MATEUSZA, EWANGELIA WEDŁUG

Natchniona relacja o życiu Jezusa Chrystusa, spisana w Palestynie przez byłego poborcę podatkowego Mateusza, zwanego też Lewim. Jest to pierwsza księga Chrześcijańskich Pism Greckich, od najdawniejszych czasów uważana za pierwszą powstałą Ewangelię. Zaczyna się od przedstawienia człowieczych przodków Jezusa oraz opisu jego narodzin, a kończy się nakazem, jaki zmartwychwstały Chrystus dał swym naśladowcom — by ‛szli i czynili uczniów z ludzi ze wszystkich narodów’ (Mt 28:19, 20). A zatem obejmuje okres od narodzin Jezusa w 2 r. p.n.e. do jego spotkania z uczniami tuż przed wniebowstąpieniem w 33 r. n.e.

Kiedy spisana. Na końcu wielu rękopisów Ewangelii według Mateusza (wszystkie z okresu po X w. n.e.) znajdują się dopiski informujące, że powstała ona mniej więcej w ósmym roku po wstąpieniu Chrystusa do nieba (ok. 41 n.e.). Zgadza się to z wnioskami wynikającymi bezpośrednio z jej treści. Okoliczność, że nie ma w niej żadnej wzmianki o spełnieniu się proroctwa Jezusa dotyczącego zburzenia Jerozolimy, wskazuje na okres przed r. 70 (5:35; 24:16). A wyrażenie „po dziś dzień” (27:8; 28:15) świadczy, iż od rozważanych wydarzeń do chwili ich spisania upłynęło już nieco czasu.

Spisana najpierw po hebrajsku. Najstarsza wzmianka o tym, że Mateusz pierwotnie spisał swą Ewangelię po hebrajsku, pochodzi z II w. n.e. Jej autorem jest Papiasz z Hierapolis. Wypowiedź tę cytuje Euzebiusz z Cezarei: „Mateusz spisał słowa Pańskie w języku hebrajskim” (Historia kościelna, tłum. A. Lisiecki, III, 39⁠¹⁶). Euzebiusz powołuje się też na Orygenesa, który na początku III stulecia w swym komentarzu do czterech Ewangelii nadmienił, iż „pierwszą z nich pisał ongi celnik, a potem apostoł Jezusa Chrystusa, Mateusz, (...) w języku hebrajskim” (Historia kościelna, VI, 25⁠^3-6). Hieronim (uczony żyjący na przełomie IV i V w.) oświadczył w 3 rozdz. dzieła O znakomitych mężach (tłum. W. Szołdrski, Warszawa 1970, s. 30), że Mateusz „w Judei dla Żydów, którzy uwierzyli, napisał Ewangelię Chrystusa hebrajskimi literami i słowami (...) Tekst hebrajski do dziś się przechowuje w bibliotece w Cezarei, którą męczennik Pamfilios z wielką starannością utworzył”.

Jak się przypuszcza, po spisaniu Ewangelii w języku hebrajskim Mateusz sam przetłumaczył ją na powszechnie używaną formę greki zwaną koine.

Informacje zawarte tylko w tej Ewangelii. Z analizy relacji Mateusza wynika, że ponad 40 procent zawartych w niej informacji nie występuje w żadnej z trzech pozostałych Ewangelii. Mateusz w wyjątkowy sposób przedstawia rodowód Jezusa (1:1-16), podchodząc do sprawy inaczej niż Łukasz (Łk 3:23-38). Porównanie tych dwóch genealogii pokazuje, że Mateusz przytacza linię rodową prowadzącą przez Józefa, przybranego ojca Jezusa, i mającą znaczenie prawne, natomiast Łukasz najwyraźniej podaje linię rodową ze strony matki. Poza tym do zdarzeń wspomnianych tylko przez Mateusza należą: reakcja Józefa na ciążę Marii i ukazanie mu się we śnie anioła (1:18-25), odwiedziny astrologów, ucieczka do Egiptu, rzeź chłopców w Betlejem i okolicy (rozdz. 2) oraz sen żony Piłata o Jezusie (27:19).

Co najmniej dziesięć przypowieści czy przykładów przytoczonych przez Mateusza nie występuje w innych Ewangeliach. Cztery są zawarte w rozdz. 13 — o chwastach na polu, o ukrytym skarbie, o „jednej perle wysokiej wartości” i o niewodzie. Inne przypowieści to: o bezlitosnym niewolniku (18:23-35), pracownikach w winnicy (20:1-16), uczcie weselnej syna króla (22:1-14), dziesięciu dziewicach (25:1-13) oraz talentach (25:14-30).

