Pytania czytelników
W „Biblii warszawskiej” w wersecie z Ewangelii według Jana 8:58 czytamy: „Odpowiedział im Jezus: Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam, pierwej niż Abraham był, Jam jest”. Dlaczego Przekład Nowego Świata używa w tym miejscu sformułowania „ja już byłem”?
W Przekładzie Nowego Świata werset ten oddano następująco: „Jezus im rzekł: ‚Zaprawdę, zaprawdę wam mówię: Zanim Abraham zaczął istnieć, ja już byłem’”. Podobnie brzmi przekład biskupa Kazimierza Romaniuka: „Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam, nim jeszcze pojawił się Abraham, Ja już byłem”. Dlaczego nie użyto zwrotu „ja jestem”?
Stan wspomniany w Ewangelii według Jana 8:58 rozpoczął się, „zanim Abraham zaczął istnieć”, i w dalszym ciągu trwa. W tej sytuacji grecki czasownik εἰμί (eimi), podany w pierwszej osobie liczby pojedynczej, w czasie teraźniejszym trybu oznajmującego, słusznie przetłumaczono za pomocą czasu przeszłego. Wprawdzie eimi, biorąc dosłownie, jest formą czasu teraźniejszego, ponieważ jednak poprzedza ją aorystyczna fraza bezokolicznikowa odniesiona do przeszłości Abrahama, należy uznać, iż w tym wypadku chodzi o tak zwane praesens historicum, czyli czas teraźniejszy użyty w narracji zamiast czasu przeszłego. Hadley i Allen tak piszą na ten temat: „CZAS TERAŹNIEJSZY HISTORYCZNY. W żywej narracji przeszłe zdarzenie jest często rozumiane i opisywane jako rozgrywające się w chwili obecnej (...) W takim zastosowaniu czas teraźniejszy bywa bez skrępowania używany zamiennie z czasami przeszłymi (...)” (Greek Grammar, par. 828).
Z kolei A. T. Robertson, autor dzieła A Grammar of the Greek New Testament in the Light of Historical Research (Gramatyka grecka Nowego Testamentu w świetle badań historycznych), wyjaśnia na stronach 866-869 pod hasłem „Czas teraźniejszy historyczny”: „Ta plastyczna konstrukcja jest znana we wszystkich językach, zwłaszcza w użyciu potocznym (...) w greckim spotyka się ją znacznie częściej niż w angielskim; stanowi ocalały element ‚pierwotnego pnia językowego’. ‚Poprzedza podział na formę niedokonaną i aoryst’. (...) Występuje dość często w LXX [Septuagincie], (...) Hawkins naliczył w LXX aż 337 wypadków posłużenia się czasem teraźniejszym historycznym. Używa go również Józef Flawiusz. Przykłady z Nowego Testamentu są wręcz uderzające. Czas ten nie zawsze jest aorystyczny. Może oznaczać czynność trwającą, jak to jest w wypadku imperfektu. (...) Hawkins (...) znalazł 93 przykłady użycia czasu teraźniejszego historycznego w Ewangelii według Mateusza (z czego 15 w przypowieściach) i aż 162 w Ewangelii według Jana oraz 151 u Marka. Konstrukcja ta rzadko występuje w pozostałej części Nowego Testamentu. Najczęściej pojawia się w Ewangeliach: według Marka, Jana, Mateusza, w takiej właśnie kolejności (...)”.
Przy bliższym przyjrzeniu się Przekładowi Nowego Świata można zauważyć, że w zasadzie — poza ostatnią księgą, to jest Objawieniem — do przetłumaczonego tekstu nie przenoszono czasu teraźniejszego historycznego; tam, gdzie wymaga tego kontekst, użyto czasu przeszłego. Przykłady występowania w tekście greckim czasu teraźniejszego historycznego obok form czasu przeszłego można znaleźć w Ewangelii według Jana 1:29-42, a także w rozdziale 20 tej Ewangelii; wyraźnie pokazano to między innymi w Biblii poznańskiej. Warto tam też porównać ze sobą wersety 12 i 13 z pierwszego rozdziału Ewangelii według Marka. Większość miejsc, gdzie w języku greckim występuje czas teraźniejszy historyczny, nawet tradycyjne przekłady biblijne — w tym katolickie — tłumaczą za pomocą form czasu przeszłego; kolejny przykład tego można znaleźć w Ewangelii według Mateusza 3:1.
