JONATAN

(„Jehowa dał”).

Polski odpowiednik hebrajskiego imienia Jonatán, a czasami też jego dłuższej formy Jehonatán (zob. JEHONATAN).

1. Młody Lewita, który został kapłanem fałszywego kultu najpierw w domu Micheasza na terytorium Efraima, a potem u Danitów. Wspominają o nim 17 i 18 rozdz. Sędziów, nazywając go „Jonatanem, synem Gerszoma, syna Mojżesza” (Sdz 18:30). Wzmianka o tym, że był „z rodziny Judy”, mogła nawiązywać po prostu do tego, iż mieszkał w Betlejem na terytorium Judy (Sdz 17:7).

Wędrując przez górzysty region Efraima, Jonatan dotarł do domu Micheasza, który miał u siebie rzeźbiony wizerunek. Jonatan zgodził się usługiwać w tym domu jako kapłan, chociaż nie należał do rodu Aarona i chociaż w grę wchodziło niedozwolone użycie wizerunku do celów religijnych. Tam spotkało go pięciu Danitów szukających miejsca, w którym mogłaby się osiedlić część ich plemienia. Poprosili, by spytał Boga, czy ich wyprawa zakończy się pomyślnie, na co otrzymali uspokajającą odpowiedź przypisaną Jehowie.

Później 600 mężczyzn z plemienia Dana z rodzinami i stadami udało się na północ. Kiedy mijali dom Micheasza, zabrali stamtąd przedmioty kultu, m.in. wspomniany wizerunek. Nakłonili też samolubnego Jonatana, by zamiast usługiwać jednej rodzinie, przyłączył się do nich i był ich kapłanem (Sdz 17:7 do 18:21). Jonatan „i jego synowie zostali kapłanami dla plemienia Danitów aż do dnia, gdy wzięto tę krainę do niewoli” (Sdz 18:30). Niektórzy komentatorzy uważają, że chodzi tu o podbój tego konkretnego regionu, np. przez Tiglat-Pilesera III, albo o podbój całego północnego królestwa w 740 r. p.n.e. (2Kl 15:29; 17:6). Ponieważ jednak wszystko przemawia za tym, że Księgę Sędziów spisał Samuel, musi tu być mowa o jakimś wcześniejszym wydarzeniu. W Sędziów 18:31 wspomniano, że ów rzeźbiony wizerunek Danici „mieli u siebie ustawiony przez wszystkie dni, gdy dom prawdziwego Boga pozostawał w Szilo”. Wypowiedź ta może wskazywać, do jakiego okresu nawiązywał poprzedzający ją werset: potwierdza pogląd, że członkowie rodziny Jonatana usługiwali jako kapłani, dopóki Arka Przymierza nie wpadła w ręce Filistynów. Zdaniem niektórych końcówka wersetu 30 powinna brzmieć: ‛Aż do dnia, gdy wzięto do niewoli Arkę’ (1Sm 4:11, 22). Jednakże powyższy wniosek co do czasu działalności kapłanów z rodu Jonatana może być słuszny nawet przy obecnym brzmieniu tekstu, ponieważ w wersecie 30 może chodzić o to, że gdy zabrano Arkę Przymierza, w pewnym sensie do niewoli trafiła cała kraina.

2. Najstarszy, ulubiony syn króla Saula z plemienia Beniamina, najprawdopodobniej urodzony przez Achinoam, córkę Achimaaca (1Sm 14:49, 50). Znany jest głównie z tego, że wspierał i darzył niesamolubną przyjaźnią Dawida, którego Jehowa wyznaczył na króla.

