LICZBA

W starożytnej hebrajszczyźnie liczby zapisywano słownie. Jakiś czas po niewoli babilońskiej Żydzi przyswoili sobie zwyczaj używania liter alfabetu do oznaczania liczb. Nie stosowali go jednak jeszcze w rękopisach Biblii, które powstały po powrocie z wygnania. Do najstarszych zabytków pisma hebrajskiego zalicza się inskrypcję w tunelu wodnym Siloam (wykutym najprawdopodobniej za panowania Ezechiasza [745-717 p.n.e.]), w której wymiary podano słownie. Taka metoda zapisywania liczb podnosi dokładność i wiarogodność manuskryptów Pism Hebrajskich, gdyż podczas częstego przepisywania zwykle łatwiej pomylić cyfrę niż słowo.

W języku hebrajskim liczby powyżej dziesięciu notowano jako połączenie słów, np. 12 to „dwa i dziesięć” (Rdz 14:4), z tym że 20 zapisywano jako formę lm. od „dziesięć”, 30 — jako lm. od „trzy”, 40 — od „cztery” itd. Sto było osobnym słowem, a 200 — jego liczbą podwójną. Następne „setki”, począwszy od 300, tworzono z dwóch słów. Najwyższą liczbą wyrażoną po hebrajsku jednym słowem było 20 000 — liczba podwójna wyrazu oznaczającego 10 000 (dziesiątki tysięcy to miriady). Większe liczby zapisywano za pomocą kilku słów. Na przykład w 1 Kronik 5:18 liczba 44 760 to dosłownie: czterdzieści i cztery tysiące i siedem setek, i sześćdziesiąt. Milion notowano jako tysiąc tysięcy (2Kn 14:9). Rodzina Rebeki błogosławiła ją słowami: „Obyś ty, siostro nasza, stała się tysiącami dziesiątek tysięcy [dosł. „tysiącami miriadów”]” — i potomstwo Rebeki rzeczywiście rozrosło się do wielu milionów (Rdz 24:55, 60). Daniel ujrzał w wizji, jak przed Jehową stało „dziesięć tysięcy dziesiątek tysięcy” (Dn 7:10).

Czasami liczby zaokrąglano i podawano wartość przybliżoną, np. w Psalmie 90:10, gdzie psalmista mówi o granicznym wieku człowieka, a przypuszczalnie także w 1 Królów 19:18 (7000 tych, którzy nie uklękli przed Baalem) oraz w 2 Kronik 14:9 (milion Etiopczyków pokonanych przez Asę).

W Chrześcijańskich Pismach Greckich liczby są na ogół zapisywane słownie. Na przykład w kodeksach synajskim i aleksandryjskim w ten sposób wyrażono „liczbę bestii” (Obj 13:18).

Nie chodzi o numerologię. Pismo Święte jest księgą zarówno historyczną, jak i proroczą, dlatego podane w nim liczby mogą mieć znaczenie albo dosłowne, albo symboliczne; na ich sens zwykle wskazuje kontekst. Niektóre liczby często występują w Biblii jako symbole i w takich wypadkach od znajomości ich przenośnego znaczenia zależy zrozumienie tekstu. Jednakże biblijnego zastosowania liczb nie należy mylić z numerologią, która przypisuje mistyczny, okultystyczny sens cyfrom i liczbom oraz ich kombinacjom i sumom. Wywodzi się ona najwyraźniej ze starożytnego Babilonu i podobnie jak inne odmiany wróżbiarstwa jest potępiana przez Boga (Pwt 18:10-12).

Poniżej omówiono kilka przenośnych znaczeń niektórych liczb często występujących w Biblii.

