Studia o natchnionych Pismach oraz ich pochodzeniu

Jak przepisywano Pisma Hebrajskie, wchodzące w skład natchnionego Słowa Bożego, jak dbano o wierne zachowanie ich tekstu i jak przekazano je do naszych czasów.

 1. (a) Czym ‛słowa Jehowy’ różnią się od innych skarbów przeszłości? (b) Jakie pytania się nasuwają co do wiarogodności Słowa Bożego?

‛SŁOWA Jehowy’ utrwalone w natchnionych pismach można nazwać wodami prawdy, które zebrano do niezwykłego zbiornika. Jakże możemy być wdzięczni Jehowie, iż zadbał o to, by w całym okresie przekazywania z nieba tych informacji gromadzono owe „wody”, dzięki czemu powstało niewyczerpane źródło życiodajnych wskazówek! Inne dawne skarby — korony, klejnoty rodowe i pomniki — straciły swój blask lub uległy niszczącemu działaniu czasu, lecz drogocenne wypowiedzi naszego Boga będą trwać po czas niezmierzony (Izaj. 40:8). Nasuwają się jednak pytania: Czy po zebraniu wód prawdy do owego zbiornika nic ich nie skaziło? Czy natchniony tekst nie został sfałszowany? Czy wiernie przetłumaczono go z języków oryginalnych, a więc czy przekłady dostępne obecnie w poszczególnych językach świata są wiarogodne? Zbadanie hebrajskiej części tego zbioru natchnionych ksiąg na pewno wywrze na nas ogromne wrażenie, zwłaszcza gdy uświadomimy sobie, jak się troszczono o zachowanie ich dokładnego brzmienia i jak niezwykłe wysiłki podjęto, by je udostępnić wszystkim narodom ziemi, które mogą je poznać dzięki nowym tłumaczeniom.

 2. Jak natchnione pisma zostały zachowane do czasów Ezdrasza?

² Oryginalne manuskrypty w językach hebrajskim i aramejskim spisywali ludzie będący Bożymi sekretarzami — zaczął je sporządzać Mojżesz w roku 1513 p.n.e., a ostatnich zapisów dokonano wkrótce po roku 443 p.n.e. O ile wiadomo, do dziś nie dotrwał żaden taki oryginał. Jednakże od początku bardzo starannie przechowywano owe natchnione teksty, jak również ich wiarogodne kopie. Około roku 642 p.n.e., za czasów króla Jozjasza, znaleziono w domu Jehowy „księgę prawa” Mojżeszowego — zapewne był to jej oryginał. Pieczołowicie przechowywano go już 871 lat. Tamto odkrycie tak bardzo zaintrygowało pisarza biblijnego imieniem Jeremiasz, że opisał je w Księdze 2 Królów 22:8-10, a około roku 460 p.n.e. o zdarzeniu tym ponownie wspomniał Ezdrasz (2 Kron. 34:14-18). Interesował się on takimi zagadnieniami, gdyż był „biegłym przepisywaczem w dziedzinie Prawa Mojżeszowego, które dał Jehowa, Bóg Izraela” (Ezd. 7:6). Niewątpliwie miał dostęp do innych zwojów Pism Hebrajskich, sporządzonych przed jego czasami, a być może też do niektórych oryginałów. Ezdrasz najwyraźniej był ówczesnym opiekunem Boskich pism (Nehem. 8:1, 2).

ERA PRZEPISYWANIA MANUSKRYPTÓW

 3. Dlaczego zwiększyło się zapotrzebowanie na dodatkowe kopie Pism Hebrajskich i jak zaspokojono tę potrzebę?

³ Od dni Ezdrasza wzrastało zapotrzebowanie na kopie Pism Hebrajskich. Podczas odrodzenia narodu żydowskiego w roku 537 p.n.e. i później nie wszyscy jego członkowie powrócili do Jerozolimy i Palestyny. Tysiące pozostało w Babilonie, inni wyemigrowali na przykład ze względu na prowadzone interesy, toteż Żydów można było spotkać w większości dużych ośrodków handlowych starożytnego świata. Wielu każdego roku pielgrzymowało z okazji różnych świąt do Jerozolimy, by oddawać Bogu cześć w tamtejszej świątyni, w której posługiwano się biblijną hebrajszczyzną. Za czasów Ezdrasza Żydzi mieszkający w odległych krajach zbierali się w lokalnych miejscach zgromadzeń zwanych synagogami, gdzie czytano i omawiano Pisma Hebrajskie.a Ze względu na znaczną liczbę takich rozproszonych miejsc wielbienia kopiści musieli pomnażać istniejące rękopisy.