Pierwsza biblijna wzmianka o Jonatanie dotyczy początków panowania Saula i przedstawia go jako mężnego dowódcę tysiąca żołnierzy (1Sm 13:2). Musiał mieć wtedy ukończone 20 lat, a zatem gdy zginął ok. 1078 r. p.n.e., co najmniej dobiegał sześćdziesiątki (Lb 1:3). Dawid miał wówczas 30 lat (1Sm 31:2; 2Sm 5:4), tak więc Jonatan był od niego starszy o jakieś 30 lat. Okoliczność, że kiedy Saul został królem, Jonatan był już dorosłym młodzieńcem, pomaga zrozumieć, skąd u niego tyle pozytywnych cech. Otóż gdy dorastał, duży wpływ mógł wywierać na niego ojciec, który przed objęciem tronu był człowiekiem skromnym, posłusznym i szanującym Jehowę oraz Jego postanowienia (1Sm 9:7, 21, 26; 10:21, 22).

Wzmianki o Jonatanie zaczynają się od relacji o tym, jak odważnie poprowadził tysiąc słabo uzbrojonych wojowników do zwycięstwa nad załogą filistyńską w Gebie. W rezultacie wrogowie zebrali się w Michmasz. Wówczas Jonatan niepostrzeżenie opuścił Saula i jego ludzi i wraz z giermkiem podszedł pod nieprzyjacielską placówkę. Czynem tym dowiódł, że jest człowiekiem mężnym, że potrafi tchnąć w innych ducha i że polega na kierownictwie Boga, bo swe działanie uzależnił od danego przezeń znaku. We dwóch zabili ok. 20 Filistynów, co doprowadziło do wielkiej bitwy i zwycięstwa Izraelitów (1Sm 13:3 do 14:23). W trakcie walki Saul pochopnie rzucił przekleństwo na każdego, kto by cokolwiek zjadł przed jej zakończeniem. Ponieważ Jonatan o tym nie wiedział, skosztował leśnego miodu. Kiedy później stanął przed Saulem, nie wzbraniał się umrzeć. Ale lud „wykupił Jonatana”, widział bowiem, że tego dnia był z nim Bóg (1Sm 14:24-45).

Powyższe osiągnięcia Jonatana jasno wskazują, że był walecznym i wprawnym żołnierzem. Podobnie jak Saul, zasłużył sobie na miano ‛szybszego od orła’ i ‛potężniejszego od lwa’ (2Sm 1:23). Znakomicie strzelał z łuku (1Sm 20:20; 2Sm 1:22). Niewykluczone, że ojciec szczególnie go lubił właśnie ze względu na te cechy. Bez wątpienia byli ze sobą bardzo zżyci (1Sm 20:2). Nie wpływało to jednak na oddanie Jonatana dla Boga ani na jego lojalność wobec Dawida.

Dawid został zaproszony na dwór królewski, by grał na harfie Saulowi, którego opuścił duch Jehowy, a zaczął trapić jakiś zły duch — co niewątpliwie zwróciło uwagę Jonatana. Mimo młodego wieku Dawid był „dzielnym mocarzem i wojownikiem”, toteż Saul „go bardzo umiłował, tak iż został on jego giermkiem” (1Sm 16:14-23).

Wyjątkowa przyjaźń Jonatana i Dawida rozpoczęła się zaraz po tym, jak ten drugi zabił Goliata. Szczególne wrażenie musiała zrobić na Jonatanie nieustraszoność Dawida w obronie ludu Jehowy. Kiedy wysłuchał jego relacji, „dusza Jonatana związała się z duszą Dawida i Jonatan umiłował go jak własną duszę” (1Sm 18:1). Ci dwaj odważni wojownicy i gorliwi słudzy Boży „zawarli przymierze” przyjaźni. Jonatan nie mógł nie zauważyć, że Dawid ma ducha Bożego (1Sm 18:3). Nie był jednak zazdrosny i w odróżnieniu od Saula nie uważał go za rywala. Przeciwnie, szanował postanowienia Boże, czym dał młodszemu przyjacielowi wspaniały przykład. Dlatego nie tylko nie pomógł Saulowi go zabić, lecz także ostrzegł Dawida, a nawet się za nim wstawił. Kiedy Dawid był zmuszony ratować się ucieczką, Jonatan spotkał się z nim i zawarł przymierze, że w przyszłości Dawid będzie chronił jego i jego dom (1Sm 19:1 do 20:17).

