SŁONE, MORZE

Jedno z biblijnych określeń dużego jeziora zwanego obecnie Morzem Martwym (Jam ha-Melach). Uchodzi do niego rzeka Jordan.

Nazwa. Morze Słone to pierwsza i najczęściej używana biblijna nazwa tego morza — całkiem stosowna, gdyż jest to najbardziej zasolony zbiornik wodny na Ziemi (Rdz 14:3; Lb 34:3, 12; Joz 15:2, 5). Znany był również jako morze Araby (Pwt 4:49; 2Kl 14:25), leży bowiem w wielkim rowie tektonicznym, którego częścią jest Araba. Czasami jednak po wyrażeniu „morze Araby” dodawano jeszcze „Morze Słone”, jak gdyby chciano dokładniej wskazać, którego zbiornika dotyczy to pierwsze określenie (Pwt 3:17; Joz 3:16; 12:3). Ponieważ morze to stanowiło część wsch. granicy Ziemi Obiecanej, było też zwane „morzem wschodnim” — w odróżnieniu od „morza zachodniego”, czyli Śródziemnego (Jl 2:20; Eze 47:18; Za 14:8). Józef Flawiusz, który wiedział, że na powierzchnię tego morza wypływają czasem duże bryły asfaltu, nazwał je Jeziorem Asfaltowym (Wojna żydowska, I, XXXIII, 5 [657]; IV, VIII, 4 [479]). Najwyraźniej dopiero od II w. n.e. zaczęto odnosić do niego określenie Morze Martwe. Arabska nazwa tego jeziora brzmi Bahr Lut, czyli „Morze Lota”.

Warunki naturalne. Morze Słone jest podłużne — ma ok. 15 km szerokości i ok. 75 km długości, przy czym długość podlega sezonowym wahaniom. W pd.-wsch. odcinku linii brzegowej wcina się w morze duży półwysep zwany Lisan („język”). Obecnie półwysep ten rozdziela morze na dwie części, połączone ze sobą kanałem. Fragment na pd. od półwyspu jest stosunkowo płytki, natomiast główna, pn. część morza osiąga głębokość ok. 400 m. Powierzchnia morza znajduje się jakieś 400 m poniżej poziomu Morza Śródziemnego, co sprawia, że jest to najniżej położone miejsce na Ziemi.

Wschodni brzeg (na pn. od Lisanu) stanowią głównie piaskowcowe klify, które wznoszą się stromo do poziomu płaskowyżu moabskiego. Nagie wzgórza poprzecinane są kilkoma wąwozami z potokami uchodzącymi do morza, a największym z nich jest Arnon. Na wsch. i pd. od półwyspu rozciąga się dobrze nawodniona przez potoki równina. Południowy kraniec morza to płaskie solnisko. Wapienne skały na zach. brzegu nie są tak urwiste jak te na wsch. Wzgórza judzkie tworzą tarasy i leżą nieco dalej od morza, ale są bardzo jałowe, gdyż nie ma tam żadnych stałych potoków. Plaża i stoki po zach. stronie umożliwiają podróżowanie brzegiem morza. Na wysokim wzniesieniu naprzeciwko Lisanu znajdują się ruiny umocnionej przez Heroda twierdzy Masada, gdzie w 73 r. n.e. Rzymianie pokonali ostatnich stawiających opór Żydów. Dalej na pn. leży oaza En-Gedi. Na pn. krańcu morza wpływa do niego Jordan, którego słodka woda miesza się z bardzo zasoloną wodą morską.

Woda. Woda Morza Martwego jest wyjątkowo słona — dziewięć razy bardziej niż woda w oceanach. Morze to nie ma żadnego ujścia, więc większa część wpływającej do niego wody wyparowuje na skutek gorąca, pozostawiając w nim sole mineralne. Ich stężenie w morzu jest tak duże, że nie mogą w nim żyć żadne ryby, nawet słonowodne. Nieliczne ryby występujące w słonawej wodzie tam, gdzie do morza wpada słodka woda z rzeki, giną, gdy dostaną się do właściwego morza. Okoliczność ta podkreśla znaczenie słów Ezechiela o potoku ze świątyni Jehowy, który uchodził do „wschodniego morza” i uzdrawiał jego wody, dzięki czemu żyło w nich tyle ryb, ile w Morzu Śródziemnym, i mogło tam kwitnąć rybołówstwo (Eze 47:8-10, 18). Woda ma też dużą gęstość, co sprawia, że przedmioty łatwo unoszą się na powierzchni, a ponadto jest zazwyczaj gładka, gdyż lekkie podmuchy wiatru jej nie marszczą.

Sodoma i Gomora. Powszechnie uważa się, że Sodoma i Gomora leżały w okolicach pd. krańca Morza Słonego. Królowie tych miast podążali z innymi „ku nizinie Siddim, to jest ku Morzu Słonemu”, co sugeruje, że nizina Siddim została zalana przez jego wody (Rdz 14:3). Region Sodomy i Gomory, gdzie osiedlił się Lot, był ‛dobrze nawodniony, jak ogród Jehowy’ (Rdz 13:10-12). Nawet dzisiaj na pd.-wsch. wybrzeżu rośnie bujna roślinność i można tam uprawiać pszenicę, jęczmień, daktyle i winorośl. Duże ilości asfaltu i soli, zwłaszcza w części pd., również pasują do biblijnej relacji o Sodomie i Gomorze (Rdz 14:10; 19:24-26).

[Ilustracja na stronie 755]

Wapienne skały na brzegu Morza Martwego