 4. (a) Czym była geniza i do czego służyła? (b) Jakiego cennego odkrycia dokonano w XIX wieku w pewnej genizie?

⁴ W synagogach zwykle znajdowała się składnica zwana genizą. Żydzi przechowywali tam podarte lub zniszczone wskutek długiego używania rękopisy, które zastępowano nowymi kopiami przeznaczonymi do bieżącego użytku w synagodze. Od czasu do czasu zawartość genizy uroczyście grzebano w ziemi, aby tekst — zawierający święte imię Jehowy — nie został zbezczeszczony. W ten sposób w ciągu wieków przestało istnieć tysiące starych manuskryptów hebrajskiej części Biblii. Inaczej jednak stało się z bogatym zbiorem genizy w starej części Kairu — prawdopodobnie dlatego, że ją zamurowano i zapomniano o niej aż do drugiej połowy XIX wieku. W roku 1890 podczas remontu synagogi zbadano zawartość genizy, po czym jej skarby stopniowo wyprzedano lub rozdano. Stosunkowo kompletne rękopisy i tysiące fragmentów (niektóre prawdopodobnie z VI wieku n.e.) trafiły stamtąd do biblioteki uniwersytetu w Cambridge oraz do innych bibliotek w Europie i Ameryce.

 5. (a) Jakie starożytne manuskrypty hebrajskie skatalogowano w naszych czasach i z jakiego okresu one pochodzą? (b) O czym świadczą wyniki badań nad tymi dokumentami?

⁵ Obecnie w różnych bibliotekach na świecie znajduje się około 6000 skatalogowanych manuskryptów całych Pism Hebrajskich lub ich części. Jeszcze stosunkowo niedawno tylko nieliczne fragmenty sięgały dalej niż X wieku n.e. Jednakże w roku 1947 w rejonie Morza Martwego odkryto zwój z Księgą Izajasza, a w kolejnych latach z tamtejszych grot wydobyto na światło dzienne mnóstwo rękopiśmiennych skarbów ukrytych 19 wieków temu, między innymi wiele bezcennych zwojów Pism Hebrajskich. Według opinii specjalistów niektóre pochodzą z ostatnich kilku stuleci przed naszą erą. Badania porównawcze około 6000 wspomnianych rękopisów Pism Hebrajskich umożliwiają ustalenie tekstu hebrajskiego i ukazują, z jak wielką starannością był przekazywany.

JĘZYK HEBRAJSKI

 6. (a) Co wiadomo o wczesnych dziejach języka hebrajskiego? (b) Dlaczego Mojżesz miał niezbędne kwalifikacje do spisania Księgi Rodzaju?

⁶ Pierwotną formą języka nazywanego dziś hebrajskim władał Adam w ogrodzie Eden. Hebrajski można więc uznać za mowę pierwszego człowieka. Używano jej za czasów Noego, choć posługiwano się już wtedy bogatszym słownictwem. Kiedy Jehowa pomieszał ludziom język przy wieży Babel, hebrajski — wówczas jeszcze bardziej rozwinięty — był podstawowym językiem, który nie uległ zmianie (Rodz. 11:1, 7-9). Jest on najstarszym z grupy języków semickich. Prawdopodobnie jest spokrewniony z językiem, którym posługiwano się w Kanaanie za czasów Abrahama i który dał początek różnym dialektom kananejskim. W Księdze Izajasza 19:18 nazwano go „językiem Kanaanu”. Mojżesz był człowiekiem starannie wykształconym, biegłym nie tylko w mądrości Egipcjan, lecz także w języku hebrajskim — w mowie swych przodków. Umiał zatem czytać starożytne dokumenty, z którymi się zetknął, te zaś mogły stanowić jedno ze źródeł informacji zawartych w biblijnej Księdze Rodzaju.

 7. (a) Jak dalej rozwijał się język hebrajski? (b) Jaką rolę odgrywała hebrajszczyzna biblijna?

⁷ Później, za czasów królów judzkich, hebrajszczyznę nazywano językiem ‛żydowskim’ (2 Król. 18:26, 28). Kiedy żył Jezus, Żydzi mówili nowszą, bardziej rozbudowaną formą hebrajszczyzny, która z czasem przeobraziła się w język nowohebrajski. Warto jednak zwrócić uwagę, że Chrześcijańskie Pisma Greckie dalej wspominają o języku hebrajskim, a nie aramejskim (Jana 5:2; 19:13, 17; Dzieje 22:2; Obj. 9:11). Hebrajszczyzna biblijna od zamierzchłych czasów służyła jako narzędzie porozumiewania się — była zrozumiała zarówno dla większości przedchrześcijańskich świadków na rzecz Jehowy, jak i dla chrześcijańskich świadków żyjących w I wieku.

