DOM

Słowo „dom” (hebr. bájit; gr. oíkos lub oikía) może w Biblii oznaczać m.in.: 1) rodzinę lub wszystkich potomków jakiegoś człowieka (Rdz 12:1; 17:13, 23; Abd 17, 18; Mi 1:5); 2) miejsce zamieszkania (Rdz 19:2-4); 3) więzienie lub, symbolicznie, kraj niewoli (Rdz 40:4, 14; Wj 13:3); 4) siedlisko zwierząt albo ptaków (Hi 39:6; Ps 104:17); 5) sieć pająka (Hi 8:14); 6) pałac lub rezydencję króla (2Sm 5:11; 7:2); 7) linię kapłańską (1Sm 2:35); 8) dynastię królewską (1Sm 25:28; 2Sm 7:11); 9) przybytek lub świątynię Jehowy, zarówno w sensie dosłownym, jak i przenośnym (Wj 23:19; 34:26; 1Kl 6:1; 1Pt 2:5); 10) miejsce przebywania Jehowy, czyli samo niebo (Jn 14:2); 11) świątynię fałszywego boga (Sdz 9:27; 1Sm 5:2; 1Kl 16:32; 2Kl 5:18); 12) zniszczalne fizyczne ciało człowieka (Kzn 12:3; 2Ko 5:1-4); 13) niezniszczalne ciało duchowe (2Ko 5:1); 14) powszechny grób ludzkości (Hi 17:13; Kzn 12:5); 15) grupę rzemieślników uprawiających ten sam zawód (1Kn 4:21); 16) budynek, w którym przechowywano dokumenty państwowe (Ezd 6:1).

Forma hebrajskiego odpowiednika słowa „dom” (bájit) nierzadko stanowi część nazw własnych, np. Betel („dom Boży”) czy Betlejem („dom chleba”).

Materiały budowlane, sposoby budowania. W starożytności, podobnie jak obecnie, istniały różne rodzaje domów. Sposób budowy zależał od epoki, sytuacji materialnej budującego oraz dostępnych materiałów. Na przykład przy wznoszeniu wieży Babel zamiast kamienia używano cegły, a ‛asfalt służył za zaprawę’ (Rdz 11:3).

Na początku Izraelici zajmowali domy wypędzonych Kananejczyków, a w późniejszych latach prawdopodobnie wzorowali się na stosowanych przez nich metodach budowy (Pwt 6:10, 11). Wydaje się, że bardziej ceniono domy z kamienia (Iz 9:10; Am 5:11), gdyż były trwalsze i zapewniały lepszą ochronę przed napastnikami niż te wykonane z suszonej cegły. Do tych drugich złodzieje mogli się łatwo dostać, robiąc dziurę w ścianie (por. Hi 24:16). Jednak na nizinach, gdzie brakowało dobrego wapienia i piaskowca, ściany domów wykonywano z glinianych cegieł suszonych na słońcu, a niekiedy wypalanych w piecu. Używano też belek i krokwi z sykomor, drzew jałowcowych, a w lepszych domach także z cedrów (PnP 1:17; Iz 9:10).

Na terenie Palestyny archeolodzy odkopali pozostałości kilku rodzajów domów z czasów starożytnych. Na dziedzińcu często znajdował się piec, a niekiedy także studnia albo cysterna (2Sm 17:18). Ruiny odkrytych domów są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości. Jeden z nich mierzył 5 na 5 m, a inny 32 na 30 m. Pomieszczenia miały kształt kwadratu o boku 3,5—4,5 m.

Niekiedy domy budowano na szczycie szerokich murów miejskich (Joz 2:15). Najchętniej jednak wznoszono je na podłożu skalnym (Mt 7:24), a suszone cegły układano na dwóch lub nawet trzech warstwach kamieni. Jeśli nie było możliwe zbudowanie domu na skale, zazwyczaj kładziono solidny fundament; jego głębokość równała się wysokości kamiennych murów ponad gruntem. Czasem wykorzystywano do tego celu duże nieociosane głazy (szczeliny między nimi wypełniano mniejszymi kamieniami), a czasem kamienie ciosane. W ruinach pewnego domu z suszonej cegły archeolodzy odkryli kamienną podmurówkę mającą 0,5 m wysokości, a w innym — ok. 1 m. Niektóre domy miały mury metrowej grubości. Ściany zewnętrzne zwykle bielono wapnem (Eze 13:11, 15), a usytuowane od strony ulicy ściany z suszonych cegieł wykładano niekiedy kamykami mającymi chronić ich powierzchnię.

