KRÓLÓW, KSIĘGI
Księgi Pisma Świętego relacjonujące dzieje Izraela od ostatnich dni życia króla Dawida aż do uwolnienia króla Jehojachina z więzienia w Babilonie.
Pierwotnie obie księgi Królów stanowiły jeden zwój noszący nazwę Królowie (hebr. Melachím), a w Biblii hebrajskiej po dziś dzień są jedną księgą, czwartą wśród tzw. proroków wcześniejszych. W greckiej Septuagincie występują jako 3 i 4 Królestw — pierwszą i drugą są księgi Samuela. Łacińska Wulgata określa je mianem czterech ksiąg Królów, ponieważ Hieronim wolał nazwę Regum (Królów), zgodną z tytułem hebrajskim, od Regnorum (Królestw), będącą dosłownym tłumaczeniem tytułu z Septuaginty. Oddzielenie ksiąg Samuela od Królów, dokonane w Septuagincie, było wygodne, gdyż przekład grecki, zawierający samogłoski, zajmował niemal dwukrotnie więcej miejsca niż tekst hebrajski, w którym aż do drugiej połowy I tysiąclecia n.e. nie występowały samogłoski. W rękopisach greckich podział między tymi księgami nie zawsze przebiegał w tym samym miejscu. Na przykład Lucjan z Antiochii w swym opracowaniu Septuaginty uznaje za początek Księgi 1 Królów zdanie, któremu w naszych Bibliach odpowiada 1 Królów 2:12.
Spisywanie ksiąg Królów. Chociaż żadna z nich nie wymienia swego pisarza, przesłanki biblijne oraz tradycja żydowska wskazują na Jeremiasza. W obu użyto wielu słów i wyrażeń hebrajskich, które poza tym występują w Biblii wyłącznie w jego proroctwie. Księgi Królów i Księga Jeremiasza wzajemnie się uzupełniają — gdy te pierwsze relacjonują jakieś wydarzenie szczegółowo, to ta druga na ogół tylko o nim nadmienia (i na odwrót). Jeżeli więc księgi Królów istotnie zostały napisane przez Jeremiasza, nie dziwi okoliczność, że choć był bardzo znanym prorokiem, ani razu o nim nie wspominają — jego działalność bowiem wyczerpująco przedstawiono w księdze noszącej jego imię. Księgi Królów ukazują sytuację w Jerozolimie już po rozpoczęciu niewoli babilońskiej, z czego wynika, że ich pisarz do niej nie trafił, a właśnie tak było z Jeremiaszem (Jer 40:5, 6).
Niektórzy uczeni doszukują się w księgach Królów dowodów na to, iż są one dziełem kilku pisarzy lub redaktorów. Pomijając jednak różnice wynikające z powoływania się na inne źródła, wyraźnie widać, że całość odznacza się jednolitym językiem, stylem i słownictwem.
Księga 1 Królów opisuje ok. 129 lat dziejów, począwszy od ostatnich dni Dawida (zm. ok. 1040 p.n.e.) aż po śmierć króla Judy Jehoszafata (ok. 911 p.n.e.) (1Kl 22:50). Z kolei Księga 2 Królów obejmuje okres, który rozpoczyna się od panowania Achazjasza (ok. 920 p.n.e.), a kończy w 37 roku wygnania Jehojachina (580 p.n.e.), czyli ok. 340 lat (2Kl 1:1, 2; 25:27-30). A zatem obie księgi Królów relacjonują mniej więcej cztery i pół wieku historii narodu izraelskiego. Ponieważ przedstawiają wypadki nawet z 580 r. p.n.e., nie mogły być spisane wcześniej; z drugiej strony nie wspominają o zakończeniu niewoli babilońskiej, więc niewątpliwie zostały utrwalone (na jednym zwoju) jeszcze przed tym wydarzeniem.
Większą część obu ksiąg najwyraźniej spisano w Judzie, gdzie był dostęp do wielu materiałów źródłowych. Jednakże Księgę 2 Królów zapewne ukończono w Egipcie, dokąd został zabrany Jeremiasz po tym, jak w Micpie zamordowano Gedaliasza (Jer 41:1-3; 43:5-8).