Jonatan jeszcze raz próbował ująć się za Dawidem u ojca, ale omal nie przypłacił tego życiem, bo Saul w napadzie złości rzucił w niego włócznią. Zgodnie z umową Jonatan wyszedł do Dawida na pole pod pozorem ćwiczeń w strzelaniu z łuku (1Sm 20:24-40). Ponownie zapewnili się o wzajemnej miłości — „zaczęli jeden drugiego całować i płakać nad sobą nawzajem”, jak to czasami robili mężczyźni w czasach biblijnych, a w niektórych krajach także obecnie (1Sm 20:41; Rdz 29:13; 45:15; Dz 20:37). Później Jonatan poszedł do Dawida do Choresz, gdzie zobaczył się z nim po raz ostatni. ‛Umocnił jego rękę w Bogu’ i odnowił z nim przymierze (1Sm 23:16-18).

W Biblii nie ma najmniejszej wzmianki o tym, by Jonatan brał udział w wyprawach ojca przeciw Dawidowi. Jednakże w walce z wrogami Boga, Filistynami, walczył do końca. Zginął tego samego dnia, co jego dwaj bracia i ojciec. Filistyni powiesili ich zwłoki na murach Bet-Szan. Ale dzielni mieszkańcy Jabesz-Gilead zabrali je stamtąd i pochowali w Jabesz. Później Dawid przeniósł kości Saula i Jonatana do Celi (1Sm 31:1-13; 2Sm 21:12-14; 1Kn 10:1-12). Na wieść o śmierci bliskiego przyjaciela Dawid pogrążył się w rozpaczy; ułożył o Saulu i Jonatanie pieśń żałobną zatytułowaną „Łuk” (2Sm 1:17-27). Będąc już królem, okazywał szczególną życzliwość kalekiemu synowi Jonatana Mefiboszetowi, który w chwili śmierci ojca miał pięć lat. Wyznaczył mu nawet stałe miejsce przy swym stole (2Sm 4:4; 9:10-13). Potomkowie Jonatana żyli jeszcze przez wiele pokoleń (1Kn 8:33-40).

3. Syn arcykapłana Abiatara; w czasie buntu Absaloma przyniósł Dawidowi wieści z Jerozolimy, natomiast później przypuszczalnie stanął po stronie spiskującego Adoniasza. Ojciec Jonatana, Abiatar — zanim został arcykapłanem — towarzyszył Dawidowi, gdy ten nie był jeszcze królem i musiał uciekać przed Saulem. Podczas rebelii Absaloma Dawid odesłał Abiatara i Cadoka do stolicy, żeby dostarczali mu informacji. Po raz pierwszy w sprawozdaniu biblijnym pojawia się wtedy syn Abiatara Jonatan, również kapłan. Wraz z synem Cadoka Achimaacem mieli przekazywać Dawidowi ważne wiadomości od swych ojców i od Chuszaja (2Sm 15:27-29, 36). Nie mogli wejść do miasta, ponieważ zostaliby rozpoznani, czekali więc nieopodal przy źródle lub studni o nazwie En-Rogel. Kiedy Absalom usłuchał rady Chuszaja, poinformowano ich o tym, a oni śpiesznie ruszyli z tą wieścią do króla. Niestety, dostrzeżono ich, zorganizowano pościg i omal ich nie ujęto. Dzięki pomocy pewnej kobiety zdołali się ukryć w studni. Dopiero gdy niebezpieczeństwo minęło, dotarli do Dawida i poradzili mu przeprawić się przez Jordan (2Sm 17:15-22).

Gdy pod koniec życia Dawida jego syn Adoniasz podjął próbę objęcia tronu, obiecanego już Salomonowi, Abiatar stanął po stronie spiskowca. Wszystko wskazuje na to, że Jonatan — być może pod wpływem ojca — także przeszedł na stronę Adoniasza. To właśnie Jonatan przyniósł ucztującemu uzurpatorowi niepomyślną wiadomość, że Dawid udaremnił starania spiskowców i uczynił królem Salomona. Biblia nie wspomina więcej o Jonatanie. Niewykluczone, że został wypędzony razem z ojcem. Tak czy inaczej, mężczyźni z tego rodu utracili przywilej pełnienia urzędu arcykapłana (1Kl 1:41-43; 2:26, 27).