Jeden. Używana symbolicznie, liczba ta wskazuje na jedyność, wyjątkowość, niepowtarzalność, a także na jedność i zgodność celów oraz czynów. „Jehowa, nasz Bóg, to jeden Jehowa” — oświadczył Mojżesz (Pwt 6:4). Tylko On jest Panem Wszechwładnym. Nikt Mu nie dorównuje. Nie dzieli z nikim swej chwały, w przeciwieństwie do pogańskich triad (Iz 42:8; Dz 4:24; Obj 6:10). Między Jehową i Jezusem Chrystusem panuje jedność celów i działania (Jn 10:30), a uczniowie Chrystusa powinni być całkowicie zjednoczeni z Bogiem i Jego Synem oraz ze sobą nawzajem (Jn 17:21; Gal 3:28). Trafnym przykładem takiej jedności jest związek małżeński (Rdz 2:24; Mt 19:6; Ef 5:28-32).

Dwa. Liczba dwa często pojawia się w kontekście prawnym. Zgodność relacji dwóch świadków przydaje wagi ich zeznaniom. Do rozpoznania sprawy przez sędziów potrzeba było dwóch, a nawet trzech świadków. Zasada ta obowiązuje także w zborze chrześcijańskim (Pwt 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Ko 13:1; 1Tm 5:19; Heb 10:28). Bóg trzymał się jej, gdy przedstawiał swego Syna jako Wybawcę rodu ludzkiego. Jezus powiedział: „W waszym Prawie jest napisane: ‚Świadectwo dwóch ludzi jest prawdziwe’. Ja sam świadczę o sobie i świadczy o mnie Ojciec, który mnie posłał” (Jn 8:17, 18).

Zrobienie czegoś po raz drugi — np. powtórzenie jakiejś wypowiedzi lub wizji, nawet w nieco innej formie — stanowi potwierdzenie, że dana sprawa jest pewna i prawdziwa (jak w wypadku snów faraona o krowach i kłosach zboża; Rdz 41:32). Biblijna poezja hebrajska obfituje w paralelizmy, które utrwalają w umyśle podane prawdy, a zarazem precyzują sens danej wypowiedzi przez użycie analogicznego słownictwa (zob. Ps 2, 44 i in.).

W proroctwie Daniela „dwa rogi” jednej z bestii symbolizują dualizm mocarstwa medo-perskiego (Dn 8:20, 21; por. Obj 13:11).

Trzy. Chociaż do wszczęcia kroków sądowniczych w danej sprawie wystarczały zeznania dwóch świadków, to jeszcze bardziej wiarogodna była relacja trzech osób. Liczba trzy wyraża więc czasami nacisk, uwypuklenie, nasilenie lub wzmocnienie. „Sznura potrójnego nie da się szybko przerwać” (Kzn 4:12). Piotr trzykrotnie zaparł się Jezusa, on zaś potem dla położenia nacisku trzy razy zadał temu apostołowi pewne pytanie (Mt 26:34, 75; Jn 21:15-17). Trzykrotne powtórzenie wizji, podczas której Piotrowi nakazano jeść zwierzęta wszelkiego rodzaju, nie wyłączając nieczystych w rozumieniu Prawa Mojżeszowego, uwydatniło jej znaczenie. Dzięki temu gdy Korneliusz i jego domownicy przyjęli dobrą nowinę, apostołowi niewątpliwie łatwiej było pojąć, że teraz Bóg skierował swą uwagę na nieobrzezanych ludzi z narodów, których Żydzi uważali za nieczystych (Dz 10:1-16, 28-35, 47, 48).

Niezrównaną świętość i czystość Jehowy uwypuklono w oświadczeniu stworzeń niebiańskich: „Święty, święty, święty jest Jehowa” (Iz 6:3; Obj 4:8). Zanim Jehowa pozbawił tronu ostatniego ziemskiego króla z dynastii Dawida, dobitnie oznajmił: „Ruinę, ruinę, ruinę z tego uczynię. A co się jej tyczy, niechybnie stanie się niczyja, aż przyjdzie ten, do którego należy tytuł prawny, i jemu to dam”. Bóg podkreślił więc, że żaden potomek Dawida nie zasiądzie w Jego imieniu na tronie królewskim w Jerozolimie i że ów tron na pewno będzie pusty, dopóki nie nastanie wyznaczony czas na wyniesienie Mesjasza do władzy królewskiej (Eze 21:27). Trzykrotne powtórzenie złowieszczego „biada” uwypukla natężenie nieszczęść, które mają spaść na mieszkańców ziemi (Obj 8:13).