Obie księgi Królów zawsze występowały w spisie świętych ksiąg żydowskich i są uznawane za kanoniczne. Jest to całkowicie uzasadnione, gdyż rozwijają myśl przewodnią całej Biblii — wykazanie słuszności zwierzchnictwa Jehowy i ostateczne urzeczywistnienie Jego zamierzenia względem ziemi za pośrednictwem Królestwa Bożego pod władzą Chrystusa, obiecanego Potomka. Prócz tego na pierwszy plan wysuwają trzech czołowych proroków: Eliasza, Elizeusza i Izajasza, i ukazują, jak niezawodnie spełniły się ich proroctwa. Wydarzenia opisane w księgach Królów są wspominane i objaśniane w innych miejscach Pisma Świętego. Jezus nawiązał do nich trzykrotnie — mówiąc o Salomonie (Mt 6:29), królowej z południa (Mt 12:42; por. 1Kl 10:1-9) oraz o wdowie z Carefat i o Naamanie (Łk 4:25-27; por. 1Kl 17:8-10; 2Kl 5:8-14). Paweł nadmienia o Eliaszu i 7000 mężczyzn, którzy nie zgięli kolana przez Baalem (Rz 11:2-4; por. 1Kl 19:14, 18). Jakub nawiązuje do modlitw Eliasza o suszę i o deszcz (Jak 5:17, 18; por. 1Kl 17:1; 18:45). Te wzmianki o czynach osób przedstawionych w księgach Królów przemawiają na rzecz kanoniczności owych pism.
Księgi Królów w dużej mierze oparto na źródłach pisanych, co sam pisarz w niektórych miejscach wyraźnie zaznacza. Wspomina o „księdze dziejów Salomona” (1Kl 11:41), „księdze dziejów królów Judy” (1Kl 15:7, 23) oraz o „księdze dziejów królów Izraela” (1Kl 14:19; 16:14).
Jeden z najstarszych zachowanych rękopisów hebrajskich zawierający kompletne księgi Królów pochodzi z r. 1008 n.e. Ich grecki tekst występuje w kodeksach watykańskim i aleksandryjskim, brakuje go natomiast w Kodeksie synajskim. Fragmenty ksiąg Królów pochodzące najwyraźniej sprzed naszej ery znaleziono w jaskiniach w Kumran.
Struktura tych ksiąg prowadzi do wniosku, że przedstawiając dzieje poszczególnych królów, pisarz lub redaktor skupiał się na informacjach, które z jednej strony były przydatne w celach chronologicznych, a z drugiej ukazywały, czy Bóg oceniał danego władcę przychylnie, czy też nie. Najważniejszym kryterium było to, jak za jego czasów odnoszono się do wielbienia Jehowy. Po omówieniu panowania Salomona rządy następnych królów opisywane są według pewnego ogólnego wzoru, splatającego (z nielicznymi wyjątkami) oba równoległe wątki historyczne. W wypadku królów Judy zwykle najpierw podawane są informacje chronologiczne o współcześnie panującym władcy Izraela, później wiek danego króla judzkiego, długość jego rządów, stolica, a także imię i miejsce pochodzenia jego matki, co było dość istotne ze względu na to, że przynajmniej kilku tych królów miało po kilka żon. Na zakończenie każdej takiej relacji wymienia się materiał źródłowy, miejsce pochówku monarchy oraz imię jego następcy. Opisy władców Izraela zawierają mniej szczegółów — pomija się w nich wiek króla w chwili wstąpienia na tron, a także imię i rodzinne miasto jego matki. Informacje podane w księgach 1 i 2 Królów bardzo się przydają podczas studiowania chronologii biblijnej (zob. CHRONOLOGIA).
Księgi Królów nie są zwykłymi rocznikami lub kronikami wydarzeń. Nie tylko opowiadają o faktach historycznych, ale też objaśniają ich znaczenie. Jak się wydaje, pomijają wszystko, co nie ma bezpośredniego związku z rozwojem zamierzenia Bożego i nie ilustruje zasad, którymi kieruje się Jehowa w kontaktach ze swym ludem. Niezwykle szczerze i bez osłonek mówią o przewinieniach Salomona i innych królów Judy i Izraela.
Świadectwo archeologii. Historyczną i geograficzną wiarogodność ksiąg Królów niezbicie potwierdzają liczne wykopaliska. Zarówno archeologia, jak i żywe okazy drzew poświadczają, że w Libanie rosły lasy cedrowe, z których Salomon pozyskiwał drewno na swe przedsięwzięcia budowlane w Jerozolimie (1Kl 5:6; 7:2). W dolinie Jordanu, gdzie niegdyś leżały Sukkot i Caretan, znaleziono dowody działalności przemysłowej (1Kl 7:45, 46).
