Rozdział szesnasty

Rywalizujący królowie zbliżają się do swego kresu

 1, 2. Jak po II wojnie światowej zmieniła się tożsamość króla północy?

W ROKU 1835 francuski filozof i historyk Alexis de Tocqueville tak scharakteryzował klimat polityczny w USA i w Rosji: „Amerykanin za zasadę działania przyjmuje wolność, Rosjanin — niewolę. (...) Odmienne są ich drogi, lecz na mocy tajemnych planów Opatrzności zdają się powołani do tego, by kiedyś w rękach każdego z nich znalazły się losy połowy świata” (O demokracji w Ameryce, tłumaczenie: M. Król). Jak trafna okazała się ta przepowiednia po ostatniej wojnie? Historyk J. M. Roberts napisał: „Pod koniec II wojny światowej wszystko wskazywało na to, że o losach świata zapewne będą decydować dwa całkowicie odmienne systemy rządów: trzonem jednego była dawna Rosja, a drugiego — Stany Zjednoczone Ameryki”.

² Podczas obu wojen światowych głównym przeciwnikiem króla południa, anglo-amerykańskiej potęgi światowej, były Niemcy, występujące w roli króla północy. Jednakże po II wojnie kraj ten podzielono. Część zachodnia została sprzymierzeńcem króla południa, wschodnia zaś stanęła po stronie innej potęgi — bloku państw komunistycznych pod przywództwem ZSRR. Ten obóz polityczny stał się zdeklarowanym przeciwnikiem sojuszu anglo-amerykańskiego, okazując się nowym królem północy. Rywalizacja między dwoma królami przerodziła się w zimną wojnę, która trwała od roku 1948 do 1989. Poprzednio niemiecki król północy występował przeciwko „świętemu przymierzu” (Daniela 11:28, 30). Jak ustosunkuje się do tego przymierza blok komunistyczny?

PRAWDZIWI CHRZEŚCIJANIE POTYKAJĄ SIĘ, LECZ ZWYCIĘŻAJĄ

 3, 4. Kim są „ci, którzy niegodziwie działają przeciwko przymierzu”, i jakie stosunki łączyły ich z królem północy?

³ „A tych, którzy niegodziwie działają przeciwko przymierzu, [król północy] gładkimi słówkami przywiedzie do odstępstwa” — oznajmił anioł Boży. „Natomiast lud znający swego Boga wyjdzie zwycięsko i będzie działał skutecznie. I wnikliwi spośród ludu będą wielu udzielać zrozumienia. A przez szereg dni będą doprowadzani do potknięcia — mieczem i płomieniem, pojmaniem i grabieżą” (Daniela 11:32, 33).

⁴ Tymi, którzy „niegodziwie działają przeciwko przymierzu”, mogą być tylko przywódcy chrześcijaństwa. Podają się za chrześcijan, lecz swym postępowaniem wręcz bezczeszczą to miano. W książce Religion in the Soviet Union (Religia w Związku Radzieckim) Walter Kolarz napisał: „[Podczas II wojny światowej] rząd radziecki usiłował zapewnić sobie materialne i moralne wsparcie kościołów w celu obrony ojczyzny”. Po wojnie przywódcy religijni próbowali utrzymać tę przyjaźń, i to pomimo ateistycznej polityki mocarstwa występującego odtąd w roli króla północy. W ten sposób chrześcijaństwo jeszcze mocniej potwierdziło swą przynależność do tego świata, będącą w oczach Jehowy odrażającym odstępstwem (Jana 17:16; Jakuba 4:4).

 5, 6. Kto był „ludem znającym swego Boga” i jak mu się wiodło pod rządami króla północy?

⁵ A co powiedzieć o prawdziwych chrześcijanach, nazwanych „wnikliwymi” oraz „ludem znającym swego Boga”? Chrześcijanie żyjący pod rządami króla północy okazywali stosowne ‛podporządkowanie władzom zwierzchnim’, nie byli jednak częścią tego świata (Rzymian 13:1; Jana 18:36). Sumiennie spłacali „to, co Cezara, Cezarowi”, ale jednocześnie oddawali „co Boże, Bogu” (Mateusza 22:21). Taka postawa sprowadziła na nich liczne próby prawości (2 Tymoteusza 3:12).

