MANASSES

(„ten, kto pozwala zapomnieć”).

1. Pierworodny syn Józefa i wnuk Jakuba. Gdy Józef został zarządcą żywności w Egipcie, faraon dał mu za żonę Asenat, córkę Potifery, kapłana z On, a ona urodziła mu dwóch synów: Manassesa i Efraima. Nadając swemu pierworodnemu imię Manasses, Józef oświadczył: „Bóg pozwolił mi zapomnieć o wszelkiej mej udręce i o całym domu mego ojca” (Rdz 41:45, 50-52).

Gdy Jakub błogosławił Manassesa i Efraima, świadomie położył swoją prawą rękę na głowie Efraima, a lewą na głowie Manassesa, wyróżniając tym samym młodszego z braci (Rdz 48:13-20). W ten sposób wskazał, że Efraim stanie się większy niż Manasses.

Manasses miał synów z syryjskiej nałożnicy (1Kn 7:14), a Józef przed śmiercią zobaczył jeszcze jego wnuków, synów Machira (Rdz 50:22, 23).

2. Plemię izraelskie wywodzące się od syna Józefa Manassesa; tworzyło je siedem rodów plemiennych. Rok po wyjściu z Egiptu liczba zdolnych do służby wojskowej mężczyzn powyżej 20 roku życia wynosiła w tym plemieniu 32 200 (Lb 1:34, 35). Niewątpliwie należał do nich Gaddi, jeden z dziesięciu zwiadowców, którzy przynieśli złe wieści o Ziemi Obiecanej (Lb 13:1, 2, 11, 25-33). Gdy niemal 40 lat później przeprowadzono drugi spis ludności, liczba mężczyzn z tego plemienia wzrosła do 52 700 i przewyższyła liczbę mężczyzn w plemieniu Efraima o 20 200 (Lb 26:28-34, 37). Kiedy więc Mojżesz mówił o „dziesiątkach tysięcy Efraima” i tylko o „tysiącach Manassesa”, najwyraźniej odnosiło się to do pomniejszej roli Manassesa w przyszłości (Pwt 33:17).

Na pustkowiu plemię Manassesa, którego naczelnikiem był Gamaliel, syn Pedahcura, obozowało po zach. stronie przybytku, razem z Efraimitami i Beniaminitami. Ten trójplemienny oddział wyruszał jako trzeci w kolejności (Lb 1:10, 16; 2:18-24; 7:54; 10:23).

Podboje po obu stronach Jordanu. Gdy Izraelici pokonali amoryckich królów Sychona i Oga, Mojżesz przydzielił zdobyte ziemie Rubenitom, Gadytom i połowie plemienia Manassesa pod warunkiem, że plemiona te pomogą w podbiciu terenów leżących na zach. od Jordanu (Lb 32:20-33; 34:14, 15; Pwt 29:7, 8). Wydaje się, że pn. część obszaru po wsch. stronie rzeki została zdobyta głównie przez Manassesytów, m.in. przez Jaira, Nobacha i „synów Machira”. Dlatego Mojżesz właśnie im przyznał ten region (Lb 32:39-42; Pwt 3:13-15; 1Kn 2:21, 22).

Później mężczyźni z „połowy plemienia Manassesa”, którzy już otrzymali swe dziedzictwo, przekroczyli Jordan i brali udział w podboju ziem leżących na zach. od rzeki (Joz 1:12-18; 4:12). Znaleźli się też wśród zgromadzonych przed górą Garizim, gdy Jozue „odczytał na głos wszystkie słowa prawa, błogosławieństwo i przekleństwo” (Joz 8:33, 34; Pwt 27:12). Pod wodzą Jozuego Izraelici zwyciężyli Kananejczyków; w ciągu ok. sześciu lat pokonali 31 królów (Joz 12:7-24). Chociaż pozostały jeszcze do zdobycia pewne obszary, Jozue przy pomocy arcykapłana Eleazara i wyznaczonych przez Boga przedstawicieli dziesięciu plemion (z plemienia Manassesa był to Channiel, syn Efoda) dokonał wtedy podziału ziemi na dziedziczne posiadłości (Lb 34:17, 23; Joz 13:1-7).

Dziedziczne terytorium. Ziemie, które połowa plemienia Manassesa otrzymała po wsch. stronie Jordanu, obejmowały Baszan i część Gileadu (Joz 13:29-31). Na pd. od nich znajdowało się terytorium Gada, a granicznym miastem było Machanaim (Joz 13:24-26, 30). Większą część tego obszaru stanowił płaskowyż, którego średnia wysokość wynosi ok. 610 m n.p.m. Tu leżało miasto Golan, jedno z sześciu miast schronienia, oraz inne miasto lewickie — Beesztera (Asztarot) (Joz 20:8, 9; 21:27; 1Kn 6:71).