4. Bratanek króla Dawida; zabił olbrzyma urągającego Izraelowi pod Gat (2Sm 21:20, 21; 1Kn 20:6, 7). O tym Jonatanie powiedziano, że był synem Szimei (Szimeja), brata Dawida. W 2 Samuela 13:3 jako syna Szymei, brata Dawida, wymieniono Jehonadaba. Zdaniem niektórych biblistów chodzi o tę samą osobę (zob. JEHONADAB 1).

5. Jeden z mocarzy w wojskach Dawida. Był synem Szagego Hararyty (2Sm 23:8, 32; 1Kn 11:26, 34).

6. Syn Uzzjasza, ustanowiony nad skarbami króla Dawida „w polu, w miastach i wioskach, i wieżach”, co nie obejmowało skarbów królewskich w Jerozolimie (1Kn 27:25). Został wymieniony po skarbniku królewskim Azmawecie, a przed urzędnikami odpowiedzialnymi np. za winnice i sady oliwne (1Kn 27:25-28).

7. Sekretarz i doradca króla Dawida, „mąż odznaczający się zrozumieniem” (1Kn 27:32). W tekście masoreckim pokrewieństwo łączące go z Dawidem określono hebrajskim słowem dod, które w zasadzie znaczy „wuj”. Ponieważ jednak Biblia zawiera dwie wzmianki o Jonatanie będącym bratankiem Dawida, wspomniane słowo przypuszczalnie występuje tutaj w szerszym sensie i oznacza „krewnego” — w tym wypadku „bratanka” (BWP, NŚ). Ten Jonatan byłby wtedy tożsamy z wymienionym w poz. 4.

8. Jeden z dowódców wojskowych, „którzy byli w polu”, gdy Nebukadneccar zdobył Jerozolimę w 607 r. p.n.e.; syn Kareacha i brat Jochanana. Kiedy Gedaliasz został ustanowiony namiestnikiem nad resztą ludu, Jonatan i inni dowódcy przybyli do niego z pola i usłyszeli zapewnienie, iż są bezpieczni (Jer 40:7-10). Jonatan najwidoczniej należał do osób, które ostrzegły Gedaliasza — niestety, bezskutecznie — przed grożącym mu zamachem (Jer 40:13-16).

9. Jeden z dwóch synów Jady, potomek Judy poprzez Checrona i Jerachmeela. Jego brat Jeter umarł, nie mając synów, Jonatan zaś miał dwóch: Peleta i Zazę (1Kn 2:3, 25, 26, 28, 32, 33).

10. Izraelita z rodu Adina; jego syn Ebed w 468 r. p.n.e. wrócił z Ezdraszem z Babilonu do Jerozolimy (Ezd 8:1, 6).

11. Syn Asahela, który być może sprzeciwił się, gdy Ezdrasz zaproponował, by repatrianci żydowscy odprawili swe cudzoziemskie żony. Niewykluczone jednak, że nie chodziło mu o samą propozycję Ezdrasza, lecz o sposób realizacji tego przedsięwzięcia (Ezd 10:15, przyp. w NW).

12. Syn Jojady, wnuk arcykapłana Eliasziba (Neh 12:10, 11). Uważa się, że werset 11 powinien zawierać imię „Jochanan”, a nie „Jonatan”, ponieważ w Nehemiasza 12:22, 23 właśnie Jochanana nazwano „synem Eliasziba”, a „syn” może oznaczać „wnuka” (zob. JOCHANAN 7).

13. Kapłan będący głową domu patriarchalnego Malluchiego za dni arcykapłana Jojakima (Neh 12:12, 14).

14. Syn Szemajasza z rodu Asafa i ojciec Zachariasza — jednego z kapłanów, którzy grali na trąbach, idąc w pochodzie po odbudowanym murze Jerozolimy (Neh 12:31, 35, 36).