Niekiedy Mateusz przedstawia dodatkowe szczegóły. Na przykład nauki z Kazania na Górze pojawiają się też w sprawozdaniu Łukasza (Łk 6:17-49), lecz Mateusz opisuje je znacznie szerzej (Mt 5:1 do 7:29). Marek, Łukasz i Jan wspominają o cudownym nakarmieniu ok. 5000 mężczyzn, ale Mateusz dodaje: „oprócz niewiast i małych dzieci” (Mt 14:21; Mk 6:44; Łk 9:14; Jn 6:10). Apostoł ten napisał, że Jezus spotkał w krainie Gadareńczyków dwóch opętanych przez demony, a Marek i Łukasz wspomnieli tylko o jednym (Mt 8:28; Mk 5:2; Łk 8:27). Poza tym u Mateusza jest mowa o dwóch ślepych uzdrowionych przy pewnej okazji, a u Marka i Łukasza znowu tylko o jednym (Mt 20:29, 30; Mk 10:46, 47; Łk 18:35, 38). Oczywiście wszyscy pisarze mieli rację w tym sensie, że za każdym razem chodziło co najmniej o jedną osobę. Jednak Mateusz często podawał liczby z większą dokładnością. Zapewne wynikało to z tego, że wcześniej pracował jako poborca podatkowy.

Odwołania do Pism Hebrajskich. Jak się ocenia, w Ewangelii według Mateusza znajduje się ok. 100 odwołań do Pism Hebrajskich, przy czym 40 to bezpośrednie cytaty. Należą do nich fragmenty, w których sam Chrystus powołuje się na Pisma Hebrajskie, np.: zapowiedź, że nieprzyjaciółmi człowieka będą jego domownicy (Mi 7:6; Mt 10:35, 36); utożsamienie Jana Chrzciciela z ‛Eliaszem, który miał przyjść’ (Mal 4:5; Mt 11:13, 14; 17:11-13); porównanie przeżyć Jezusa i Jonasza (Jon 1:17; Mt 12:40); przykazanie, by szanować rodziców (Wj 20:12; 21:17; Mt 15:4); oddawanie Bogu czci jedynie wargami (Iz 29:13; Mt 15:8, 9); niezbędne zeznanie dwóch lub trzech świadków (Pwt 19:15; Mt 18:16); wypowiedzi dotyczące małżeństwa (Rdz 1:27; 2:24; Mt 19:4-6); różne przykazania (Wj 20:12-16; 21:24; Kpł 19:18; 24:20; Pwt 19:21; Mt 5:21, 27, 38; 19:18, 19); świątynia zmieniona w „jaskinię zbójców” (Iz 56:7; Jer 7:11; Mt 21:13); odrzucenie Jezusa, „kamienia”, który stał się „głównym kamieniem narożnym” (Ps 118:22, 23; Mt 21:42); sprzeciwiający się Panu Dawida położeni pod jego stopy (Ps 110:1; Mt 22:44); obrzydliwość w miejscu świętym (Dn 9:27; Mt 24:15); rozproszenie się uczniów Jezusa (Za 13:7; Mt 26:31); Chrystus pozornie opuszczony przez Boga (Ps 22:1; Mt 27:46). Można do tego zaliczyć również wypowiedzi, którymi Jezus odpierał pokusy Szatana (Pwt 8:3; 6:16, 13; Mt 4:4, 7, 10).

Co ciekawe, Mateusz pod natchnieniem wykazuje, jak spełniają się na Jezusie proroctwa z Pism Hebrajskich, dowodząc w ten sposób, że jest on obiecanym Mesjaszem. Mogło to szczególnie interesować Żydów, z myślą o których najwyraźniej spisano to sprawozdanie. Oto niektóre z tych proroctw: Jezus rodzi się z dziewicy (Iz 7:14; Mt 1:23) w Betlejem (Mi 5:2; Mt 2:6); zostaje wezwany z Egiptu (Oz 11:1; Mt 2:15); lament z powodu wymordowania dzieci (Jer 31:15; Mt 2:16-18); Jan Chrzciciel przygotowuje drogę Jezusowi (Iz 40:3; Mt 3:1-3); służba Jezusa okazuje się „światłem” (Iz 9:1, 2; Mt 4:13-16); Jezus ‛dźwiga choroby’ (Iz 53:4; Mt 8:14-17); używa przykładów (Ps 78:2; Mt 13:34, 35); wjeżdża do Jerozolimy na źrebięciu oślicy (Za 9:9; Mt 21:4, 5); zostaje zdradzony za 30 srebrników (Za 11:12; Mt 26:14, 15).

Dokładne, pożyteczne sprawozdanie. Mateusz, były poborca podatkowy, blisko współpracował z Jezusem Chrystusem w ostatnich latach jego ziemskiego życia, dlatego jako naoczny świadek jego działalności mógł spisać poruszające, głębokie w treści sprawozdanie ewangeliczne. Dzięki duchowi świętemu dokładnie przypomniał sobie, co Jezus mówił i czynił na ziemi (Jn 14:26). Przedstawił zatem rzetelne informacje o Jezusie z Nazaretu — że jest umiłowanym Synem Boga, cieszącym się Jego uznaniem, że przyszedł, „by usługiwać i dać swoją duszę jako okup w zamian za wielu”, i że jest obiecanym mesjańskim Królem, który przybędzie w chwale (Mt 20:28; 3:17; 25:31). Kiedy Jezus przebywał na ziemi, wskazał na swe dzieła i zgodnie z prawdą powiedział: „Biednym jest oznajmiana dobra nowina” (11:5). Z tej dobrej nowiny o Królestwie zapisanej w Ewangelii według Mateusza odnoszą dziś ogromny pożytek rzesze zarówno Żydów, jak i nie-Żydów (Mt 4:23, przyp. w NW; zob. BT, Bw).