 8. Za co możemy być naprawdę wdzięczni Bogu, pamiętając o celu spisania Biblii?

⁸ Pisma Hebrajskie stanowiły zbiornik krystalicznie czystych wód prawdy, przekazanych i zgromadzonych pod natchnieniem Bożym. Jednakże bezpośrednio mogli z nich korzystać tylko ci, którzy umieli czytać po hebrajsku. Jak ludzie z narodów mówiących wieloma innymi językami mogli pić te wody prawdy, by zapewnić sobie kierownictwo Boże oraz pokrzepienie dla duszy? (Obj. 22:17). Jedynym sposobem na to, by strumień Boskiej prawdy dotarł do całej ludzkości, było tłumaczenie tekstów hebrajskich na inne języki. Możemy być naprawdę wdzięczni Jehowie Bogu, że od IV lub III wieku p.n.e. do czasów obecnych Biblię bądź jej fragmenty przetłumaczono na przeszło 2000 języków. Jakże wielkim dobrodziejstwem okazało się to dla wszystkich prawych ludzi, którzy dzięki temu mogą się rozkoszować tymi cennymi wodami! (Ps. 1:2; 37:3, 4).

 9. (a) Jak sama Biblia upoważnia do tłumaczenia jej na inne języki? (b) Co poświadczają starożytne przekłady Biblii?

⁹ Czy sama Biblia upoważnia do tłumaczenia jej treści na inne języki? Oczywiście! Musi się przecież spełnić wypowiedź Boga, którą usłyszał Izrael: „Weselcie się, narody, z jego ludem”, jak również proroczy nakaz dany przez Jezusa chrześcijanom: „Ta dobra nowina o królestwie będzie głoszona po całej zamieszkanej ziemi na świadectwo wszystkim narodom”. W związku z tym konieczne było dokonywanie przekładów Pisma Świętego na inne języki. Liczące prawie 24 wieki dzieje tłumaczenia Biblii wyraźnie dowodzą, że Jehowa błogosławił tej pracy. Poza tym starożytne przekłady Biblii, których manuskrypty przetrwały do dziś, poświadczają nadzwyczajną wiarogodność hebrajskiego tekstu tej skarbnicy prawdy (Powt. Pr. 32:43; Mat. 24:14).

NAJWCZEŚNIEJSZE PRZEKŁADY

10. (a) Co wiemy o Pięcioksięgu samarytańskim i dlaczego ma on dziś praktyczną wartość? (b) Podaj przykład powołania się na Pięcioksiąg samarytański w Przekładzie Nowego Świata — z przypisami.

¹⁰ Pięcioksiąg samarytański. Bardzo wcześnie sporządzony Pięcioksiąg samarytański, zawierający zgodnie ze swą nazwą tylko pierwsze pięć ksiąg Pism Hebrajskich, nie jest w gruncie rzeczy przekładem, lecz transliteracją tekstu hebrajskiego na alfabet samarytański, który rozwinął się ze starohebrajskiego. Pięcioksiąg samarytański pomaga ustalić ówczesny tekst hebrajski. Transliteracja ta jest dziełem Samarytan — potomków mieszkańców Samarii, którzy pozostali tam po upadku dziesięcioplemiennego królestwa Izraela w roku 740 p.n.e., oraz osiedleńców sprowadzonych wtedy przez Asyryjczyków. Samarytanie połączyli religię Izraela z kultem własnych pogańskich bogów i uznawali Pięcioksiąg. Sądzi się, iż jego transliteracji dokonali około IV wieku p.n.e., choć zdaniem niektórych uczonych dopiero w II wieku p.n.e. Czytając ów tekst, Samarytanie w rzeczywistości wymawiali słowa po hebrajsku. Co prawda ich Pięcioksiąg zawiera około 6000 odchyleń od tekstu hebrajskiego, ale wiele z tych różnic dotyczy mało istotnych szczegółów. Z zachowanych manuskryptów tylko nieliczne pochodzą sprzed XIII wieku n.e. Na Pięcioksiąg samarytański powołano się w niektórych przypisach do Przekładu Nowego Świata.b

