EUFRAT

Najdłuższa i najważniejsza rzeka pd.-zach. Azji, nazywana po turecku Fırat Nehri, co przypomina hebrajską nazwę Perát i staroperską — Ufratu. Po raz pierwszy pojawia się w Biblii w Rodzaju 2:14 jako jedna z czterech rzek, których źródła znajdowały się kiedyś w Edenie.

Granica ziemi przyznanej Izraelitom. Zawierając przymierze z Abrahamem, Bóg obiecał dać jego potomstwu ziemię „od rzeki egipskiej aż do wielkiej rzeki, rzeki Eufrat” (Rdz 15:18). Przyrzeczenie to zostało potem powtórzone narodowi izraelskiemu (Wj 23:31; Pwt 1:7, 8; 11:24; Joz 1:4). W 1 Kronik 5:9 powiedziano, że w czasach przed panowaniem Dawida potomkowie Rubena zajmowali tereny od ziemi Gilead „aż do miejsca, gdzie się wchodzi na pustkowie nad rzeką Eufrat”. Ponieważ jednak Eufrat znajduje się ok. 800 km „na wschód od Gileadu” (1Kn 5:10), mogło chodzić o to, że Rubenici rozszerzyli swe terytorium do skraju Pustyni Syryjskiej, która ciągnie się do Eufratu („aż po wejście na pustynię, [ciągnącą się] od rzeki Eufrat”, BT; „aż dotąd, gdzie się wchodzi na pustynię z tej strony rzeki Eufratu”, Bw). Wydaje się więc, że obietnica Jehowy po raz pierwszy spełniła się całkowicie za panowania Dawida i Salomona, gdy Izrael rozszerzył swe granice, wchłaniając aramejskie królestwo Coby, i w ten sposób sięgnął brzegów Eufratu w pn. Syrii (2Sm 8:3; 1Kl 4:21; 1Kn 18:3-8; 2Kn 9:26). Ze względu na duże znaczenie Eufratu często nazywano go po prostu „Rzeką” (Joz 24:2, 15; Ps 72:8).

Źródła i bieg. Eufrat ma jakieś 2700 km długości, a powstaje z połączenia dwóch głównych rzek źródłowych. Jedna z nich, zwana Karasu, wypływa z pn.-wsch. Turcji ok. 100 km od pd.-wsch. krańca Morza Czarnego. Druga, Murat, bierze początek mniej więcej w połowie drogi między jeziorem Wan a górą Ararat. W środku pomiędzy tymi rzekami rozciąga się dolina rzeki Araks, kojarzonej przez niektórych z rzeką Gichon z Rodzaju 2:13. Karasu i Murat płyną na zach. równolegle do siebie aż do okolic miasta Keban, gdzie łączą się ze sobą na wysokości ok. 610 m n.p.m.

Od tego miejsca połączone potoki stanowią właściwy Eufrat. Po przepłynięciu przez góry ok. 640 km, licząc od źródeł Muratu, rzeka skręca na pd. i płynie w tym kierunku jakieś 480 km, pokonując katarakty i bystrza, aż w końcu wpływa na równinę syryjską w pobliżu miejsca utożsamianego ze starożytnym Karkemisz.

Bród koło Karkemisz. Karkemisz strzegło głównego brodu umożliwiającego przekraczanie rzeki wojskom i karawanom podróżującym z pn. Mezopotamii do pn. Syrii. Było też w tych okolicach najważniejszą twierdzą, która dostała się potem pod kontrolę Asyrii (Iz 10:5-9). Około r. 629 p.n.e. zdobył ją faraon Necho, który po drodze zmierzył się pod Megiddo z judzkim królem Jozjaszem i go uśmiercił (2Kl 23:29; 2Kn 35:20-24). Jakieś trzy, cztery lata później (625 p.n.e.) wojska Nebukadneccara (Nebukadreccara) przekroczyły Eufrat i pod Karkemisz pokonały Egipcjan, co położyło kres ich panowaniu nad Syrią i Palestyną (2Kl 24:7; Jer 46:2, 6, 10).

Od Karkemisz do Zatoki Perskiej. Na wysokości Karkemisz Eufrat znajduje się tylko ok. 160 km od Morza Śródziemnego, ale w tym miejscu skręca na pd. wsch. i kieruje się ku Zatoce Perskiej, odległej o ponad 1100 km. W środkowym biegu płynie między Karkemisz a miastem Hit, którego okolice słyną ze złóż asfaltu. Na tym odcinku rzekę zasilają dopływy Balich i Chabur. Dalej Eufrat płynie przez żyzną Nizinę Mezopotamską, a jakieś 80 km poniżej Hit, w okolicach Bagdadu, zbliża się na odległość 40 km do rzeki Tygrys. W dolnym odcinku wypełnia stare kanały i rozlewa się na rozległych bagnach, wyraźnie zwalniając przy tym bieg.

