12). Duża liczba starożytnych kamiennych tłoczni oliwnych odkrytych w całej Palestynie wskazuje, że uprawa oliwek była bardzo rozpowszechniona. Ówczesne ogrody często miały postać sadów oliwnych i nieraz znajdowały się w nich tłocznie. Nazwa ogrodu Getsemani, do którego Jezus udał się ze swymi uczniami po spożyciu z nimi ostatniej wieczerzy, pochodzi od aramejskiego wyrażenia gat szemané, czyli „tłocznia oliwna”. Czasami oliwę pozyskiwano też przez rozgniatanie oliwek nogami (Mi 6:15).

Znaczenie przenośne. Drzewo oliwne symbolizuje w Biblii zdolność do wydawania owocu, piękno i dostojeństwo (Ps 52:8; Jer 11:16; Oz 14:6). Jego gałęzi używano podczas Święta Szałasów (Kpł 23:40; Neh 8:15). W Zachariasza 4:3, 11-14 i Objawieniu 11:3, 4 drzewa oliwne symbolizują pomazańców i świadków Bożych.

[Ilustracja na stronie 260]

Drzewa oliwne dobrze rosną na skalistej glebie, zbyt suchej dla wielu innych roślin