11. Co to są targumy i jaką stanowią pomoc w związku z tekstem Pism Hebrajskich?

¹¹ Targumy aramejskie. Aramejskie słowo targum oznacza „tłumaczenie” lub „parafrazę”. Począwszy od czasów Nehemiasza aramejszczyzna była językiem używanym na co dzień przez wielu Żydów żyjących na terenie Persji, toteż gdy czytano Pisma Hebrajskie, trzeba było je tłumaczyć na ten język. Targumy przybrały swą obecną ostateczną formę prawdopodobnie nie wcześniej niż około V wieku n.e. Chociaż nie są dokładnym tłumaczeniem, lecz tylko swobodnymi parafrazami tekstu hebrajskiego, dostarczają obfitego materiału do jego analizy i pomagają wyjaśnić niektóre trudne fragmenty. Przypisy do Przekładu Nowego Świata często powołują się na targumy.c

12. Czym jest Septuaginta i dlaczego ma tak doniosłe znaczenie?

¹² Grecka Septuaginta. Najważniejszym z wczesnych przekładów Pism Hebrajskich i pierwszym tłumaczeniem z hebrajszczyzny zachowanym na piśmie jest grecka Septuaginta (co znaczy „siedemdziesiąt”). Około roku 280 p.n.e. pracę nad nią rozpoczęło — jak podaje tradycja — 72 żydowskich uczonych w egipskiej Aleksandrii. Później z jakichś powodów zaczęto mówić tylko o 70 i dlatego przekład ten nazwano Septuagintą. Ukończono ją prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Korzystali z niej Żydzi mówiący po grecku, a w czasach Jezusa i apostołów była w powszechnym użyciu. Chrześcijańskie Pisma Greckie zawierają około 890 nawiązań do Pism Hebrajskich (w tym 320 cytatów), z czego większość opiera się właśnie na Septuagincie.

13. Jakie niezwykle interesujące fragmenty Septuaginty przetrwały do naszych czasów i dlaczego są one tak cenne?

¹³ Badacze mają dziś dostęp do licznych fragmentów Septuaginty spisanych na papirusie. Są one bardzo cenne, gdyż pochodzą z czasów wczesnochrześcijańskich, a choć często zawierają tylko po kilka wersetów lub rozdziałów, pomagają ocenić tekst Septuaginty. Odkryty w Egipcie papirus Fuad 266 datowany jest na I wiek p.n.e. Obejmuje fragmenty ksiąg Rodzaju oraz Powtórzonego Prawa. Tekst z Księgi Rodzaju nie zawiera imienia Bożego, jest bowiem bardzo fragmentaryczny. Jednakże w Księdze Powtórzonego Prawa zapisano je w różnych miejscach tekstu greckiego hebrajskim pismem kwadratowym.d Inne manuskrypty papirusowe powstały mniej więcej do IV wieku n.e., odtąd bowiem zaczęto sporządzać rękopisy na trwalszym materiale — welinie, czyli dobrej jakości pergaminie, wytwarzanym ze skór cielęcych, owczych lub kozich.

14. (a) Co poświadcza Orygenes w odniesieniu do Septuaginty? (b) Kiedy i jak sfałszowano Septuagintę? (c) O czym niewątpliwie świadczyli pierwsi chrześcijanie, korzystając z Septuaginty?

¹⁴ Rzecz ciekawa, że imię Boże w formie tetragramu występuje też w tekście Septuaginty zamieszczonym w sześcioszpaltowej Heksapli Orygenesa, ukończonej około 245 roku n.e. Komentując Psalm 2:2, Orygenes napisał o Septuagincie: „W najdokładniejszych manuskryptach IMIĘ pisane jest literami hebrajskimi, choć nie dzisiejszymi, tylko najdawniejszymi”.e Dowody wskazują, że Septuagintę dość szybko sfałszowano przez zastąpienie tetragramu wyrazami Kýrios (Pan) lub Theòs (Bóg). Jednakże pierwsi chrześcijanie posługiwali się manuskryptami, które jeszcze zawierały imię Boże, trudno więc sobie wyobrazić, by hołdowali tradycji żydowskiej i podczas swej działalności kaznodziejskiej nie wymawiali owego „IMIENIA”. Z całą pewnością mieli możliwość świadczenia o imieniu Jehowy bezpośrednio z greckiej Septuaginty.

15. (a) Posługując się tabelą ze strony 314, opisz pergaminowe manuskrypty Septuaginty. (b) Jak powołano się na nie w przypisach do Przekładu Nowego Świata?