Okoliczność, iż greckie zwroty z czasem teraźniejszym historycznym występujące obok zwrotów w czasie przeszłym są słusznie oddawane za pomocą sformułowań w czasie przeszłym, jest uznawana przez najlepszych współczesnych tłumaczy Biblii. Doktor James Moffatt, członek zespołu, który opracował Revised Standard Version, w dokonanym przez siebie przekładzie tak przetłumaczył werset z Ewangelii według Jana 8:58: „Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam — rzekł Jezus — zaistniałem, nim się Abraham urodził”.
Profesor E. J. Goodspeed, który należał do zespołu pracującego nad American Standard Version, w swoim przekładzie oddał wspomniany werset następująco: „Jezus rzekł do nich: ‚Powiadam wam, istniałem, zanim się urodził Abraham!’”
Popatrzmy na inne przekłady:
C. Williams, The New Testament: „Wtedy Jezus rzekł do nich: ‚Najuroczyściej powiadam wam: Istniałem, zanim się Abraham urodził’”.
A. S. Lewis, „The Four Gospels” According to the Sinaitic Palimpsest: „Rzekł do nich: Zaprawdę, zaprawdę wam powiadam: Zanim Abraham był, ja już byłem”.
The Twentieth Century New Testament: „Wierzcie mi — odparł Jezus — zanim się Abraham urodził, ja już byłem tym, kim jestem”.
G. M. Lamsa, The Modern New Testament: „Jezus rzekł do nich: Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: Zanim się Abraham urodził, ja byłem”.
J. Murdock, The Syriac New Testament: „Jezus rzekł do nich: Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam, że zanim Abraham istniał, ja byłem”.
F. Pfaefflin, Das Neue Testament: „Jezus: ‚Zanim się pojawił Abraham, ja już tu byłem!’”
C. Stage, Das Neue Testament: „Jezus rzekł im: ‚Zaprawdę, zaprawdę wam powiadam: Zanim Abraham się urodził, ja byłem’”.
Nácar Colunga, Nuevo Testamento: „Jezus odpowiedział: ‚Prawdziwie, prawdziwie mówię wam: Zanim się narodził Abraham, byłem ja’”.
Hebrajskie przekłady Nowego Testamentu, zarówno F. Delitzscha, jak i Salkinsona-Ginsburga, zawierają odpowiedni czasownik w formie dokonanej „byłem” (haiithi), a nie w formie niedokonanej.
Z powyższych informacji wynika, że Przekład Nowego Świata zachowuje wewnętrzną spójność w sposobie tłumaczenia czasu teraźniejszego historycznego, gdy omawiane słowa z Ewangelii według Jana 8:58 oddaje jako „ja już byłem” zamiast „ja jestem”. Uzasadnione jest to przez okoliczność, że Jezus mówił tu o istnieniu poprzedzającym czasy Abrahama i trwającym do chwili wypowiadania powyższych słów.
Jeżeli ktoś krytycznie usposobiony zarzuca Przekładowi Nowego Świata nieścisłość sformułowania użytego w Ewangelii według Jana 8:58, to podnosi ten zarzut nie tylko wobec powyższego tłumaczenia, lecz także wobec wszystkich wyżej wspomnianych biblistów, zarówno polskich, jak i obcojęzycznych. Osoba taka ma prawo trzymać się uznanego przez siebie przekładu, kierując się z góry przyjętym poglądem na jakiś dogmat religijny, w tym wypadku dogmat o Trójcy, powinna jednak przyznać, że sposób, w jaki Przekład Nowego Świata oddaje wypowiedź z Ewangelii według Jana 8:58, wyraźnie potwierdzają różni uznani, wybitni tłumacze.