Inskrypcja Sziszaka widniejąca na murze świątyni w Karnaku w Egipcie potwierdza najazd tego faraona na Judę w czasach Rechoboama (1Kl 14:25, 26). Czarny wapienny obelisk Salmanasara III, odnaleziony w Nimrud w r. 1846, przedstawia przypuszczalnie wysłannika króla Izraela Jehu, składającego hołd Salmanasarowi; choć księgi Królów nie wspominają o tym wydarzeniu, zabytek ów przemawia za historycznością Jehu. Ruiny odkryte w Samarii świadczą o zakrojonych na szeroką skalę pracach budowlanych Achaba, obejmujących też „dom z kości słoniowej” (1Kl 22:39).
Stela Meszy donosi o niektórych szczegółach buntu tego króla moabskiego przeciw Izraelowi i podaje jego wersję wydarzeń (2Kl 3:4, 5). Inskrypcja ta, sporządzona pismem alfabetycznym, zawiera tetragram.
Kroniki przypisywane Tiglat-Pileserowi III wymieniają imię Pekacha (2Kl 15:27). Mówią ponadto o wyprawie tego króla Asyrii przeciw Izraelowi (o czym wspomina także pewna asyryjska inskrypcja naścienna) (2Kl 15:29). Na inskrypcjach opisujących kampanię Tiglat-Pilesera udało się prócz tego odczytać imię Hoszei (2Kl 15:30; Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, ss. 282-284).
W kronikach Sancheriba, odnotowujących też niektóre jego wyprawy wojenne, nie nadmieniono wprawdzie o zgładzeniu przez anioła 185-tysięcznej armii asyryjskiej, zagrażającej Jerozolimie (2Kl 19:35), ale trudno się spodziewać, by w tych chełpliwych relacjach znalazł się opis tak dotkliwej porażki. Co ciekawe, archeologia potwierdziła ostatnią informację zawartą w księgach Królów: tabliczki klinowe odnalezione w Babilonie wzmiankują, że przebywał tam w więzieniu Jaʼukinu (Jehojachin) i że otrzymywał przydziały żywnościowe z magazynów królewskich (2Kl 25:30; Ancient Near Eastern Texts, s. 308).
Spełnienie proroctw. Księgi Królów zawierają różne proroctwa i ukazują, jak uderzająco dokładnie się spełniły. Na przykład 1 Królów 2:27 przedstawia urzeczywistnienie się słowa Jehowy przeciw domowi Helego (1Sm 2:31-36; 3:11-14). Ponadto ziściły się proroctwa dotyczące Achaba i jego domu (por. 1Kl 21:19-21 z 1Kl 22:38 oraz 2Kl 10:17). Sprawdziła się zapowiedź co do Jezebel i jej szczątków (por. 1Kl 21:23 z 2Kl 9:30-36). A fakty historyczne poświadczają przepowiedzianą proroczo zagładę Jerozolimy (2Kl 21:13).
W księgach Królów uwypuklono m.in. znaczenie ścisłego stosowania się do wymagań Jehowy i smutne skutki lekceważenia Jego sprawiedliwych praw. Obie te księgi dobitnie potwierdzają, że posłuszeństwo lub nieposłuszeństwo względem Jehowy Boga rzeczywiście przynosi zapowiedziane przez Niego rezultaty.
[Ramka na stronie 1163]
GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI 1 KRÓLÓW
Zwięzły opis dziejów królestw Judy i Izraela od schyłku życia Dawida do śmierci Jehoszafata
Pierwotnie księgi 1 i 2 Królów stanowiły jeden zwój
Salomon na początku swego panowania staje się znany z wybitnej mądrości, ale później popada w odstępstwo
Zdecydowana postawa Natana udaremnia próbę objęcia rządów w Izraelu przez Adoniasza; wprowadzenie na tron Salomona (1:5 do 2:12)
Zapytany przez Jehowę, czego pragnie, Salomon prosi o mądrość; oprócz niej otrzymuje bogactwo i chwałę (3:5-15)
Mądrość Boża udzielona Salomonowi ujawnia się w rozstrzygnięciu sprawy dwóch nierządnic, z których każda podawała się za matkę tego samego chłopca (3:16-28)
Zarówno Salomon, jak i Izrael pod jego władzą zażywa dobrobytu; niezrównana mądrość króla zyskuje międzynarodowy rozgłos (4:1-34; 10:14-29)
Salomon buduje świątynię Jehowy, a później zespół pałacowy; na uroczystości poświęcenia gromadzą się wszyscy starsi Izraela (5:1 do 8:66)