¹⁵ Istnieją setki pergaminowych manuskryptów Septuaginty. Niektóre z nich, sporządzone między IV a IX wiekiem n.e., mają doniosłe znaczenie, zawierają bowiem obszerne fragmenty Pism Hebrajskich. Określa się je mianem rękopisów majuskułowych lub uncjalnych, ponieważ w całości są spisane wielkimi, oddzielnymi wersalikami. Pozostałe nazywa się minuskułowymi, gdyż napisano je mniejszym pismem przy użyciu małych liter. Manuskrypty minuskułowe cieszyły się wielką popularnością od IX stulecia aż do wprowadzenia druku. Cenne kodeksy uncjalne z IV i V wieku — watykański, synajski i aleksandryjski — zawierają tekst greckiej Septuaginty z pewnymi niewielkimi odchyleniami. Powołano się na niego w wielu przypisach i komentarzach do Przekładu Nowego Świata.f

16. (a) Co to jest Wulgata i dlaczego ma ona wielką wartość? (b) Podaj przykład powołania się na nią w przypisach do Przekładu Nowego Świata.

¹⁶ Łacińska Wulgata. Przekład ten służył za tekst źródłowy wielu tłumaczom katolickim, pragnącym wydać Biblię w różnych językach Kościoła zachodniego. Jak powstała Wulgata? Łacińskie słowo vulgatus znaczy „powszechny, popularny”. Gdy Wulgata ukazała się po raz pierwszy, łatwo mógł ją zrozumieć prosty lud cesarstwa zachodniego, gdyż łacina była wtedy powszechnie używanym językiem. Hieronim — uczony, który dokonał tego tłumaczenia — już wcześniej dwa razy poprawił starołaciński przekład Psalmów, opierając się na greckiej Septuagincie. Jednakże Wulgatę przetłumaczył wprost z języków oryginalnych, hebrajskiego i greckiego, nie była więc ona przekładem przekładu. Hieronim pracował nad łacińskim tłumaczeniem z hebrajskiego mniej więcej od roku 390 do 405. Chociaż do swego dzieła włączył pisma apokryficzne, które do owego czasu znalazły się w kopiach Septuaginty, to wyraźnie odróżnił księgi kanoniczne od niekanonicznych. Na Wulgatę Hieronima wielokrotnie powołano się w przypisach do Przekładu Nowego Świata.g

TEKST W JĘZYKU HEBRAJSKIM

17. Kim byli soferowie i za co potępił ich Jezus?

¹⁷ Soferowie. Kopistów, którzy od dni Ezdrasza aż do czasów Jezusa przepisywali Pisma Hebrajskie, nazywano soferami, czyli skrybami lub uczonymi w piśmie. Z czasem zaczęli oni pozwalać sobie na wprowadzanie zmian w tekście. Sam Jezus ostro potępił tych rzekomych opiekunów Prawa za uzurpowanie sobie przywilejów, które im nie przysługiwały (Mat. 23:2, 13).

18. (a) Kim byli masoreci i jakimi cennymi uwagami opatrzyli tekst hebrajski? (b) Podaj przykłady poprawek wprowadzonych przez soferów i zaznaczonych w przypisach do Przekładu Nowego Świata.

¹⁸ Masora ujawnia zmiany. Po czasach Chrystusa pracę soferów kontynuowali przez kilka wieków masoreci. Dostrzegli oni zmiany wprowadzone przez swych poprzedników i zaznaczali je na marginesach lub na końcu tekstu hebrajskiego. Te uwagi marginesowe nazywa się masorą. Wskazano w nich 15 „niezwykłych miejsc” (puncta extraordinaria) wyróżnionych przez soferów, to znaczy 15 słów lub zwrotów w tekście hebrajskim zaznaczonych kropkami lub kreskami. Niektóre z nich nie wpływają na tłumaczenie lub interpretację, inne natomiast są istotne.h Przesądna obawa przed wymawianiem imienia Jehowa tak usidliła soferów, że w 134 miejscach pozwolili sobie zastąpić je słowem ʼAdonáj (Pan), a w niektórych — wyrazem ʼElohím (Bóg). Masora wyszczególnia te zmiany.i Według pewnej uwagi w masorze soferowie lub inni dawni kopiści dokonali co najmniej 18 poprawek, chociaż najwyraźniej było ich więcej.j Czynili to najprawdopodobniej w dobrych intencjach, gdyż ich zdaniem tekst oryginalny uwłaczał Bogu lub Jego ziemskim przedstawicielom.

19. Co to jest hebrajski tekst spółgłoskowy i kiedy został ustalony?

¹⁹ Tekst spółgłoskowy. Alfabet hebrajski tworzą wyłącznie 22 spółgłoski, bez samogłosek. Pierwotnie czytelnik sam musiał je dodawać na podstawie własnej znajomości języka. Pisany tekst hebrajski składał się więc niejako z samych skrótów. W języku polskim też istnieje sporo powszechnie znanych skrótów złożonych jedynie ze spółgłosek. Na przykład mjr to skrót wyrazu major. Podobnie tekst hebrajski obejmował szeregi słów zapisywanych samymi spółgłoskami. Określenie „tekst spółgłoskowy” oznacza więc tekst hebrajski bez jakichkolwiek znaków samogłoskowych. Tekst spółgłoskowy manuskryptów hebrajskich ustalił się między I a II wiekiem n.e., ale jeszcze przez jakiś czas w obiegu były też inne warianty. W odróżnieniu od wcześniejszego okresu działalności soferów do ustalonego tekstu nie wprowadzono już zmian.