Druga połowa plemienia Manassesa otrzymała dziedzictwo po zach. stronie Jordanu (Joz 17:2, 5). Graniczyło ono od pd. z Efraimem, od pn. zach. z Aszerem, od pn. wsch. z Issacharem, a od zach. z Morzem Śródziemnym. Granica między Efraimem i Manassesem biegła od Michmetat do Tappuachu, potem wzdłuż doliny potoku Kana i dochodziła do Morza Śródziemnego (por. Joz 16:5-8; 17:7-10). Na terytorium Manassesa znajdowały się miasta-enklawy Efraimitów, natomiast Manassesytom przydzielono miasta-enklawy (Bet-Szean, Ibleam, Dor, En-Dor, Taanach i Megiddo oraz ich zależne miejscowości) na terytoriach Issachara i Aszera (Joz 16:9; 17:11). Manassesytom nie udało się wypędzić z tych miast-enklaw Kananejczyków, ale z czasem narzucili im pracę przymusową (Joz 17:11-13; Sdz 1:27, 28; por. 1Kn 7:29). Dwa z tych miast, Taanach (Aner?) i Ibleam (Bileam lub Gat-Rimmon?), przypadły Lewitom z rodu Kehata (Joz 21:25, 26; 1Kn 6:70).

Dzieje. Po dokonaniu podziału ziemi Jozue pobłogosławił Rubenitów, Gadytów i „połowę plemienia Manassesa” oraz zachęcił ich, by dalej służyli Jehowie (Joz 22:1-8). Wtedy wyruszyli oni z Szilo nad Jordan i wybudowali nad rzeką ołtarz. Pozostałe plemiona uznały to za przejaw niewierności i buntu i w rezultacie omal nie doszło do wojny domowej. Konflikt udało się jednak zażegnać, ponieważ okazało się, że ołtarz wzniesiono nie po to, by składać na nim ofiary, lecz by przypominał o potrzebie dochowywania wierności Jehowie (Joz 22:9-31).

W późniejszym okresie Jehowa posłużył się sędzią Gedeonem z plemienia Manassesa, by wyzwolić Izraelitów spod ucisku Midianitów (Sdz 6:11-16, 33-35; 7:23; 8:22). Innym sędzią z tego plemienia najwyraźniej był Jefte. Pod jego wodzą Izraelici pokonali gnębiących ich Ammonitów (Sdz 11:1, 32, 33).

Za panowania Saula, pierwszego króla Izraela, Rubenici, Gadyci i Manassesyci mieszkający na wsch. od Jordanu odnieśli zdecydowane zwycięstwo nad Hagrytami i ich sprzymierzeńcami (1Kn 5:10, 18-22). Mniej więcej w tym samym czasie niektórzy Manassesyci, wśród nich waleczni wojownicy, zbiegli od Saula i przyłączyli się do Dawida (1Kn 12:19-21). Po śmierci Saula i jego następcy, Isz-Boszeta, 18 000 Manassesytów z zach. strony Jordanu oraz tysiące innych z drugiej strony rzeki przybyło do Hebronu, by ustanowić Dawida królem nad całym Izraelem (1070 p.n.e.) (1Kn 12:31, 37, 38).

Po latach śmiałe reformy religijne podjęte przez judzkiego króla Asę sprawiły, iż wielu Manassesytów, „widząc, że Jehowa, jego Bóg, jest z nim”, zbiegło z królestwa północnego (2Kn 15:8, 9). Podczas wielkiego zgromadzenia w 15 roku panowania Asy (963 p.n.e.) razem z innymi zawarli przymierze zobowiązujące ich do szukania Jehowy (2Kn 15:10, 12). Podobnie za rządów judzkiego króla Ezechiasza (745-717 p.n.e.) niektórzy Manassesyci ukorzyli się i przyjęli zaproszenie na Paschę zorganizowaną w Jerozolimie, chociaż wielu drwiło z posłańców króla. Ci, którzy zareagowali pozytywnie, uczestniczyli potem w niszczeniu przedmiotów bałwochwalczego kultu (2Kn 30:1, 10, 11, 18; 31:1).

Wcześniej (ok. 760 p.n.e.) Tiglat-Pileser (Tilgat-Pilneser) III uprowadził do niewoli Manassesytów żyjących po wsch. stronie Jordanu (1Kn 5:23-26). Wydaje się, że mniej więcej w tym okresie doszło do waśni między plemionami Efraima i Manassesa. Oba plemiona zjednoczyły się jednak przeciwko Judzie (Iz 9:20, 21).

Prawie sto lat po upadku dziesięcioplemiennego królestwa judzki król Jozjasz przeprowadził akcję niszczenia ołtarzy, kadzielni, świętych pali i wizerunków używanych do fałszywego kultu i objął nią także spustoszone miejsca na terytorium Manassesa oraz inne tereny poza Judą (od 648 p.n.e.). Król kazał również dokonać napraw w świątyni, a prace te były finansowane z darów przekazywanych przez Izraelitów z różnych plemion, m.in. Manassesa (2Kn 34:1-11).