[Ramka na stronie 1273]

GŁÓWNE MYŚLI EWANGELII WEDŁUG MATEUSZA

Relacja o życiu Jezusa sporządzona przez apostoła Mateusza; powstała głównie z myślą o Żydach i wykazuje, że Jezus jest przepowiedzianym mesjańskim Królem

Pierwsza z Ewangelii, prawdopodobnie spisana najpierw w języku hebrajskim jakieś osiem lat po śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa

Wydarzenia z życia Jezusa spełniają proroctwa mesjańskie

Jezus rodzi się w Betlejem z dziewicy jako potomek Abrahama poprzez Dawida (1:1-23; 2:1-6)

Rzeź chłopców; Jezus wezwany z Egiptu (2:14-18)

Dorasta w Nazarecie; Jan Chrzciciel przygotowuje mu drogę (2:23 do 3:3)

Okazuje się światłem w Galilei (4:13-16)

Dokonuje licznych cudownych uzdrowień (8:16, 17)

Chętnie pomaga uciśnionym (12:10-21)

Naucza za pomocą przykładów; serca wielu są nieczułe (13:10-15, 34, 35)

Wjeżdża do Jerozolimy na oślęciu; tłumy wysławiają go jako Syna Dawidowego, ale żydowscy „budowniczowie” go odrzucają (21:1-11, 15, 42)

Judasz zdradza go za 30 srebrników, za które później zostaje kupione pole garncarza (26:14, 15, 48, 49; 27:3-10)

Uczniowie rozproszeni (26:31)

Jezus w grobowcu przez trzy niepełne dni (12:39, 40)

Jezus głosi dobrą nowinę o Królestwie Bożym

Gdy Jan zostaje pojmany, Jezus głosi: „Przybliżyło się królestwo niebios” (4:12-23)

Obchodzi wszystkie miasta i wioski Galilei, obwieszczając dobrą nowinę o Królestwie (9:35)

Szkoli swych 12 uczniów i rozsyła ich, by głosili o Królestwie (10:1 do 11:1)

Wyjawia różne prawdy dotyczące Królestwa, opowiadając przypowieści o siewcy, pszenicy i chwastach, ziarnku gorczycy, zakwasie, skarbie ukrytym w polu, drogocennej perle, niewodzie, pracownikach w winnicy, dwóch synach, niegodziwych hodowcach i uczcie weselnej wyprawionej dla syna króla (13:3-50; 20:1-16; 21:28-41; 22:1-14)

Odpowiadając uczniom na pytanie o znak jego obecności, zapowiada ogólnoświatowe dzieło głoszenia dobrej nowiny o Królestwie (24:3 do 25:46)

Jezus obnaża obłudę przywódców religijnych

Wykazuje, że wypaczają sens sabatu i swymi tradycjami unieważniają Słowo Boże (12:3-7; 15:1-14)

Obnaża ich brak wiary, mordercze zamiary, obłudę oraz pychę (12:24-42; 16:1-4; 21:43-45; 23:2-36)

Ujawnia, iż całkowicie lekceważą sprawiedliwość, miłosierdzie i wierność (23:23, 24; 9:11-13)

Jezus udziela cennych pouczeń swym uczniom

W Kazaniu na Górze pokazuje, dzięki czemu jego uczniowie będą naprawdę szczęśliwi; ostrzega przed trwaniem w gniewie i zachęca ich do zabiegania o pokój między sobą oraz do miłowania nawet nieprzyjaciół; mówi, jak niebezpieczne są cudzołożne myśli oraz obłuda; uczy się modlić; przestrzega przed materializmem i radzi szukać najpierw Królestwa Bożego oraz Bożej prawości; zachęca słuchaczy, by nie byli nadmiernie krytyczni, by nieustannie się modlili oraz pamiętali, że droga do życia jest wąska i że powinni wydawać wyborne owoce (5:1 do 7:27)

Zachęca do okazywania pokory i ostrzega przed gorszeniem drugich; pokazuje, jak rozwiązywać nieporozumienia (18:1-17, 21-35)

Przedstawia chrześcijański pogląd na małżeństwo i rozwód (19:3-9)

Śmierć i zmartwychwstanie Syna Bożego

W noc paschalną Jezus ustanawia Pamiątkę swej zbliżającej się śmierci (26:26-30)

Zdradzony i aresztowany, skazany przez Sanhedryn na śmierć (26:46-66)

Przesłuchany przez Piłata, następnie ubiczowany, wyśmiany i przybity do pala (27:2, 11-54)

Zostaje pochowany; po zmartwychwstaniu ukazuje się swym naśladowcom; poleca im iść i czynić uczniów z ludzi ze wszystkich narodów (27:57 do 28:20)