Jehowa uświęca świątynię i zapewnia Salomona o trwałości jego dynastii, ale ostrzega przed niewiernością (9:1-9)
Królowa Szeby przybywa ujrzeć na własne oczy mądrość i dobrobyt Salomona (10:1-13)
Sędziwy Salomon ulega wpływowi licznych cudzoziemskich żon i idzie za obcymi bogami (11:1-8)
Rozpad państwa na dwie części; wprowadzenie kultu cielca w celu powstrzymania mieszkańców północnego królestwa od chodzenia do Jerozolimy
Wskutek odstępstwa Salomona Jehowa przepowiada podział państwa (11:11-13)
Po śmierci Salomona jego syn Rechoboam grozi nałożeniem na lud jeszcze cięższego jarzma; dziesięć plemion podnosi bunt i obwołuje królem Jeroboama (12:1-20)
Jeroboam wprowadza w północnym królestwie kult złotych cielców, żeby powstrzymać swych poddanych od wędrówek religijnych do Jerozolimy i od chęci zjednoczenia kraju (12:26-33)
W południowym królestwie Judy panują dobrzy i źli królowie
Rechoboam, a po nim Abijam tolerują odrażający fałszywy kult (14:21-24; 15:1-3)
Syn Abijama Asa i jego syn Jehoszafat czynnie popierają religię prawdziwą (15:9-15; 22:41-43)
Północne królestwo Izraela kala walka o władzę, morderstwa i bałwochwalstwo
Władzę królewską obejmuje syn Jeroboama Nadab; zostaje zamordowany przez Baaszę, który przywłaszcza sobie tron (15:25-30)
Po Baaszy rządy sprawuje jego syn Ela, którego morduje Zimri; pokonany przez Omriego, Zimri popełnia samobójstwo (16:6-20)
Zwycięstwo Omriego prowadzi do wojny domowej; ostatecznie Omri odnosi tryumf i zostaje królem, a później buduje Samarię; dopuszcza się gorszych grzechów niż poprzedni królowie (16:21-28)
Achab wstępuje na tron i poślubia córkę Etbaala, króla Sydończyków; wprowadza do Izraela kult Baala (16:29-33)
Wojny między Judą i Izraelem kończą się przymierzem
Jeroboam toczy wojny z Rechoboamem i Abijamem, Baasza — z Asą (15:6, 7, 16-22)
Jehoszafat sprzymierza się z Achabem (22:1-4, 44)
Jehoszafat i Achab wspólnie wyruszają na wyprawę przeciw Ramot-Gilead; Achab traci życie (22:29-40)
Działalność proroków w Izraelu i Judzie
Achijasz zapowiada oderwanie od domu Dawida dziesięciu plemion; później ogłasza wyrok Jehowy na Jeroboama (11:29-39; 14:7-16)
Szemajasz przekazuje słowo Jehowy, że Rechoboam i jego poddani nie powinni walczyć przeciw dziesięciu zbuntowanym plemionom (12:22-24)
Pewien mąż Boży obwieszcza wyrok Jehowy przeciwko ołtarzowi w Betel, służącemu do kultu cielca (13:1-3)
Jehu, syn Chananiego, ogłasza wyrok Jehowy przeciwko Baaszy (16:1-4)
Eliasz przepowiada długą suszę w Izraelu; w czasie tej suszy cudownie rozmnaża zapasy żywności pewnej wdowy i wskrzesza jej syna (17:1-24)
Eliasz proponuje przeprowadzenie na górze Karmel próby w celu ustalenia, kto jest prawdziwym Bogiem; kiedy okazuje się nim Jehowa, prorocy Baala zostają zabici; Eliasz ucieka przed Jezebel, żoną Achaba, nastającą na jego życie; Jehowa nakazuje mu namaścić Chazaela, Jehu i Elizeusza (18:17 do 19:21)
Michajasz przepowiada Achabowi klęskę w bitwie (22:13-28)
[Ramka na stronie 1165]
GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI 2 KRÓLÓW
Ciąg dalszy dziejów królestw Judy i Izraela opisanych w Księdze 1 Królów; sięga czasów, gdy najpierw Samaria, a później Jerozolima zostały zniszczone za niewierność
Spisywanie ukończono przypuszczalnie w Egipcie ok. 27 lat po zburzeniu Jerozolimy przez Babilończyków
Elizeusz przejmuje po Eliaszu służbę w charakterze proroka Jehowy