20. W jaki sposób masoreci opracowali tekst hebrajski?

²⁰ Tekst masorecki. W drugiej połowie pierwszego tysiąclecia naszej ery masoreci (po hebrajsku: baʽalé hammasoráh, czyli „panowie tradycji”) opracowali system znaków samogłoskowych i akcentowych. Stanowiły one pisemną pomoc w czytaniu i wymawianiu samogłosek, przedtem bowiem wymowę określała tradycja ustna. Masoreci nie dokonywali żadnych zmian w opracowywanych tekstach, lecz w razie potrzeby zapisywali uwagi na marginesie. Starannie wystrzegali się jakiegokolwiek ingerowania w tekst. W swej masorze zwracali też uwagę na osobliwości językowe i jeśli uznali to za konieczne, podawali właściwe brzmienie tekstu.

21. Co to jest tekst masorecki?

²¹ Opracowaniem wokalizacji i znaków akcentowych w tekście spółgłoskowym zajmowały się trzy szkoły masoretów: babilońska, palestyńska i tyberiadzka. Tekst występujący obecnie w drukowanych wydaniach Biblii hebrajskiej jest znany jako tekst masorecki; zamieszczono w nim system wokalizacji wprowadzony przez szkołę tyberiadzką. System ten opracowali masoreci z Tyberiady, miasta na zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego. Przypisy do Przekładu Nowego Świata wielokrotnie powołują się na tekst masorecki (symbol M) i na zawarte w nim uwagi marginesowe, zwane masorą (symbol M^margin).k

22. Jakie rękopisy zawierają babiloński system wokalizacji i jak wypada ich porównanie z tekstem tyberiadzkim?

²² Szkoła palestyńska umieszczała znaki samogłoskowe nad spółgłoskami. Do naszych czasów przetrwała tylko niewielka liczba takich manuskryptów, które ukazują, że ten system wokalizacji miał pewne wady. Również system babiloński był supralinearny („górny”). Przykładem rękopisu z punktacją babilońską jest Petersburski kodeks proroków z roku 916 n.e., przechowywany w Bibliotece Publicznej Petersburga. Zawiera on księgi Izajasza, Jeremiasza i Ezechiela oraz tak zwanych proroków mniejszych, a także uwagi marginesowe (masorę). Uczeni szczegółowo zbadali ten manuskrypt i porównali go z tekstem tyberiadzkim. Chociaż ów kodeks zawiera „górny” system wokalizacji, to w gruncie rzeczy oba rękopisy są zgodne, jeśli chodzi o tekst spółgłoskowy, znaki samogłoskowe i masorę. W Muzeum Brytyjskim znajduje się kopia Pięcioksięgu z punktacją babilońską — manuskrypt ten okazał się w zasadzie zgodny z tekstem tyberiadzkim.

23. Jakie manuskrypty hebrajskie znaleziono w pobliżu Morza Martwego?

²³ Zwoje znad Morza Martwego. Rok 1947 okazał się początkiem nowego, fascynującego okresu w dziejach rękopisów hebrajskich. W grocie nieopodal Wadi Qumran (Nachal Qumeran), w okolicach Morza Martwego, znaleziono pierwszy zwój z Księgą Izajasza oraz inne zwoje biblijne i niebiblijne. Wkrótce udostępniono uczonym komplet zdjęć tego dobrze zachowanego Zwoju Izajasza (1QIs^a). Uważa się, że pochodzi on z końca II wieku p.n.e. Jest to naprawdę niebywałe odkrycie — hebrajski manuskrypt mniej więcej tysiąc lat starszy od najstarszego rękopisu Księgi Izajasza z oficjalnie przyjętym tekstem masoreckim!l W innych grotach w Qumran znaleziono fragmenty ponad 170 zwojów, zawierające części wszystkich ksiąg Pism Hebrajskich z wyjątkiem Księgi Estery. Badania nad tymi rękopisami wciąż trwają.