⁶ W rezultacie prawdziwi chrześcijanie byli „doprowadzani do potknięcia”, ale też ‛wyszli zwycięsko’. Potykali się w tym sensie, że doznawali zaciekłych prześladowań, a niektórzy nawet zginęli. Zarazem jednak odnieśli zwycięstwo, ponieważ zdecydowana większość dochowała wierności. Podobnie jak Jezus zwyciężyli świat (Jana 16:33). Co więcej, nigdy nie przestali głosić, nawet gdy się znaleźli w więzieniach czy obozach koncentracyjnych. Takim postępowaniem ‛wielu udzielili zrozumienia’. Na ogół w państwach rządzonych przez króla północy liczba Świadków Jehowy rosła pomimo prześladowań. Dzięki wierności „wnikliwych” pojawiał się w tych krajach coraz liczniejszy zastęp członków „wielkiej rzeszy” (Objawienie 7:9-14).

USZLACHETNIANIE SŁUG JEHOWY

 7. Jakiej „niewielkiej pomocy” doznali namaszczeni chrześcijanie żyjący pod panowaniem króla północy?

⁷ „Ale gdy [słudzy Boży] będą doprowadzani do potknięcia, otrzymają wspomożenie niewielką pomocą” — poinformował anioł (Daniela 11:34a). Zwycięstwo króla południa w II wojnie światowej przyniosło nieco ulgi chrześcijanom żyjącym pod panowaniem jego rywala (porównaj Objawienie 12:15, 16). Podobnie w późniejszym okresie słudzy Boży prześladowani przez kolejnego króla północy od czasu do czasu doznawali wytchnienia. W miarę wygasania zimnej wojny wielu przywódców przekonywało się, że wierni chrześcijanie nie stanowią żadnego zagrożenia, i zezwalało na zalegalizowanie ich działalności. Prócz tego stale rosła liczba członków wielkiej rzeszy, którzy przychylnie reagowali na sumienne głoszenie pomazańców i śpieszyli im z pomocą (Mateusza 25:34-40).

 8. Jak niektórzy przyłączyli się do sług Bożych, „używając pochlebstw”?

⁸ Nie każdy, kto w okresie zimnej wojny twierdził, że chce służyć Bogu, kierował się szczerymi pobudkami. Anioł ostrzegł: „Wielu się do nich przyłączy, używając pochlebstw” (Daniela 11:34b). Sporo osób przejawiało zainteresowanie prawdą, ale nie było gotowych oddać się Bogu. Inni na pozór przyjmowali dobrą nowinę, a w rzeczywistości okazywali się agentami władz. W raporcie z pewnego kraju czytamy: „Część tych osobników to pozbawieni skrupułów, zdeklarowani komuniści, którzy wkradli się do organizacji Pańskiej, przejawiali wielką gorliwość, a nawet otrzymali odpowiedzialne przywileje służby”.

 9. Dlaczego Jehowa dopuścił, by niektórzy wierni chrześcijanie ‛potknęli się’ wskutek działalności donosicieli?

⁹ Anioł opowiadał dalej: „I niektórzy z wnikliwych zostaną doprowadzeni do potknięcia, aby z ich powodu dokonywano uszlachetniania oraz by oczyszczano i wybielano, aż do czasu końca; gdyż jest to jeszcze na czas wyznaczony” (Daniela 11:35). Wskutek poczynań donosicieli niektórzy wierni chrześcijanie wpadli w ręce władz. Jehowa dopuścił do tego w celu uszlachetnienia i oczyszczenia swego ludu. Jak Jezus „nauczył się posłuszeństwa z tego, co wycierpiał”, tak próby wiary nauczyły tych lojalnych sług wytrwałości (Hebrajczyków 5:8; Jakuba 1:2, 3; porównaj Malachiasza 3:3). Dzięki nim zostali ‛uszlachetnieni, oczyszczeni i wybieleni’.

10. Co oznacza wyrażenie „aż do czasu końca”?

¹⁰ Słudzy Jehowy mieli się potykać i być uszlachetniani „aż do czasu końca”. Oczywiście liczą się z tym, że będą prześladowani aż do końca tego niegodziwego systemu rzeczy. Prócz tego oczyszczanie i wybielanie ludu Bożego pod wpływem wrogich działań króla północy miało przypadać „na czas wyznaczony”. A zatem w Księdze Daniela 11:35 wyrażenie „czas końca” zapewne odnosi się do zakończenia okresu, który był potrzebny na uszlachetnienie ludu Bożego podczas napaści króla północy. ‛Potykanie się’ najwyraźniej ustało w czasie wyznaczonym przez Jehowę.

