BET-SZEMESZ

(„dom słońca”).

Nazwa czterech miast wspomnianych w Biblii.

1. Miasto na pn. granicy Judy, wymienione między Kesalonem a Timną (Joz 15:10). W Jozuego 19:41 najwyraźniej nazwano je Ir-Szemesz („miasto słońca”) i umiejscowiono na granicy z terytorium plemienia Dana, które leżało na pn. od Judy. Ostatecznie plemię Judy oddało Bet-Szemesz Lewitom jako miasto kapłańskie (Joz 21:13, 16; 1Kn 6:59).

Bet-Szemesz utożsamia się z Tall ar-Rumajla (Tel Bet Szemesz), znajdującym się niedaleko na zach. od ruin bizantyjskiego miasta w pobliżu współczesnego ʽAjn Szems, w którego nazwie częściowo zachowała się nazwa starożytnego Bet-Szemesz. A zatem leżało ono ok. 26 km na zach. od Jerozolimy, przy głównym szlaku prowadzącym z niej do filistyńskich miast — Aszdodu i Aszkelonu. Niewątpliwie miało znaczenie strategiczne, gdyż strzegło górnej części doliny Sorek oraz jednego z najważniejszych przejść z nadbrzeżnych równin na teren Szefeli i gór judzkich. Wykopaliska ukazują długą historię tego miasta i wyraźne ślady wpływów filistyńskich.

Kiedy dotknięci chorobą Filistyni odesłali Arkę Jehowy do Izraela, krowy ciągnące wóz same skierowały się do tego lewickiego miasta. Jednak wskutek niestosownego zachowania części jego mieszkańców, którzy popatrzyli na Arkę Przymierza, 70 z nich poniosło śmierć (1Sm 6:9-20). Występujące w 1 Samuela 6:19 wyrażenie „pięćdziesiąt tysięcy mężów” nie jest w tekście hebrajskim połączone żadnym spójnikiem z określeniem „siedemdziesięciu mężów”, toteż niektórzy uważają je za późniejszą wstawkę. Józef Flawiusz (Dawne dzieje Izraela, VI, I, 4), omawiając tę relację biblijną, wspomina tylko o śmierci 70 mężczyzn, a informację o 50 000 pomija milczeniem (zob. 1Sm 6:19, przyp. w NW).

Bet-Szemesz było jednym z miast, które zgodnie z rozporządzeniem króla Salomona dostarczały żywności na potrzeby królewskiego stołu (1Kl 4:7, 9). Odnaleziono tam długie, wąskie pomieszczenia, które przypuszczalnie służyły do przechowywania ziarna, oraz wielką, wyłożoną kamiennymi płytami komorę o średnicy ok. 7 m i głęboką prawie na 6 m. Liczne odkopane tłocznie do winogron i oliwek wskazują, że w okolicach tych produkowano duże ilości wina i oliwy.

Kiedy król Amacjasz (858-830 p.n.e.) niemądrze sprowokował izraelskiego króla Jehoasza, ten go pokonał i pojmał pod Bet-Szemesz (2Kl 14:9-13; 2Kn 25:18-23). Za panowania Achaza (761-746 p.n.e.) upadek i niewierność narodu doprowadziły do utraty tego miasta na rzecz Filistynów (2Kn 28:18, 19). Ponieważ jednak odnaleziono tam uchwyt do dzbana z inskrypcją: „Własność Eliakima, szafarza Jaukina [skrócona forma imienia Jehojachin]” — kojarzonego przez niektórych z królem o tym imieniu — może to wskazywać, że królestwo Judy z czasem odebrało Bet-Szemesz Filistynom.

2. Warowne miasto na terytorium Naftalego (Joz 19:35-39). Chociaż Kananejczycy nie zostali stamtąd wypędzeni, wykonywali pracę przymusową na rzecz tego plemienia (Sdz 1:33). Dokładne położenie tej miejscowości nie jest znane.

3. Miasto nad Jordanem, na terytorium Issachara (Joz 19:22, 23). Próbowano utożsamiać je z różnymi miejscami, ale według niektórych uczonych chodzi o Al-Abajdija nad Jordanem, jakieś 3 km na pd. od Jeziora Galilejskiego i ok. 16 km na wsch. od góry Tabor. Starożytna nazwa prawdopodobnie zachowała się w nazwie pobliskiego Chirbat Szamsin.

4. Miasto w Egipcie, wspomniane w proroctwie Jeremiasza zapowiadającym spustoszenie tego kraju (Jer 43:13). Zdaniem niektórych chodzi o Heliopolis (co znaczy „miasto słońca”), położone na pn.-wsch. krańcu dzisiejszego Kairu. W innych miejscach Biblii użyto jego egipskiej nazwy: On (zob. ON 2).