ACHAB
(„brat ojca”).
1. Syn Omriego i król północnego królestwa izraelskiego. Panował w Samarii 22 lata, od ok. 940 r. p.n.e. (1Kl 16:28, 29).
Popieranie fałszywego kultu. Jeśli chodzi o stosunek do religii prawdziwej, panowanie Achaba należało do najgorszych. Nie tylko kontynuował on fałszywą formę wielbienia Jehowy za pośrednictwem złotych cielców, które ustawił Jeroboam, ale też dopuścił do uwikłania Izraelitów w kult Baala na niespotykaną dotąd skalę, a to z powodu małżeństwa z Jezebel, córką króla Sydonu Etbaala. Józef Flawiusz, powołując się na starożytnego historyka Menandra, nazywa Etbaala Itobalem oraz podaje, że zanim zabił on króla i przywłaszczył sobie tron, był kapłanem Astarte (Asztarte) (Przeciw Apionowi, I, 18 [123]).
Pod wpływem swej pogańskiej żony, Jezebel, Achab zaczął wielbić Baala; pozwolił jej też wybudować dla tego boga świątynię i postawić święty pal ku czci Aszery (1Kl 16:30-33). Wkrótce potem w kraju było już 450 proroków Baala oraz 400 proroków świętego pala i wszyscy jadali przy królewskim stole Jezebel (1Kl 18:19). Kiedy zaczęto zabijać mieczem prawdziwych proroków Jehowy, 100 z nich przeżyło tylko dzięki temu, że wierny Abdiasz, zarządca domu Achaba, ukrył ich w jaskiniach i dostarczał im chleba i wody (1Kl 18:3, 4, 13; 19:10).
Eliasz powiadomił Achaba, że karą za uwikłanie się w kult Baala będzie wielka susza, która według Łukasza 4:25 i Jakuba 5:17 trwała trzy lata i sześć miesięcy (1Kl 17:1; 18:1). Deszcz miał spaść tylko na słowo Eliasza i choć Achab poszukiwał go wśród okolicznych królestw i narodów, prorok aż do wyznaczonego czasu pozostawał w bezpiecznym miejscu (1Kl 17:8, 9; 18:2, 10). Achab próbował później winą za suszę i głód obciążyć Eliasza, ale prorok odparł ten zarzut, wykazując, że ich rzeczywistą przyczyną jest kult Baala popierany przez Achaba. Próba przeprowadzona na górze Karmel dowiodła nicości Baala i pokazała, iż prawdziwym Bogiem jest Jehowa; na rozkaz Eliasza pozabijano proroków Baala, po czym kres klęsce suszy położyła gwałtowna ulewa (1Kl 18:17-46). Gdy Achab wrócił do Jizreel i poinformował żonę o działaniach Eliasza wymierzonych przeciw kultowi Baala, Jezebel poprzysięgła prorokowi śmierć, co skłoniło go do ucieczki na górę Horeb (1Kl 19:1-8).
Budowa stolicy; zwycięstwa nad Syrią. Uważa się, że Achab w ramach swych przedsięwzięć budowlanych ukończył wznoszenie fortyfikacji Samarii; jak wykazały odkrycia archeologiczne, składały się one z trzech rzędów potężnych i bardzo solidnie zbudowanych murów. Podczas prac wykopaliskowych natrafiono również na prostokątny plac pałacowy o wymiarach 90 na 180 m, otoczony murem z dokładnie dopasowanych kamieni ciosanych. Znaleziono też mnóstwo płaskorzeźb z kości słoniowej, które zdobiły sprzęty i ściany i być może miały związek z postawionym przez Achaba „domem z kości słoniowej”, o którym wspomniano w 1 Królów 22:39 (ILUSTRACJA, t. 1, s. 948; por. też Am 3:15; 6:4).
Wkrótce jednak bogactwa miasta zostały zagrożone, a jego umocnienia poddane próbie, gdy król Syrii Ben-Hadad II, stojący na czele koalicji 32 królów, rozpoczął oblężenie Samarii. Początkowo Achab potulnie przyrzekł spełnić żądania najeźdźcy, ale później nie zgodził się na splądrowanie pałacu. Przerwano negocjacje pokojowe i dzięki kierownictwu Bożemu Achab zastosował taktykę, która zaskoczyła przeciwników; w rezultacie dokonał wielkiej rzezi, choć sam Ben-Hadad zdołał uciec (1Kl 20:1-21).