Po powrocie z niewoli babilońskiej (537 p.n.e.) niektórzy Manassesyci zamieszkali w Jerozolimie (1Kn 9:1-3).

W wizji Ezechiela dział Manassesa znajdował się między ziemią Naftalego i Efraima (Eze 48:4, 5). Manassesa wymieniono również wśród plemion Izraela duchowego (Obj 7:6).

3. Imię występujące w tekście masoreckim Sędziów 18:30 na skutek zmiany wprowadzonej przez przepisywaczy. Fragment ten dotyczy odstępstwa Danitów i w Przekładzie Nowego Świata brzmi następująco: „Jonatan, syn Gerszoma, syna Mojżesza, on i jego synowie, zostali kapłanami dla plemienia Danitów” (zob. też BT; Bw; BWP). Żydowscy przepisywacze z szacunku dla Mojżesza między dwie pierwsze litery jego imienia wstawili dodatkową, zapisaną nieco wyżej literę nun („n”), żeby zamiast „Mojżesz” było „Manasses”. Zrobili tak, by czyn Jonatana nie sprowadził hańby na imię Mojżesza. Oprócz zmienionego tekstu masoreckiego imię „Manasses” pojawia się w tym wersecie również w tekście greckiej Septuaginty w Kodeksie watykańskim oraz w syryjskiej Peszitcie (por. Bg). Jednakże w Septuagincie z Kodeksu aleksandryjskiego oraz w łacińskiej Wulgacie w miejscu tym występuje imię „Mojżesz”.

4. Król Judy; syn i następca Ezechiasza (2Kl 20:21; 2Kn 32:33). Matką Manassesa była Chefcyba. Gdy wstąpił na tron, miał 12 lat. Panował w Jerozolimie przez 55 lat (716-662 p.n.e.) i był 14 królem Judy po Dawidzie (2Kl 21:1). Czynił to, co złe w oczach Jehowy — odbudował wyżyny, które zniszczył jego ojciec, postawił ołtarze dla Baala, oddawał cześć „całemu zastępowi niebios”, nawet na dwóch dziedzińcach świątyni wybudował ołtarze fałszywego kultu. ‛Przeprowadzał swych synów przez ogień’, uprawiał magię, wróżbiarstwo i popierał spirytyzm. Uczynił też rzeźbiony wizerunek świętego pala i umieścił go w domu Jehowy. Zwodził mieszkańców Judy i Jerozolimy, „by postępowali gorzej niż narody, które Jehowa usunął sprzed oblicza synów Izraela” (2Kl 21:2-9; 2Kn 33:2-9). Chociaż Jehowa posyłał do nich swych proroków, nikt ich nie słuchał. Manasses przelał również mnóstwo niewinnej krwi (2Kl 21:10-16); według pism żydowskich rabinów właśnie na jego rozkaz przecięto piłą proroka Izajasza (por. Heb 11:37).

Ponieważ Manasses nie zwracał uwagi na orędzie Jehowy, został ukarany: król Asyrii uprowadził go do Babilonu, jednego ze swych królewskich miast (2Kn 33:10, 11). ‛Manassesa z Judy’ wymieniono wśród 22 „królów Hatti, wybrzeża i wysp” płacących daninę asyryjskiemu królowi Asarhaddonowi. Imię Manasses występuje też na liście królów zależnych od Asurbanipala (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, ss. 291, 294).

W niewoli Manasses okazał skruchę, ukorzył się i modlił do Jehowy. Bóg wysłuchał jego błagania i przywrócił go do władzy królewskiej w Jerozolimie (2Kn 33:12, 13). Potem Manasses „zbudował mur zewnętrzny Miasta Dawidowego” i rozmieścił dowódców wojskowych w warownych miastach Judy. Poza tym pousuwał cudzoziemskich bogów oraz wizerunek bożka z domu Jehowy, a także ołtarze, które zbudował „na górze domu Jehowy i w Jerozolimie”. Przygotował też ołtarz Jehowy i zaczął składać na nim ofiary, zachęcając innych do służenia Jehowie. Ale lud dalej składał ofiary na wyżynach, tyle że dla Jehowy (2Kn 33:14-17). Po śmierci Manassesa królem został jego syn Amon (2Kn 33:20).

5. Izraelita „z synów Pachat-Moaba”; jeden z tych, którzy wzięli sobie cudzoziemskie żony, ale za dni Ezdrasza odprawili je „wraz z synami” (Ezd 10:30, 44).

6. Izraelita „z synów Chaszuma”; również należał do tych, którzy odesłali swe cudzoziemskie żony, gdy Ezdrasz gorliwie przywracał czyste wielbienie (Ezd 10:33, 44).