W końcu niedaleko Basry Eufrat i Tygrys łączą się ze sobą i od tego miejsca do Zatoki Perskiej rzeka nosi nazwę Szatt al-Arab. Według Pliniusza i innych starożytnych historyków pierwotnie Eufrat nie łączył się z Tygrysem i osobno wpadał do morza (Historia naturalis, VI, XXVI, 128-131). Powszechnie uważa się, że muł naniesiony przez te dwie rzeki utworzył deltę u ich ujścia do Zatoki Perskiej i że dawno temu linia brzegowa znajdowała się znacznie dalej na pn., być może nawet sięgała starożytnego Ur Chaldejczyków, gdzie początkowo mieszkał Abraham.

Poziom wód Eufratu jest najniższy we wrześniu, a potem stopniowo się podnosi, aż w maju osiąga stan najwyższy. Topniejący śnieg sprawia, że wiosną rzeka występuje z brzegów. Zapewne ze względu na te coroczne wylewy zarówno Eufratu, jak i Tygrysu Izajasz opisał Babilonię jako „morskie pustkowie” (Iz 21:1, 2). W starożytności wylewy rzeki kontrolowano za pomocą grobli i zapór, które kierowały wodę do kanałów irygacyjnych i zbiorników przeciwpowodziowych. Kanały te tworzyły sieć łączącą Eufrat z Tygrysem i zapewniały urodzajność niemal na całym obszarze pd. Babilonii. Jednak w ciągu stuleci większość z nich uległa zamuleniu i zatkaniu, w rezultacie czego ucierpiało rolnictwo. Również na skutek zasolenia gleb spowodowanego nawadnianiem pól ta żyzna niegdyś dolina znacznie podupadła.

Główne miasta. Nad brzegami Eufratu leżało wiele starożytnych miast, m.in. Ur, Erech, Kisz i Babilon. Rzeka najwyraźniej przesunęła się później nieco na zach., w wyniku czego większość pozostałości tych miast znajduje się dzisiaj kilka kilometrów na wsch. od niej.

Wielkie miasto Babilon zbudowano po obu brzegach Eufratu, a jego wody wykorzystano do utworzenia wewnętrznej sieci kanałów oraz szerokiej i głębokiej fosy otaczającej tę metropolię. Przed zdobyciem Babilonu w r. 539 p.n.e. Cyrus odwrócił bieg rzeki, dzięki czemu jego wojska mogły wejść jej korytem do miasta i zaskoczyć obrońców. W ten sposób wody Eufratu zostały ‛wysuszone’ (Iz 44:27, 28; 45:1). Według Objawienia 16:12 to samo miało się w sensie przenośnym stać z wodami „wielkiej rzeki Eufrat” po wylaniu na nią „czaszy” przez szóstego anioła. Następny rozdział tej księgi opisuje zagładę symbolicznego „Babilonu Wielkiego”, o którym powiedziano, że „siedzi nad wieloma wodami”, wyobrażającymi „ludy i rzesze, i narody, i języki” (Obj 17:1, 5, 15-18).

Granica; wędrówka Jeremiasza. Eufrat stanowił pn. granicę spornego regionu Syrii i Palestyny, o panowanie nad którym walczyły Egipt i Babilon. W okresie imperium perskiego Eufrat oddzielał Wschód od Zachodu, na co wskazuje wyrażenie „za Rzeką” lub „zza Rzeki” (Ezd 4:10, 11; 5:3; 6:6; Neh 2:7). Z czasem zaczął wyznaczać wsch. granicę cesarstwa rzymskiego.

Fragment z Jeremiasza 13:1-7 wzbudza pewne kontrowersje, gdyż wędrówka Jeremiasza z Jerozolimy nad Eufrat, nawet do najbliższego miejsca położonego na pd. od Karkemisz, oznaczałaby konieczność pokonania przeszło 500 km w jedną stronę, a z tekstu wynika, że być może prorok udał się tam dwukrotnie (choć nie podano, w jakim odstępie czasu). Przekład dokonany przez Jewish Publication Society po prostu zawiera w tym fragmencie przetransliterowane z hebrajskiego słowo „Perat” i niektórzy uważają, że nie chodzi o Eufrat, lecz o miejscowość Para (Joz 18:23), położoną niedaleko Anatot, kilka kilometrów od Jerozolimy. Jednak okoliczność, iż nazwa Perát („Eufrat”) pojawia się w tej relacji czterokrotnie, wyraźnie wskazuje na doniosłe znaczenie tego miejsca w owym proroczym obrazie, a wioska Para była raczej mało znana. Komentatorzy zwracają też uwagę na fakt, że w podanych wersetach nie występuje w połączeniu z Perát hebrajskie słowo nahár („rzeka”), ale tak samo jest w Jeremiasza 51:63, gdzie bezsprzecznie chodzi o Eufrat. A zatem nie ma chyba solidnych podstaw, by odnosić fragment z Jeremiasza 13:1-7 do czegoś innego niż Eufrat.

Całkiem prawdopodobne, że Jeremiasz ukrył pas nad rzeką w pobliżu miejsca, gdzie Eufrat przekraczały babilońskie wojska Nebukadneccara, które później spustoszyły Judę i Jerozolimę. W każdym razie wędrówka Jeremiasza nad Eufrat, być może nawet dwukrotna, z pewnością bardzo podniosła rangę ostrzegawczego orędzia, jakie w ten sposób zostało przekazane zepsutym pod względem duchowym mieszkańcom królestwa Judy (por. Jer 2:18, 19).