Eliasz przepowiada śmierć Achazjasza; gdy dwaj dowódcy wysłani z 50-osobowymi oddziałami w celu pojmania proroka nie okazują mu szacunku, przywołuje na nich ogień z nieba (1:2-17)
Eliasz zostaje zabrany w wichrze; Elizeusz przejmuje jego urzędową szatę (2:1-13)
Elizeusz rozdziela Jordan i uzdrawia wodę w Jerychu; udziela natchnionej rady, dzięki której sprzymierzone wojska Izraela, Judy i Edomu nie giną z braku wody i pokonują Moabitów; pomnaża zapasy oliwy pewnej wdowy, wskrzesza syna Szunamitki, unieszkodliwia zatrutą potrawę, pomnaża podarowany chleb i ziarno, uzdrawia Naamana z trądu, zapowiada, iż trąd Naamana spadnie na chciwego Gechaziego oraz jego potomstwo, i sprawia, że pożyczona siekiera wypływa z wody (2:14 do 6:7)
Elizeusz w porę ostrzega króla Izraela przed niespodziewanymi atakami Syryjczyków; żołnierze syryjscy przybywają pojmać proroka, ale ich umysły zostają przejściowo zaślepione; Syryjczycy oblegają Samarię, wskutek czego w mieście sroży się głód; Elizeusz, obwiniany o tę klęskę, zapowiada jej kres (6:8 do 7:2)
Elizeusz doprowadza do końca misję zleconą Eliaszowi: obwieszcza Chazaelowi, że zostanie królem Syrii, i wysyła posłańca, aby namaścił Jehu na króla Izraela (8:7-13; 9:1-13)
Jehu występuje przeciw domowi Achaba i wykorzenia z Izraela kult Baala (9:14 do 10:28)
Elizeusz na łożu śmierci przyjmuje króla Jehoasza, wnuka Jehu; przepowiada mu trzy zwycięstwa nad Syrią (13:14-19)
Izrael idzie na wygnanie do Asyrii za brak szacunku dla Jehowy
Kult cielca zapoczątkowany przez Jeroboama trwa również za panowania Jehu i jego potomków: Jehoachaza, Jehoasza, Jeroboama II oraz Zachariasza (10:29, 31; 13:6, 10, 11; 14:23, 24; 15:8, 9)
U schyłku istnienia królestwa izraelskiego król Zachariasz zostaje zamordowany przez Szalluma, Szallum przez Menachema, syn Menachema Pekachiasz przez Pekacha, a Pekach przez Hoszeę (15:8-30)
Za panowania Pekacha Tiglat-Pileser III, król Asyrii, uprowadza do niewoli wielu Izraelitów; w dziewiątym roku rządów Hoszei Samaria zostaje zburzona, a Izrael idzie na wygnanie za znieważanie Jehowy; terytorium Izraela zasiedlają inne ludy (15:29; 17:1-41)
Reformy religijne w Judzie nie przynoszą trwałych rezultatów; Babilon pustoszy Jerozolimę i bierze lud Boży do niewoli
Król judzki Jehoram poślubia Atalię, córkę Achaba i Jezebel; staje się odstępcą, a jego syn Achazjasz idzie w ślady ojca (8:16-27)
Po śmierci Achazjasza Atalia usiłuje wytępić potomków Dawida, żeby móc samodzielnie panować; syn Achazjasza Jehoasz zostaje uratowany przez swą ciotkę i w końcu zasiada na tronie; Atalia traci życie (11:1-16)
Dopóki żyje arcykapłan Jehojada, Jehoasz słucha jego rad i popiera prawdziwe wielbienie, ale ‛na wyżynach dalej składane są ofiary’ — zarówno za panowania Jehoasza, jak i jego następców: Amacjasza, Azariasza (Uzzjasza) i Jotama (12:1-16; 14:1-4; 15:1-4, 32-35)
Syn Jotama Achaz uprawia bałwochwalstwo; z kolei jego syn Ezechiasz przeprowadza pożyteczne reformy, ale pod katastrofalnymi rządami następnych władców: Manassesa i Amona, fałszywy kult znów się odradza (16:1-4; 18:1-6; 21:1-22)
Jozjasz, syn Amona, podejmuje stanowcze działania, żeby oczyścić kraj z bałwochwalstwa; ginie w bitwie z faraonem Necho (22:1 do 23:30)
Ostatni czterej królowie Judy są niewierni: Jehoachaz, syn Jozjasza, umiera w niewoli egipskiej; potem na tron wstępuje jego brat Jehojakim; syn i następca Jehojakima, Jehojachin, trafia na wygnanie do Babilonu; za rządów jego brata Sedekiasza Jerozolima zostaje zdobyta przez Babilończyków, którzy uprowadzają do niewoli większość ocalałych z podboju (23:31 do 25:21)