Cztery. Liczba ta czasami wyobraża powszechność bądź też nasuwa myśl o w pełni symetrycznym czworoboku. Występuje trzykrotnie w Objawieniu 7:1. „Czterech aniołów” (wszyscy, którzy powstrzymują „cztery wiatry” niosące całkowitą zagładę) stoi na „czterech narożnikach” ziemi (mogą uwolnić wiatry z każdego kierunku, wskutek czego nie zostanie oszczędzony żaden zakątek ziemi) (por. Dn 8:8; Iz 11:12; Jer 49:36; Za 2:6; Mt 24:31). Nowa Jerozolima „układa się w czworobok”, a ponieważ wszystkie jej wymiary są równe, ma w gruncie rzeczy kształt sześcianu (Obj 21:16). Inne przenośne wyrażenia, w których występuje liczba cztery, można znaleźć w Zachariasza 1:18-21; 6:1-3 i w Objawieniu 9:14, 15.

Sześć. Liczba ta czasami wyobraża niedoskonałość. „Liczba bestii” — 666 — „to liczba człowieka”, a zatem odnosi się do niedoskonałego, upadłego człowieka i najwyraźniej symbolizuje niedoskonałość tworu wyobrażonego przez ową „bestię”. Tę niedoskonałość i ułomność dodatkowo podkreśla trzykrotne powtórzenie szóstki (na pozycji setek, dziesiątek i jednostek) (Obj 13:18).

Siedem. Siódemka często oznacza w Biblii zupełność. Czasami nawiązuje do zakończenia jakiejś działalności. Może też wskazywać na jakiś zamknięty cykl ustanowiony lub dopuszczony przez Boga. Jehowa w ciągu sześciu dni stwarzania ukończył swe dzieło wobec ziemi, a dzień siódmy przeznaczył na odpoczynek, co stało się pierwowzorem całego systemu sabatowego — począwszy od siedmiodniowego tygodnia po rok jubileuszowy, który wieńczył cykliczny okres obejmujący siedem razy po siedem lat (Wj 20:10; Kpł 25:2, 6, 8). Święta Przaśników i Szałasów trwały po siedem dni (Wj 34:18; Kpł 23:34). Siódemka często pojawia się w związku z przepisami dotyczącymi ofiar (Kpł 4:6; 16:14, 19; Lb 28:11) i oczyszczeń (Kpł 14:7, 8, 16, 27, 51; 2Kl 5:10).

Charakterystyka „siedmiu zborów” z Księgi Objawienia daje pełen obraz wszystkich zborów Bożych na ziemi (Obj 1:20 do 3:22).

„Siedem głów” bestii (Obj 13:1) wskazuje na granicę, do której będzie jej dane się rozwijać. Chociaż „bestię barwy szkarłatnej” nazwano „ósmym” królem, to wywodzi się on z „tych siedmiu” królów i nie może istnieć bez siedmiogłowej bestii (Obj 17:3, 9-11), podobnie zresztą jak „wizerunek bestii” (Obj 13:14). Również bestia o dwóch rogach w gruncie rzeczy współistnieje z pierwotną bestią, której „znamię” usiłuje umieścić na wszystkich ludziach (Obj 13:11, 16, 17).

Jehowa okazywał Izraelitom wielkoduszną cierpliwość, lecz ostrzegł, że jeśli będą lekceważyć Jego skarcenie, to „siedmiokrotnie” — a więc w pełni — odpłaci im za grzechy (Kpł 26:18, 21, 28).