Kamienie wyrównywano i łączono ze starannie wygładzonymi i dokładnie osadzonymi kamieniami narożnymi (por. Ps 118:22; Iz 28:16). Jako zaprawy na ogół używano gliny zmieszanej ze słomą. Niekiedy dodawano jeszcze wapno, popiół, starte na proch fragmenty ceramiki, pokruszone muszle lub kawałki wapienia. Zaprawą łączono ze sobą cegły lub kamienie, a także tynkowano ściany wewnętrzne (Kpł 14:41, 42). Czasami jednak kamienie były tak dokładnie docięte, że zaprawa nie była potrzebna.

Podłogi. Powierzchnię podłóg i dziedzińców stanowiła ubita ziemia, niekiedy wykładana kamieniami lub cegłami, albo posadzka z zaprawy wapiennej. Zagłębienie w podłodze pełniło funkcję paleniska, choć w lepszych domach do ogrzewania używano koszy z rozżarzonymi węglami (Jer 36:22, 23). Dym uchodził przez otwór w dachu (Oz 13:3). Pokoje w pałacach mogły mieć drewniane podłogi, tak jak to było w świątyni (1Kl 6:15).

Okna. Okna miały postać prostokątnych otworów w ścianie. Niektóre były na tyle duże, że mógł przez nie przejść człowiek (Joz 2:15; 1Sm 19:12; Dz 20:9). Okna wychodzące na ulicę były nieraz zaopatrzone w kraty (Sdz 5:28; Prz 7:6).

Drzwi. Drzwi na ogół były wykonane z drewna i obracały się na czopach (Prz 26:14), które z kolei były osadzone w gniazdach wykonanych w drewnianej lub kamiennej framudze. Dwa pionowe węgary tworzyły futrynę (Wj 12:22, 23). Niektóre domy miały dwa wejścia, ale zazwyczaj tylko jedne drzwi prowadziły z ulicy na dziedziniec, z którego można się było dostać do wszystkich pomieszczeń w domu.

Wystrój wnętrz i meble. W zamożnych domach ściany pokoi były wyłożone boazerią z cedru lub innego drogiego drewna i powleczone cynobrem (Jer 22:14; Ag 1:4). Niektórzy bogaci ludzie mieli „domy z kości słoniowej” — najwyraźniej z pokojami wyłożonymi drewnem inkrustowanym kością słoniową (1Kl 22:39; Am 3:15). Oprócz różnych sprzętów kuchennych, naczyń, koszy itp. do wyposażenia domu należały łoża i łóżka, krzesła, stołki, stoły i świeczniki (por. 2Sm 4:11; 2Kl 4:10; Ps 41:3; Mt 5:15). Meble w bogatych domach były zdobione kością słoniową, złotem i srebrem (por. Est 1:6; Am 3:12; 6:4).

Dach i izby na dachu. Na ogół dachy domów izraelskich były płaskie, toteż Prawo Mojżeszowe wymagało zrobienia na nich balustrady, co miało zapobiegać wypadkom (Pwt 22:8). Lekkie nachylenie dachu ułatwiało odpływ wody deszczowej. Dach opierał się na mocnych drewnianych belkach osadzonych między ścianami. Na tych dźwigarach poprzecznie układano mniejsze belki, a na nich gałęzie, trzcinę itp. Następnie całość przykrywano kilkucentymetrową warstwą ziemi, na którą kładziono grubą warstwę zaprawy z gliny lub gliny z wapnem. W takim dachu nietrudno było przekopać otwór, jak to zrobili mężczyźni, którzy przynieśli paralityka do Jezusa (Mk 2:4). Belki dachowe często opierały się na drewnianych słupach, ustawionych na kamiennych podstawach. Na takim dachu mogła wyrosnąć trawa (Ps 129:6); niełatwo też było zapobiec jego przeciekaniu (Prz 19:13; 27:15; Kzn 10:18). Prawdopodobnie przed porą deszczową dachy naprawiano i wyrównywano, żeby woda lepiej z nich spływała.

Zarówno w spokojnych, jak i niespokojnych czasach na dachach wiele się działo (Iz 22:1; Jer 48:38). Można było z nich coś ogłosić lub szybko upublicznić pewne działania (2Sm 16:22; Mt 10:27). Nadawały się również do suszenia lnu (Joz 2:6), prowadzenia rozmów (1Sm 9:25) i przechadzek w chłodne wieczory (2Sm 11:2). Tam też wielbiono Boga lub uprawiano fałszywy kult (Jer 19:13; Sof 1:5; Dz 10:9), a nawet spano (1Sm 9:26). Podczas Święta Zbiorów na dachach oraz na dziedzińcach domów wznoszono szałasy (Neh 8:16).

