HINNOMA, DOLINA

Dolina leżąca na pd. i pd. zach. od Jerozolimy. Zaczyna się w pobliżu współczesnej Bramy Jaffy, stamtąd biegnie na pd., potem przy pd.-zach. krańcu miasta ostro skręca na wsch., ciągnie się wzdłuż pd. muru i niedaleko pd.-wsch. narożnika Jerozolimy spotyka się z dolinami Tyropeon i Kidron. Znana jest także jako „dolina syna (synów) Hinnoma” oraz jako „Dolina” w nazwie „Brama nad Doliną” (Joz 15:8; 2Kl 23:10; Neh 3:13). Być może do niej odnosi się określenie „nizina zwłok i tłustego popiołu” w Jeremiasza 31:40. Hinnom, od którego przypuszczalnie wzięła swe miano, jest postacią nieznaną, nic też nie wiadomo o znaczeniu jego imienia (ILUSTRACJA, t. 2, s. 949).

Tuż przed zbiegiem z dolinami Tyropeon i Kidron Dolina Hinnoma się poszerza. Prawdopodobnie tutaj leżało Tofet (2Kl 23:10). Na jej pd. zboczu, w pobliżu wsch. krańca, tradycyjnie umiejscawia się Akeldamę, czyli „Pole Krwi” — pole garncarza kupione za 30 srebrników zwróconych przez Judasza (Mt 27:3-10; Dz 1:18, 19). W końcowym odcinku dolina jest dość wąska i głęboka, a w jej tarasowatych zboczach wykuto liczne komory grobowe.

Dolina Hinnoma stanowiła część granicy między plemionami Judy i Beniamina, a ponieważ terytorium Judy leżało na pd., więc Jerozolima znajdowała się na terytorium Beniamina, jak wspomniano w Jozuego 15:1, 8; 18:11, 16. Obecnie dolina nosi nazwę Wadi ar-Rababi (Ge Ben Hinnom).

Odstępczy król judzki Achaz „sprawiał, że wznosił się dym ofiarny w dolinie synów Hinnoma”, gdzie spalił w ogniu swego syna (lub synów) (2Kn 28:1-3). Jeszcze bardziej niegodziwy był jego wnuk Manasses, który również „swoich synów przeprowadził przez ogień w dolinie syna Hinnoma” (2Kn 33:1, 6, 9). Król Jozjasz, wnuk Manassesa, położył kres tym odrażającym praktykom, gdyż zbezcześcił Tofet — przypuszczalnie przez rozsypanie tam kości lub odpadków — wskutek czego miejsce to przestało się nadawać do celów kultowych (2Kl 23:10).

Jeremiasz, który prorokował za dni królów Jozjasza, Jehoachaza, Jehojakima, Jehojachina i Sedekiasza, ogłosił wyrok Jehowy za grzechy narodu, a jednym z najgorszych było odrażające składanie dzieci w ofierze Molochowi. Na rozkaz Boży prorok zabrał niektórych starszych ludu i kapłanów i zaprowadził ich przez Bramę Skorup (Popielisk), leżącą w pd.-wsch. narożniku Jerozolimy, do Tofet w Dolinie Hinnoma. Tam obwieścił im słowa Jehowy: „Oto więc nadchodzą dni (...) gdy miejsce to nie będzie już nazywane Tofet ani doliną syna Hinnoma, lecz doliną zabijania”. Potem rozbił na ich oczach glinianą butlę i oznajmił pozostałą część wyroku Jehowy: „Potłukę ten lud i to miasto tak, jak ktoś tłucze naczynie garncarza, (...) a w Tofet będą grzebać, aż już nie będzie miejsca do grzebania” (Jer 19:1, 2, 6, 10, 11). Inaczej mówiąc, zginie tam tylu niegodziwych, że niektóre ciała nie będą pogrzebane; ludzie ci nie zostaną jednak złożeni w ofierze Molochowi, lecz straceni z wyroku Bożego. W ten sposób dolina ta miała zostać zbezczeszczona jeszcze bardziej niż za dni Jozjasza.

Prorocze słowa Jeremiasza nie musiały oznaczać, że w jego czasach dalej składano tam ofiary Molochowi, ale wskazywały, że Jehowa ukarze naród za jego występki, dawne i obecne, w tym także za przelewanie niewinnej krwi — zwłaszcza za ofiary z ludzi składane pod rządami Manassesa. Przy innej okazji prorok obwieścił, iż naród izraelski poniesie karę za to, co czynił Manasses (Jer 15:4; por. 2Kl 23:26; Jer 32:30-35). Wypowiedź z Jeremiasza 19:3 pokrywa się z treścią 2 Królów 21:12. Jednakże za dni Jeremiasza na pewno dalej praktykowano bałwochwalstwo, co dowodzi, że Izraelici w ogóle nie okazali skruchy za rażące grzechy, w których współuczestniczyli w okresie panowania Manassesa. W Jeremiasza 2:23, gdzie prorok wypomina Judzie grzech bałwochwalstwa, może chodzić właśnie o Dolinę Hinnoma.

Nad Doliną Hinnoma w murach Jerozolimy znajdowały się następujące bramy: na pn.-zach. krańcu miasta prawdopodobnie Brama Narożna, w części pd.-zach. — Brama nad Doliną, a w pobliżu miejsca, gdzie Dolina Hinnoma łączy się z dolinami Tyropeon i Kidron — Brama Skorup (Popielisk) (2Kl 14:13; Neh 2:13; 12:31; Jer 19:2). Między Bramą Narożną i Bramą nad Doliną zbocza są tak strome, że umiejscawianie kolejnych bram w tym fragmencie murów byłoby bezcelowe. Przy obu tych bramach — najtrudniejszych do obrony punktach w tej części doliny — król Uzzjasz wybudował wieże (2Kn 26:9).

W dolnym odcinku Doliny Hinnoma, biegnącym na pd. od Jerozolimy, Nehemiasz przeprowadził nocne oględziny muru miasta: wyruszył z Bramy nad Doliną w kierunku wsch., dotarł do Bramy Popielisk, potem udał się kawałek w górę doliny Kidron i wrócił do miasta Bramą nad Doliną (Neh 2:13-15). W jego czasach Dolina Hinnoma najwyraźniej stanowiła pn. granicę osad synów Judy (pomijając tych, którzy mieszkali w Jerozolimie) (Neh 11:25, 30).

W Chrześcijańskich Pismach Greckich Dolina Hinnoma występuje pod grecką nazwą Géenna (Mt 5:22; Mk 9:47; zob. GEHENNA).