24. Jak wypada porównanie tych rękopisów z tekstem masoreckim i jak je wykorzystano w Przekładzie Nowego Świata?

²⁴ Po przeanalizowaniu długiego Psalmu 119 zawartego w ważnym zwoju znad Morza Martwego (11QPs^a) pewien uczony orzekł, że jest on niemal co do słowa zgodny z tekstem masoreckim. Na temat tego Zwoju Psalmów profesor J. A. Sanders oświadczył: „Większość [różnic] dotyczy ortografii i ma znaczenie tylko dla uczonych, którzy są zainteresowani takimi zagadnieniami jak wymowa hebrajska w czasach starożytnych”.a W pozostałych egzemplarzach tych niezwykłych, starych manuskryptów najczęściej nie występują większe rozbieżności. Wprawdzie Zwój Izajasza wykazuje pewne różnice w pisowni i budowie gramatycznej, ale nie dotyczą one spraw doktrynalnych. W pracach nad Przekładem Nowego Świata uwzględniono różnice dostrzeżone w opublikowanym tekście Zwoju Izajasza i zaznaczono to w przypisach.b

25. Jakie teksty hebrajskie zostały już omówione i o czym upewnia nas ich zbadanie?

²⁵ Omówiliśmy zatem główne źródła, dzięki którym znamy dziś tekst Pism Hebrajskich. Należą do nich: Pięcioksiąg samarytański, targumy aramejskie, grecka Septuaginta, tekst hebrajski w wersji tyberiadzkiej, palestyńskiej i babilońskiej oraz Zwoje znad Morza Martwego. Badania porównawcze tych dokumentów upewniają nas, że Pisma Hebrajskie zostały zachowane do naszych czasów zasadniczo w takiej formie, w jakiej pierwotnie spisali je natchnieni słudzy Boży.

OCZYSZCZONY TEKST HEBRAJSKI

26. (a) Kiedy posunęły się naprzód badania krytyczne tekstu hebrajskiego i jakie teksty wydano drukiem? (b) Do czego posłużył tekst Ginsburga?

²⁶ Standardowym wydaniem Biblii hebrajskiej aż do XIX wieku była druga Biblia rabinacka Jakuba ben Chaima, wydrukowana już w latach 1524-1525. Jednakże dopiero w XVIII wieku posunęły się naprzód badania krytyczne tekstu hebrajskiego. W latach 1776-1780 Benjamin Kennicott opublikował w Oksfordzie różne warianty tekstu z przeszło 600 manuskryptów hebrajskich. Następnie w latach 1784-1798 włoski uczony J. B. de Rossi wydał drukiem w Parmie warianty tekstu zestawione z ponad 800 dalszych rękopisów. Wydanie krytyczne opublikował również niemiecki hebraista S. Baer. W czasach nam bliższych wiele lat na opracowanie tekstu krytycznego Biblii hebrajskiej poświęcił C. D. Ginsburg. Pierwsze wydanie jego dzieła ukazało się w roku 1894, a ostateczna, zrewidowana wersja — w roku 1926.c Na podstawie pierwszego wydania Joseph Rotherham dokonał przekładu na język angielski (The Emphasised Bible, 1902), a ponadto z tekstów Ginsburga i Baera korzystał profesor Max L. Margolis, który wraz ze współpracownikami wydał w roku 1917 kolejny przekład Pism Hebrajskich.

27, 28. (a) Co to jest Biblia Hebraica i jak została ulepszona? (b) Jak ją wykorzystano w pracach nad Przekładem Nowego Świata?

²⁷ W roku 1906 w Niemczech hebraista Rudolf Kittel ogłosił drukiem pierwsze (a później drugie) wydanie oczyszczonego przez siebie tekstu hebrajskiego, zatytułowane Biblia Hebraica, czyli „Biblia hebrajska”. W dziele tym zawarł aparat krytyczny — obszerne przypisy, w których zestawił lub porównał liczne dostępne wówczas manuskrypty hebrajskie tekstu masoreckiego. Za tekst podstawowy służył mu powszechnie przyjęty tekst Jakuba ben Chaima. Kiedy udostępniono znacznie starsze i lepsze teksty masoreckie Aarona ben Aszera, ujednolicone około X wieku n.e., Kittel przystąpił do opracowania całkiem nowego, trzeciego wydania Biblii hebrajskiej. Dzieło to ukończyli po śmierci Kittela jego współpracownicy.

²⁸ Biblia Hebraica Kittela (wydania 7, 8 i 9 z lat 1951-1955) stanowiła podstawę do tłumaczenia na język angielski Pism Hebrajskich w Przekładzie Nowego Świata. A opierając się na ostatnim jej wydaniu, znanym jako Biblia Hebraica Stuttgartensia (1977), uaktualniono przypisy w edycji Przekładu Nowego Świata z roku 1984.