Czasami na dachu budowano izbę. Było to przyjemne, chłodne pomieszczenie, które mogło pełnić funkcję pokoju gościnnego (Sdz 3:20; 1Kl 17:19; 2Kl 1:2; 4:10). Oczywiście istniały też domy piętrowe. Jezus obchodził ze swymi uczniami ostatnią Paschę i ustanowił Wieczerzę Pańską w „dużym górnym pokoju”; była to albo sala na piętrze, albo pokój na dachu (Łk 22:11, 12, 19, 20). A w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. ok. 120 uczniów zgromadziło się w górnej izbie jakiegoś domu w Jerozolimie, gdzie został na nich wylany duch Boży (Dz 1:13-15; 2:1-4).

Zazwyczaj z dziedzińca na dach prowadziły zewnętrzne schody, a w biedniejszych domach drabina. Zatem w razie potrzeby osoba przebywająca na dachu mogła opuścić dom bez konieczności wchodzenia do środka. Ponieważ domy często znajdowały się blisko siebie, niekiedy można było przejść z jednego dachu na drugi. Niewykluczone, że czynniki te w jakimś stopniu uwzględnił Jezus, wypowiadając radę zapisaną w Mateusza 24:17 i Marka 13:15. W zamożniejszych domach na piętro wchodziło się po wewnętrznych schodach.

Przepisy chroniące prawo własności. Jehowa chciał, by posłuszni Mu ludzie mogli mieszkać we własnych domach (por. Iz 65:21). Utrata domu na rzecz kogoś, kto go nie budował, była nieszczęściem, jakie miało spaść na nieposłusznych (Pwt 28:30; Lam 5:2). A mężczyzna, który zbudował dom, ale jeszcze nie zaczął go użytkować, był zwolniony ze służby wojskowej (Pwt 20:5, 6).

Niektóre przepisy dane Izraelitom przez Boga chroniły prawo własności. Prawo Mojżeszowe zabraniało pożądania cudzego mienia, m.in. domu (Wj 20:17), a Jehowa za pośrednictwem swych proroków potępiał przywłaszczanie sobie czyichś domów (Mi 2:2; por. Neh 5:1-5, 11). Wierzyciel nie mógł wejść do domu dłużnika, żeby zabrać zastaw (Pwt 24:10, 11). Jeśli Izraelita uświęcił swój dom dla Jehowy, mógł go wykupić, wpłacając do sanktuarium 120 procent jego wartości szacunkowej (Kpł 27:14, 15). Także ci, którzy sprzedali swe domy, zachowywali prawo do ich wykupu, przynajmniej przez jakiś czas. Domy w osadach nieotoczonych murem mogły zostać wykupione przez wcześniejszych właścicieli, a w roku jubileuszowym musiały im zostać zwrócone. Natomiast domy w miastach otoczonych murem mogły zostać wykupione w ciągu roku, a potem na stałe przechodziły na własność nabywców. W wypadku domów w otoczonych murem miastach Lewitów prawo wykupu obowiązywało przez cały czas. Jeśli domy należące do Lewitów nie zostały wykupione wcześniej, musiały zostać zwrócone pierwotnym właścicielom w roku jubileuszowym (Kpł 25:29-33).

Miejsce przekazywania pouczeń duchowych. Od najdawniejszych czasów dom był ośrodkiem przekazywania pouczeń związanych z czystym wielbieniem. Prawo Boże dane Izraelitom wyraźnie nakazywało ojcom pouczać synów m.in. podczas ‛siedzenia w domu’ (Pwt 6:6, 7; 11:19). Poza tym treść prawa Bożego miała być wypisana, zapewne symbolicznie, na odrzwiach domów (Pwt 6:9; 11:20), a w ich wnętrzu nie wolno było trzymać żadnych przedmiotów związanych z bałwochwalczym kultem (Pwt 7:26). Jak widać, dom miał służyć nader wzniosłemu celowi, gdyby więc dotknęła go plaga „złośliwego trądu”, należało go zburzyć (zob. TRĄD). Przepis ten przypominał Izraelitom, że wolno im było mieszkać tylko w domach czystych w oczach Bożych (Kpł 14:33-57).

Po ustanowieniu zboru chrześcijańskiego ważnym elementem prawdziwego wielbienia stało się głoszenie i nauczanie od domu do domu (Dz 20:20). Naśladowcy Jezusa chętnie korzystali z gościnności ‛osób godnych dobrej nowiny’ lub ‛przyjaciół pokoju’ i zatrzymywali się w ich domach do czasu zakończenia działalności w danym mieście (Mt 10:11; Łk 10:6, 7; zob. GŁOSICIEL, GŁOSZENIE [„Od domu do domu”]). Grupy lub zbory chrześcijan regularnie zbierały się w domach, żeby wspólnie rozważać Słowo Boże (Rz 16:5; 1Ko 16:19; Kol 4:15; Flm 2). Do domów nie zapraszano jednak osób, które odwróciły się od nauki Chrystusa (2Jn 10).