KRÓL SIĘ WYWYŻSZA

11. Co anioł powiedział o stosunku króla północy do zwierzchnictwa Jehowy?

¹¹ Na temat króla północy anioł dodał: „A król będzie działał według własnej woli i będzie się wynosił oraz wywyższał nad każdego boga; i [uchylając się od uznania zwierzchniej władzy Jehowy] przeciwko Bogu bogów będzie mówił dziwne rzeczy. I będzie mu się wiodło, aż potępianie dobiegnie kresu; to bowiem, co postanowiono, musi zostać wykonane. A na Boga swoich ojców nie będzie zważał; nie będzie też zważał na to, czego pragną kobiety, ani na żadnego innego boga, lecz nad każdego będzie się wywyższał” (Daniela 11:36, 37).

12, 13. (a) Jak król północy odrzucił „Boga swoich ojców”? (b) Kim były „kobiety”, których ‛pragnień’ nie uwzględniał król północy? (c) Jakiemu „bogu” oddawał chwałę król północy?

¹² Zgodnie z tymi proroczymi słowami król północy odrzucił „Boga swoich ojców”, na przykład trójjedyne bóstwo chrześcijaństwa. Blok komunistyczny propagował jawny ateizm. W ten sposób król północy sam siebie uczynił bogiem, ‛wywyższając się nad każdego’. „Działał według własnej woli”, nie zważając „na to, czego pragną kobiety” — jego służki, czyli podległe mu kraje, takie jak Wietnam Północny.

¹³ Kontynuując przekazywanie proroctwa, anioł oświadczył: „Ale na swoim miejscu będzie oddawał chwałę bogu twierdz; i bogu, którego nie znali jego ojcowie, będzie oddawał chwałę złotem i srebrem, i drogocennym kamieniem, i kosztownymi rzeczami” (Daniela 11:38). Król północy istotnie zaufał nowoczesnemu, podbudowanemu nauką militaryzmowi, „bogu twierdz”. Szukał ratunku w tym „bogu”, składając na jego ołtarzu olbrzymie bogactwa.

14. W jakim sensie król północy ‛działał skutecznie’?

¹⁴ „I wraz z cudzoziemskim bogiem będzie skutecznie działał przeciw najsilniej obwarowanym twierdzom. Kto go uzna, tego w obfitej mierze okryje chwałą, takim też da władzę pośród wielu; i będzie przydzielał ziemię za określoną cenę” (Daniela 11:39). Pokładając ufność w swym zbrojnym „cudzoziemskim bogu”, król północy działał bardzo „skutecznie” i okazał się „w dniach ostatnich” zatrważającą potęgą militarną (2 Tymoteusza 3:1). Popierających jego ideologię nagradzał pomocą polityczną, finansową, a czasami wojskową.

„PRZEPYCHANIE” W CZASIE KOŃCA

15. W jaki sposób król południa wdał się w „przepychanie” z królem północy?

¹⁵ „A w czasie końca król południa wda się z nim we wzajemne przepychanie” — powiedział anioł Danielowi (Daniela 11:40a). Czy w „czasie końca” król południa istotnie ‛przepychał się’ z królem północy? (Daniela 12:4, 9). Owszem. Surowe warunki traktatu pokojowego narzuconego po I wojnie światowej Niemcom — ówczesnemu królowi północy — niewątpliwie przypominały ‛popchnięcie’ i wzbudzały chęć odwetu. Po odniesieniu zwycięstwa w II wojnie światowej król południa wycelował w swego rywala przerażającą broń jądrową i utworzył przeciw niemu potężny sojusz militarny — Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Historyk brytyjski Norman Davies tak się wypowiedział na temat jej roli: „Było to podstawowe narzędzie mające służyć ‚powstrzymaniu’ ZSRR, w którym upatrywano teraz głównego zagrożenia pokoju w Europie. Misja paktu trwała przez 40 lat i bez wątpienia była wypełniana z powodzeniem” (tłumaczenie: E. Tabakowska). Z upływem lat król południa kontynuował to „przepychanie” w ramach zimnej wojny, uciekając się do najnowocześniejszych metod szpiegowskich oraz zaczepnych posunięć dyplomatycznych i militarnych.