Ben-Hadad, który uważał Jehowę jedynie za „Boga gór”, w następnym roku powrócił z taką samą armią, nie zamierzał jednak walczyć w górzystych okolicach Samarii, lecz na płaskiej wyżynie niedaleko Afeku, na terytorium Manassesa (zob. AFEK 5). Gdy wojska izraelskie przybyły na miejsce bitwy, w porównaniu z potężnym obozem Syryjczyków wyglądały jak „dwie trzódki kóz”. Ale Jehowa obiecał udowodnić, że Jego moc nie jest uzależniona od położenia geograficznego, i wojska Achaba odniosły miażdżące zwycięstwo nad wrogiem (1Kl 20:26-30). Achab oszczędził jednak Ben-Hadada — podobnie jak niegdyś król Saul Amalekitę Agaga — i zawarł z nim przymierze, na mocy którego Izrael miał odzyskać utracone miasta, Achab zaś miał wyznaczyć sobie ulice w Damaszku, czyli najwyraźniej założyć tam bazary lub targowiska pozwalające prowadzić działalność handlową (1Kl 20:31-34). Jehowa potępił za to Achaba, tak jak wcześniej Saula, i jemu oraz jego ludowi przepowiedział nieszczęścia (1Kl 20:35-43).
Mord na Nabocie i jego konsekwencje. Podczas trzyletniego okresu pokoju Achab zwrócił uwagę na winnicę Nabota w Jizreel i bardzo pragnął ją nabyć, gdyż leżała obok jego pałacu. Ale Nabot odmówił odstąpienia mu jej, ponieważ zabraniało tego prawo Boże dotyczące dziedzicznej własności. Achab wrócił więc do domu posępny, położył się na łożu, odwrócił twarzą do ściany i nie chciał nic jeść. Kiedy o przyczynie jego przygnębienia dowiedziała się Jezebel, napisała w imieniu króla listy, w których poleciła postawić Nabota przed sądem za rzekome bluźnierstwo i skazać na śmierć. Gdy Achab przejął upragnioną posiadłość, przyszedł do niego Eliasz i surowo go potępił jako mordercę oraz człowieka, który się zaprzedał, by postępować niegodziwie, i stale ulega wpływom swej pogańskiej żony. Następnie prorok zapowiedział, że jak psy lizały krew Nabota, tak też będą lizać krew Achaba, a samą Jezebel i potomkami Achaba pożywią się padlinożerne ptaki. Król, przejęty do głębi tymi słowami, bardzo się zasmucił i włożywszy na siebie wór, zaczął pościć oraz na zmianę siadał i chodził przygnębiony. Z tego powodu Bóg okazał mu pewną miarę miłosierdzia, przesuwając czas sprowadzenia nieszczęścia na jego dom (1Kl 21:1-29).
Stosunki Achaba z leżącą na pd. Judą umocniło małżeństwo jego córki Atalii z Jehoramem, synem króla Jehoszafata (1Kl 22:44; 2Kl 8:18, 26; 2Kn 18:1). Podczas przyjacielskiej wizyty Jehoszafata w Samarii Achab namówił go do wspólnej próby odebrania Ramot-Gilead Syryjczykom, którzy najwyraźniej nie wywiązali się w pełni z warunków przymierza zawartego przez Ben-Hadada. Fałszywi prorocy jednogłośnie zapewniali o powodzeniu wyprawy, ale na usilną prośbę Jehoszafata Achab wezwał znienawidzonego przez siebie proroka Michajasza, który zapowiedział mu niechybne nieszczęście. Uparty Achab kazał aresztować Michajasza i wyruszył do walki, chociaż dla zachowania ostrożności uczynił to w przebraniu. Został jednak ugodzony przypadkową strzałą i zmarł od odniesionej rany. Przyniesiono go więc do Samarii i tam pochowano, a gdy zaczęto ‛spłukiwać rydwan wojenny przy sadzawce Samarii, psy lizały jego krew’. W pn.-zach. części obszernego dziedzińca tamtejszego pałacu odkopano duży sztuczny zbiornik na wodę; być może właśnie w tym miejscu spełniło się to proroctwo (1Kl 22:1-38).
Inskrypcje moabskie i asyryjskie. Biblia wspomina, że za rządów Achaba zostało odbudowane Jerycho, co mogło mieć związek z planem utrwalenia dominacji Izraela nad Moabem (1Kl 16:34; por. 2Kn 28:15). Stela Meszy donosi o jarzmie narzuconym temu krajowi przez króla Omriego i jego syna.
Inskrypcje asyryjskie opisujące bitwę pod Karkarem, którą stoczył Salmanasar III z 12 sprzymierzonymi ze sobą królami, wymieniają wśród nich A-ha-ab-bu. Większość uczonych uważa, że chodzi tu o izraelskiego króla Achaba; argumenty kwestionujące taki pogląd przedstawiono w haśle SALMANASAR 1.
2. Fałszywy prorok wśród wygnańców w Babilonie; syn Kolajasza. Jeremiasz przepowiedział, że ten niemoralny i kłamliwy prorok oraz jego towarzysz zostaną upieczeni w ogniu przez Nebukadneccara (Nebukadreccara) (Jer 29:21-23).