W części historycznej Pisma Świętego liczba siedem często oznacza zupełność lub doprowadzenie jakiegoś dzieła do końca. Izraelici przejawili zupełną wiarę i posłuszeństwo, gdy przez siedem dni maszerowali wokół Jerycha, a siódmego dnia okrążyli je siedmiokrotnie, po czym mury miasta runęły (Joz 6:2-4, 15). Eliasz okazał zupełną wiarę w skuteczność swej modlitwy do Boga, siedem razy rozkazując na górze Karmel swemu słudze, by popatrzył na niebo, zanim ukazała się chmura deszczowa (1Kl 18:42-44). Trędowaty Naaman musiał się wykąpać w Jordanie siedem razy. Wymagało to dużej pokory od tego potężnego wodza syryjskiego, lecz gdy posłusznie zastosował się do zaleceń proroka Elizeusza, został oczyszczony przez Jehowę (2Kl 5:10, 12). Czystość, zupełność, doskonałość i wspaniałość wypowiedzi Jehowy przyrównano w dobitnej poetyckiej przenośni do srebra siedmiokrotnie czyszczonego w piecu hutniczym (Ps 12:6). Ogrom miłosierdzia Jehowy uwypuklają słowa: „Prawy może upaść nawet siedem razy i na pewno wstanie” (Prz 24:16). W celu podkreślenia, że Bóg jest godzien wszelkiej chwały, psalmista oznajmił: „Siedem razy dziennie cię wysławiam” (Ps 119:164).

W Księdze Objawienia bardzo często używa się symbolicznej liczby siedem w odniesieniu do spraw związanych z Bogiem i Jego zborem, ale także do tego, co należy do przeciwnika Bożego, Szatana Diabła, który zaciekle przeciwstawia się Jehowie i Jego ludowi (Obj 1:4, 12, 16; 5:1, 6; 8:2; 10:3; 12:3; 13:1; 15:1, 7; 17:3, 10 i in.).

Podobną myśl o zupełności wyrażają wielokrotności liczby siedem. W proroctwie Daniela dotyczącym przyjścia Mesjasza mowa jest o „siedemdziesięciu [dziesięć razy siedem] tygodniach” (Dn 9:24-27; zob. SIEDEMDZIESIĄT TYGODNI). Jerozolima i Juda za nieposłuszeństwo wobec Boga pozostawały spustoszone przez 70 lat, „aż ziemia [całkowicie] spłaciła swe sabaty” (2Kn 36:21; Jer 25:11; 29:10; Dn 9:2; Za 1:12; 7:5).

Liczba 77, składająca się z dwóch siódemek, oznaczała tyle, co „bez ograniczeń” lub „bez końca”. Jezus zaleca chrześcijanom, aby tak właśnie przebaczali swym braciom (Mt 18:21, 22). Bóg postanowił, że kto by uśmiercił skalanego morderstwem Kaina, tego „dosięgnie pomsta siedem razy”, dlatego Lamech, który najprawdopodobniej zabił człowieka w samoobronie, powiedział: „Jeśli Kain ma zostać pomszczony siedem razy, to Lamech siedemdziesiąt razy i siedem” (Rdz 4:15, 23, 24).

Osiem. Liczba osiem także była używana, by jeszcze mocniej podkreślić zupełność czegoś (osiem to o jeden więcej niż siedem, które na ogół oznaczało zupełność), toteż czasami wyobrażała obfitość. Upewniając swój lud, iż uwolni go od zagrożenia ze strony asyryjskiej, Jehowa oznajmił, że wzbudzi przeciw Asyryjczykowi „siedmiu pasterzy, tak, [nie tylko siedmiu, lecz nawet] ośmiu książąt spośród ludzi” (Mi 5:5). Stosownym zwieńczeniem Święta Szałasów, kończącego rok religijny, było święte, uroczyste zgromadzenie w ósmym dniu, podczas którego obowiązywał „całkowity odpoczynek” (Kpł 23:36, 39; Lb 29:35).