16. Jak król północy zareagował na ‛popychanie’ przez króla południa?

¹⁶ Jak na to reagował król północy? „I król północy niczym burza uderzy na niego z rydwanami i jeźdźcami oraz licznymi okrętami; i wtargnie do krajów, i zaleje jak powódź, i przetoczy się” (Daniela 11:40b). Bieg wydarzeń w dniach ostatnich wyraźnie ukazał, że król północy dążył do rozszerzenia zasięgu swych wpływów. Podczas II wojny światowej hitlerowski „król” przekroczył swe granice i zalał sąsiednie kraje. Pod koniec wojny jego następca zbudował potężne imperium. W trakcie zimnej wojny król północy walczył ze swym rywalem w sposób pośredni, wspierając działania wojenne i powstania w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Prześladował też prawdziwych chrześcijan, utrudniając im działalność, chociaż w żaden sposób nie zdołał jej sparaliżować. A wskutek ofensywnych akcji zbrojnych i kampanii politycznych rozciągnął kontrolę nad wieloma krajami. Dokładnie pokrywa się to z przepowiednią anioła: „Wtargnie również do krainy Ozdoby [duchowej posiadłości ludu Jehowy], a wiele będzie krajów doprowadzonych do potknięcia” (Daniela 11:41a).

17. Co wskazuje na to, że ekspansywna polityka króla północy miała mieć ograniczony zasięg?

¹⁷ Król północy nie miał jednak podbić całego świata. Anioł przepowiedział: „Ale oto ci ujdą cało z jego ręki: Edom i Moab oraz główna część synów Ammona” (Daniela 11:41b). W starożytności Edom, Moab i Ammon leżały między obszarami podległymi egipskiemu królowi południa i syryjskiemu królowi północy. W dobie obecnej ich odpowiednikami są narody i organizacje, które król północy bezskutecznie usiłował sobie podporządkować.

ZIEMIA EGIPSKA NIE UCHODZI CAŁO

18, 19. W jaki sposób król południa odczuł wpływ swego rywala?

¹⁸ Anioł Jehowy ciągnął dalej: „I [król północy] będzie wyciągał rękę przeciwko krajom; również ziemia egipska nie ujdzie cało. I będzie władał ukrytymi skarbami złota i srebra oraz wszystkimi majętnościami Egiptu. A Libijczycy i Etiopczycy będą szli jego śladami” (Daniela 11:42, 43). Nawet władca „ziemi egipskiej”, król południa, nie uchronił się przed skutkami ekspansywnej polityki króla północy. Doznał na przykład dotkliwej porażki w Wietnamie. A co z „Libijczykami i Etiopczykami”? Ci sąsiedzi starożytnego Egiptu mogą trafnie wyobrażać geograficznych sąsiadów jego współczesnego odpowiednika (króla południa), którzy w pewnych okresach bywali stronnikami króla północy, a więc niejako „szli jego śladami”.

¹⁹ Czy król północy opanował ‛ukryte skarby Egiptu’? Rzeczywiście wywierał ogromny wpływ na sposób, w jaki król południa korzystał ze swych zasobów finansowych. W obawie przed rywalem ten ostatni poświęcał olbrzymie sumy na utrzymanie potężnej armii, marynarki wojennej i lotnictwa. W tym sensie o królu północy można powiedzieć, że „władał” (czyli wpływał na sposób rozporządzania) bogactwami króla południa.

OSTATNIA WYPRAWA

20. Jak anioł opisał ostatnią wyprawę króla północy?

²⁰ Rywalizacja między królem północy a królem południa — w dziedzinie wojskowości, gospodarki czy jeszcze innej — dobiega końca. Anioł Jehowy takimi oto słowami odsłonił szczegóły starcia, które należy jeszcze do przyszłości: „Jednakże zaniepokoją go [króla północy] wieści ze wschodu i z północy i wyruszy w wielkiej złości, by unicestwić i wydać wielu na zagładę. I osadzi swoje namioty pałacowe między wielkim morzem a świętą górą Ozdoby; i dojdzie do swego kresu, a nie będzie nikogo, kto by mu dopomógł” (Daniela 11:44, 45).

