BETLEJEM

(„dom chleba”).

1. Miasto położone wśród wzgórz Judy, przy głównej drodze prowadzącej z Jerozolimy do Beer-Szeby. Dzisiaj jest to miejscowość o nazwie Bajt Lahm (Bet Lechem), leżąca ok. 9 km na pd. pd. zach. od Wzgórza Świątynnego, na wysokości 777 m n.p.m., czyli mniej więcej takiej jak Jerozolima. Co prawda okolice te są skaliste, lecz uprawia się tam oliwki, winogrona i różne zboża (Rut 1:22).

Wcześniej Betlejem najprawdopodobniej nazywało się Efrat (lub Efrata). Jakub pochował Rachelę „przy drodze do Efratu, czyli Betlejem” (Rdz 35:19; 48:7). Do bliskich potomków Judy, syna Jakuba, zaliczono „Salmę, ojca Betlejem” (1Kn 2:51, 54), i „Chura — pierworodnego Efraty — ojca Betlejem” (1Kn 4:4). Może to wskazywać, iż mężczyźni ci byli przodkami późniejszych mieszkańców Betlejem (zob. EFRATA 2). Gdy Izraelici wkroczyli do Kanaanu, Betlejem znalazło się na terytorium Judy, lecz nie wymieniono go wśród miast judzkich i nie ma żadnych informacji na temat jego wielkości lub znaczenia w tamtych czasach. Dla odróżnienia od innego Betlejem, leżącego na terytorium Zebulona (Joz 19:10, 15), to zwykle określano słowem Efrat bądź nazywano „Betlejem w Judzie” (Sdz 17:7-9; 19:1, 2, 18).

Być może z tego Betlejem pochodził sędzia Ibcan, choć ze względu na brak wzmianki o Judzie czy Efracie wielu łączy go z Betlejem na terytorium Zebulona (Sdz 12:8-10). Z Betlejem w Judzie byli Elimelech, jego żona, Noemi, oraz ich synowie i tam właśnie wróciła później Noemi z Moabitką Rut (Rut 1:1, 2, 19, 22). Mieszkańcem Betlejem był również Boaz; w mieście tym i okolicy rozegrała się większość wydarzeń opisanych w Księdze Rut i związanych z przodkami Jezusa (Rut 2:4; 4:11; Mt 1:5, 6).

W Betlejem judzkim urodził się Dawid, syn „Jessego Betlejemczyka”, w tamtych okolicach wypasał owce swego ojca, a potem został tam namaszczony przez Samuela na przyszłego króla izraelskiego (1Sm 16:1, 4, 13, 18; 17:12, 15, 58; 20:6). Gdy później był uciekinierem, tęsknił za wodą z cysterny w Betlejem, w którym mieściła się wtedy placówka filistyńska (2Sm 23:14, 15; 1Kn 11:16, 17). Warto zauważyć, że nawet dziś na pn. od miasta znajdują się trzy studnie. Elchanan, jeden ze znamienitych wojowników Dawida, także był synem mężczyzny z Betlejem (2Sm 23:24), podobnie zresztą jak siostrzeńcy Dawida: Joab, Abiszaj i Asahel. Szybkonogi Asahel, którego zabił silny Abner, został tam pochowany (2Sm 2:18-23, 32).

Mimo że Betlejem to leżało w centrum kraju, przy ważnym szlaku i w miejscu dogodnym ze względów militarnych (na sporej wysokości i w punkcie umożliwiającym kontrolę nad pasmem wapiennych wzgórz) oraz było rodzinnym miastem Dawida, nie zostało wybrane przez niego na stolicę. Następna bezpośrednia wzmianka o Betlejem pojawia się dopiero za panowania Rechoboama, syna Salomona, gdy wymieniono je wśród miast umocnionych przez tego króla (2Kn 11:5, 6). Niedaleko tej miejscowości zatrzymała się po drodze do Egiptu resztka ludzi pozostawionych w Judzie po zdobyciu Jerozolimy przez Babilończyków (Jer 41:17). Później mężczyźni z Betlejem powrócili wraz z innymi z niewoli babilońskiej (Ezd 2:21; Neh 7:26).