Dziesięć. Liczba ta oznacza pełnię, całość, połączenie, sumę wszystkich istniejących składników. Warto też zaznaczyć, że gdy liczby siedem i dziesięć występują obok siebie, siódemka wyobraża coś, co jest wyższe lub wznioślejsze, a dziesiątka — coś podrzędnego.

Dziesięć plag zesłanych na Egipt wyrażało pełnię Bożych wyroków — wszystkie były potrzebne, by całkowicie upokorzyć fałszywych bogów egipskich i wyrwać lud Boży z jarzma niewoli. „Dziesięć Słów” stanowiło fundament przymierza Prawa, a pozostałe przepisy, których było ok. 600, jedynie poszerzały i objaśniały owe przykazania, wskazując na ich zastosowanie (Wj 20:3-17; 34:28). Jezus użył liczby dziesięć w różnych przykładach, żeby wskazać na zupełność lub kompletność (Mt 25:1; Łk 15:8; 19:13, 16, 17).

Jedno z dzikich zwierząt w wizji Daniela i niektóre bestie opisane w Księdze Objawienia miały dziesięć rogów. Najwyraźniej wyobrażają one wszystkich „królów”, wszystkie ziemskie mocarstwa składające się na owe symboliczne bestie (Dn 7:7, 20, 24; Obj 12:3; 13:1; 17:3, 7, 12). Zupełny charakter próby czy też okresu próby, której Bóg postanowił poddać swych sług bądź do niej dopuścić, uwypukla Objawienie 2:10: „Nie lękaj się tego, co właśnie masz wycierpieć. Oto Diabeł będzie wtrącać niektórych z was do więzienia, abyście zostali w pełni wypróbowani i doznawali ucisku przez dziesięć dni”.

Dwanaście. Patriarcha Jakub miał 12 synów, którzy stali się protoplastami 12 plemion Izraela. Bóg uznał ich potomstwo za swój naród, utworzony na mocy przymierza Prawa. A zatem liczba 12 zapewne wyobraża zupełny, pod każdym względem zrównoważony porządek ustanowiony przez Boga (Rdz 35:22; 49:28). Jehowa wybrał 12 apostołów, którzy stanowią drugorzędne kamienie fundamentowe Nowej Jerozolimy, zbudowanej na Jezusie Chrystusie (Mt 10:2-4; Obj 21:14). „Synowie Izraela” duchowego tworzą 12 plemion po 12 000 członków (Obj 7:4-8).

Określone znaczenie mają też czasem wielokrotności liczby 12. Dawid ustanowił 24 oddziały kapłanów, które na zmianę pełniły służbę w świątyni zbudowanej później przez Salomona (1Kn 24:1-18). Pomaga to zrozumieć, kim jest „dwudziestu czterech starszych” zasiadających wokoło tronu Bożego w białych szatach wierzchnich i koronach (Obj 4:4). Wiernym naśladowcom Jezusa Chrystusa, jego duchowym braciom, przyrzeczono, że będą wraz z nim niebiańskimi królami i kapłanami. Owymi starszymi nie mogą być wyłącznie apostołowie, gdyż było ich tylko 12. Najwyraźniej więc chodzi o całe „królewskie kapłaństwo”, o grono 144 000 (wyobrażone przez 24 oddziały kapłanów usługujących w świątyni), ukazane w roli kapłanów i królów w niebie (1Pt 2:9; Obj 7:4-8; 20:6).

Czterdzieści. Z liczbą 40 w kilku miejscach skojarzono okres sądu lub kary (Rdz 7:4; Eze 29:11, 12). Niniwie dano 40 dni na okazanie skruchy (Jon 3:4). Liczby 40 użyto też dla wskazania pewnego podobieństwa między życiem Jezusa Chrystusa a Mojżesza, który był jego pierwowzorem. Obaj pościli przez 40 dni (Wj 24:18; 34:28; Pwt 9:9, 11; Mt 4:1, 2).