21. Czego jeszcze nie wiemy o królu północy?

²¹ W grudniu 1991 roku rozpadł się Związek Radziecki, co oznaczało wielką przegraną króla północy. Kto będzie zajmował to miejsce, gdy się spełni zapowiedź z Księgi Daniela 11:44, 45? Czy jedno z państw należących dawniej do ZSRR? A może król północy całkowicie zmieni swą tożsamość, jak to już nieraz bywało? Czy okoliczność, że kolejne kraje zaczynają dysponować bronią jądrową, doprowadzi do nowego wyścigu zbrojeń i wpłynie na to, kto zajmie pozycję króla północy? Tylko czas może dostarczyć odpowiedzi na takie pytania. Mądrość nakazuje nie spekulować na ten temat. Kiedy król północy wyruszy na swą ostatnią wyprawę, wówczas każdy, kto posiadł wnikliwość opartą na Biblii, wyraźnie dostrzeże, iż spełnia się to proroctwo (patrz ramka „Królowie z 11 rozdziału Księgi Daniela”, strona 284).

22. Jakie pytania nasuwają się w związku z ostatnim atakiem króla północy?

²² Niemniej jest nam wiadomo, jakie działania wkrótce podejmie król północy. Zaniepokojony „wieściami ze wschodu i z północy”, poprowadzi wyprawę, ‛by unicestwić wielu’. Przeciw komu wyruszy? I jakież to „wieści” pobudzą go do takiego ataku?

PRZEJĘTY NIEPOKOJĄCYMI WIEŚCIAMI

23. (a) Do jakiego niezwykłego wydarzenia musi dojść przed Armagedonem? (b) Kim są „królowie ze wschodu słońca”?

²³ Rozważmy, co w Księdze Objawienia powiedziano o zagładzie Babilonu Wielkiego — ogólnoświatowego imperium religii fałszywej. Jeszcze przed Armagedonem, „wojną wielkiego dnia Boga Wszechmocnego”, owa potęga zaciekle sprzeciwiająca się prawdziwemu wielbieniu „zostanie doszczętnie spalona ogniem” (Objawienie 16:14, 16; 18:2-8). Zgubę jej zobrazowało wylanie szóstej czaszy gniewu Bożego na symboliczny Eufrat. Rzeka ta wysycha, „żeby została przygotowana droga dla królów ze wschodu słońca” (Objawienie 16:12). Kim są ci królowie? To nie kto inny jak Jehowa Bóg i Jezus Chrystus! (Porównaj Izajasza 41:2; 46:10, 11).

24. Jakie działanie ze strony Jehowy może zaniepokoić króla północy?

²⁴ Przedstawiony w Objawieniu opis zniszczenia Babilonu Wielkiego jest nader sugestywny: „Dziesięć rogów, które ujrzałeś [królowie panujący w czasie końca], i bestia [ONZ] — ci znienawidzą nierządnicę i sprawią, że będzie spustoszona i naga, i zjedzą jej ciało, i doszczętnie spalą ją ogniem” (Objawienie 17:16). Dlaczego rzucą się na Babilon Wielki? ‛Bo Bóg włoży to do ich serc, żeby wykonali jego myśl’ (Objawienie 17:17). Wśród tych władców będzie też król północy. „Wieści ze wschodu” mogą nawiązywać właśnie do okoliczności, że Jehowa pobudzi serca człowieczych przywódców do unicestwienia wielkiej nierządnicy wyobrażającej religię.

25. (a) Kogo w szczególności zaatakuje król północy? (b) Gdzie król północy „osadzi swoje namioty pałacowe”?

²⁵ Ale król północy skieruje swój gniew jeszcze w inną stronę. Anioł mówił, że „osadzi swoje namioty pałacowe między wielkim morzem a świętą górą Ozdoby”. Za czasów Daniela wielkim morzem nazywano Morze Śródziemne, a świętą górą był Syjon, na którym kiedyś stała świątynia Boża. A zatem w ramach spełniania się tego proroctwa rozwścieczony król północy zorganizuje wyprawę przeciw ludowi Bożemu. Obszar „między wielkim morzem a świętą górą” oznacza dziś w sensie symbolicznym posiadłość duchową namaszczonych sług Jehowy, którzy wyszli z „morza” ludzkości odstręczonej od Stwórcy i spodziewają się panować z Jezusem Chrystusem na niebiańskiej górze Syjon (Izajasza 57:20; Hebrajczyków 12:22; Objawienie 14:1).