Jak zauważono wcześniej, w relacjach o przydziale ziemi poszczególnym plemionom nie zaliczono Betlejem do miast Judy. Wprawdzie Biblia wspomina o nim w związku z pewnymi osobami, wydaje się jednak, że była to niewiele znacząca miejscowość z niedużą liczbą mieszkańców — za czasów Jezusa wręcz „wioska” (Jn 7:42). Dlatego w proroctwie mesjańskim z Micheasza 5:2 trafnie powiedziano o Betlejem Efrata, że było „zbyt małe, by się znaleźć między tysiącami Judy”. Jak jednak wskazano dalej, miało ono dostąpić szczególnego zaszczytu — to z niego miał ‛wyjść’ Mesjasz. Żydzi rozumieli to jako zapowiedź, iż Mesjasz, czyli Chrystus, narodzi się w Betlejem i stąd będzie się wywodził (Jn 7:40-42), w co wierzyli też naczelni kapłani i uczeni w piśmie (Mt 2:3-6).

Chociaż więc Maria zaszła w ciążę w Nazarecie w Galilei, to zgodnie z proroctwem pochodzącym od Boga urodziła Jezusa w Betlejem judzkim (Łk 1:26-38; 2:4-7). Oznaczało to, że musiała udać się w podróż przez górzysty kraj i pokonać sporą odległość; gdyby wędrować współczesnymi drogami, wyniosłaby ona ok. 150 km.

Kiedy Jezus przyszedł na świat, pasterze przebywali w nocy na polu i pilnowali swych stad (Łk 2:8). Okoliczność ta stanowi pewną wskazówkę co do czasu jego narodzin, bo wprawdzie w ciągu dnia stada można wyprowadzać na pastwiska o każdej porze roku, jednak nie zawsze można tam z nimi nocować. W połowie października zaczyna się w Palestynie pora deszczowa, która trwa kilka miesięcy. W grudniu w Betlejem, tak jak w Jerozolimie, częste są nocne przymrozki. A zatem fakt, że pasterze z Betlejem znajdowali się nocą na polu, wskazuje na czas przed rozpoczęciem pory deszczowej. Jest też bardzo mało prawdopodobne, by Cezar August niepotrzebnie prowokował Żydów, zarządzając spis ludności w zimnym i deszczowym grudniu, kiedy podróżowanie bywa szczególnie uciążliwe (Łk 2:1-6; por. Mt 24:20).

Nie wiadomo, gdzie w Betlejem znajdowała się stajnia, w której urodził się Jezus. Jakiś czas później, gdy jego rodzice mieszkali już w domu, a nie w stajni, do Betlejem przybyli astrolodzy ze Wschodu, którzy szukali „dziecięcia” (Mt 2:1-12). Wprawdzie dzięki pomocy Bożej ich wizyta nie sprowadziła śmierci na małego Jezusa, ale na rozkaz króla Heroda zamordowani zostali wszyscy chłopcy w Betlejem i okolicy, mający dwa lata lub mniej (Mt 2:12, 16). W Mateusza 2:17, 18 natchniony pisarz odniósł do tej sytuacji proroctwo zanotowane w Jeremiasza 31:15 (zob. RACHELA).

2. Miasto na terytorium Zebulona (Joz 19:10, 15). Prawdopodobnie sędzia Ibcan pochodził właśnie z tego Betlejem, ponieważ w relacji biblijnej nie ma żadnej wzmianki ani o Efracie, ani o Judzie; tam też został pochowany (Sdz 12:8-10). Betlejem to utożsamia się z Bajt Lahm (Bet Lechem ha-Gelilit), leżącym ok. 11 km na zach. pn. zach. od Nazaretu.

[Ilustracja na stronie 220]

Betlejem, gdzie urodził się Jezus (widok obecny)