26. Skąd w myśl proroctwa Ezechiela mogą pochodzić wieści „z północy”?

²⁶ Napaść na lud Boży „pod koniec dni” przepowiedział też Ezechiel, który żył współcześnie z Danielem. Oświadczył, że zainicjuje ją Gog z Magog, czyli Szatan Diabeł (Ezechiela 38:14, 16). Z której strony w sensie symbolicznym nadciągnie Gog? „Z najdalszych stron północy” — zapowiedział Jehowa przez Ezechiela (Ezechiela 38:15). Ale napaść ta, choć zajadła, nie doprowadzi do zagłady ludu Bożego. To dramatyczne starcie będzie następstwem strategicznego posunięcia Jehowy, zmierzającego do unicestwienia wojsk Goga. Oznajmił On bowiem Szatanowi: „I niechybnie (...) włożę haki w twoje szczęki, i wyprowadzę ciebie”. „Sprawię, że wyruszysz z najdalszych stron północy, i przywiodę cię na góry Izraela” (Ezechiela 38:4; 39:2). Wieści „z północy”, które rozwścieczą króla północy, będą więc niewątpliwie pochodzić od Jehowy. Tylko On zadecyduje, jaka będzie ostatecznie treść owych „wieści ze wschodu i z północy”, toteż dowiemy się o tym dopiero w przyszłości.

27. (a) Dlaczego Gog pobudzi narody — a wśród nich króla północy — do napaści na lud Jehowy? (b) Czym się zakończy atak Goga?

²⁷ Do przygotowania tego frontalnego ataku pobudza Goga pomyślność „Izraela Bożego”, który razem z „wielką rzeszą” „drugich owiec” nie jest już częścią jego świata (Galatów 6:16; Objawienie 7:9; Jana 10:16; 17:15, 16; 1 Jana 5:19). Gog patrzy krzywym okiem na „lud zebrany z narodów, gromadzący [duchowe] mienie i majątek” (Ezechiela 38:12). Duchowa posiadłość chrześcijan wydaje mu się łatwą do zdobycia ‛otwartą okolicą wiejską’, toteż podejmuje wszelkie wysiłki, by zlikwidować tę przeszkodę na drodze do całkowitego zapanowania nad ludzkością. Jego zabiegi są jednak daremne (Ezechiela 38:11, 18; 39:4). Kiedy królowie ziemi — a wśród nich król północy — zaatakują lud Jehowy, ‛dojdą do swego kresu’.

KRÓL „DOJDZIE DO SWEGO KRESU”

28. Co wiemy o przyszłych losach króla północy i króla południa?

²⁸ Ostatnia wyprawa króla północy nie będzie skierowana przeciw królowi południa, a zatem nie za sprawą tego wielkiego rywala dojdzie on do swego kresu. Tak samo król południa nie zostanie unicestwiony przez króla północy. Zagłada spotka go „bez udziału [ludzkiej] ręki” — dokona jej Królestwo Boże (Daniela 8:25).a W bitwie Armagedonu usunie ono wszystkich ziemskich królów i najwyraźniej wtedy unicestwi też króla północy (Daniela 2:44). Wydarzenia prowadzące do tej ostatecznej rozprawy opisano w Księdze Daniela 11:44, 45. Nic dziwnego, że gdy król północy dojdzie do swego kresu, „nie będzie nikogo, kto by mu dopomógł”!

[Przypis]

CZY ZAUWAŻYŁEŚ?

• Jak po II wojnie światowej zmieniła się tożsamość króla północy?

• Jaki los ostatecznie spotka króla północy i króla południa?

• Jakie korzyści odniosłeś z przeanalizowania proroctw Daniela o rywalizacji między tymi dwoma królami?

[Tabela i ilustracja na stronie 284]

KRÓLOWIE Z 11 ROZDZIAŁU KSIĘGI DANIELA

Daniela 11:5

[Przypis]

[Całostronicowa ilustracja na stronie 271]

[Ilustracje na stronie 279]

W ramach ‛przepychania się’ ze swym rywalem król południa posługiwał się nowoczesnymi metodami szpiegowskimi oraz groźbą podjęcia działań zbrojnych