29. Dzięki czemu Biblia Hebraica miała szczególną wartość w przywróceniu imienia Bożego?

²⁹ Opublikowane przez Kittela uwagi masoreckie, wskazujące na wiele zmian, których dokonali przedchrześcijańscy kopiści, pomogły wiernie oddać tekst Biblii w Przekładzie Nowego Świata, między innymi przywrócić imię Boże, Jehowa. Przekład ten pozostaje otwarty na osiągnięcia stale rozwijającej się biblistyki.

30. (a) Posługując się diagramem ze strony 308, opisz historię tekstu hebrajskiego aż do dzieła znanego jako Biblia Hebraica, będącego tekstem źródłowym dla Przekładu Nowego Świata. (b) Na jakie inne źródła powołał się Komitet Przekładu Biblii Nowego Świata?

³⁰ W niniejszym studium zamieszczono diagram ukazujący źródła tekstu Pism Hebrajskich w Przekładzie Nowego Świata. W sposób schematyczny przedstawiono, jak przebiegało przekazywanie tekstu hebrajskiego aż do powstania dzieła znanego jako Biblia Hebraica Kittela, na którym oparto tłumaczenie wspomnianego przekładu. Na drugorzędne źródła wskazują białe linie przerywane. Nie znaczy to, że dysponowano oryginałami takich przekładów jak łacińska Wulgata czy grecka Septuaginta. Ich pierwotne egzemplarze, podobnie jak pierwsze rękopisy natchnionych Pism Hebrajskich, już nie istnieją. Z dzieł tych skorzystano przez sięgnięcie do wiarogodnych wydań ich tekstów lub miarodajnych starożytnych tłumaczeń oraz komentarzy krytycznych. Dzięki uwzględnieniu tych różnych źródeł Komitet Przekładu Biblii Nowego Świata mógł dokonać autorytatywnego i wiarogodnego tłumaczenia oryginalnych natchnionych Pism Hebrajskich. Wszystkie te źródła wyszczególniono w przypisach do Przekładu Nowego Świata.

31. (a) Dzięki czemu stało się możliwe sporządzenie Przekładu Nowego Świata? (b) Jaką wdzięczność i nadzieję pragniemy zatem wyrazić?

³¹ Tekst Pism Hebrajskich w Przekładzie Nowego Świata jest więc owocem wieloletnich studiów biblistycznych. Opiera się na bardzo rzetelnym źródle dostępnym dzięki usilnym staraniom o wierne przekazanie treści. Przekład ten odznacza się płynnością stylu, a ponieważ jest rzetelny i dokładny, nadaje się do wnikliwego studium Biblii. Dzięki niech będą Jehowie — Bogu udzielającemu informacji — za to, że Jego Słowo jest dziś żywe i oddziałuje z mocą! (Hebr. 4:12). Oby ludzie o szczerych sercach dalej budowali swą wiarę przez studium cennego Słowa Bożego i oby w tych doniosłych czasach pobudzało ich ono do spełniania woli Jehowy (2 Piotra 1:12, 13).

[Przypisy]

[Tabela na stronie 313]

[Patrz publikacja]

NIEKTÓRE NAJWAŻNIEJSZE MANUSKRYPTY PAPIRUSOWE

Pism Hebrajskich

Manuskrypt Papirus Nasha

Data II lub I wiek p.n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Cambridge (Anglia)

Manuskrypt Rylands 458

Symbol 957

Data II wiek p.n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Manchester

Co zawiera Fragmenty Powtórzonego Prawa, rozdz. 23-28

Manuskrypt Fuad 266

Data I wiek p.n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Kair

Co zawiera Części Rodzaju i Powtórzonego Prawa

Manuskrypt Księga Kapłańska — Zwój znad Morza Martwego

Symbol 4Q LXX Lev^b

Data I wiek p.n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Jerozolima

Co zawiera Fragmenty Kapłańskiej

Manuskrypt Chester Beatty 6

Symbol 963

Data II wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Dublin i Ann Arbor (Michigan, USA)

Co zawiera Części Liczb i Powtórzonego Prawa

Manuskrypt Chester Beatty 9, 10

Symbol 967/968

Data III wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Dublin i Princeton (New Jersey, USA)

Co zawiera Części Ezechiela, Daniela i Estery

Chrześcijańskich Pism Greckich

Manuskrypt Oksyrynchos 2

Symbol P¹

Data III wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Filadelfia (Pensylwania, USA)

Co zawiera Mat. 1:1-9, 12, 14-20

Manuskrypt Oksyrynchos 1228

Symbol P²²

Data III wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Glasgow

Co zawiera Fragmenty Jana, rozdz. 15, 16

Manuskrypt Michigan 1570

Symbol P³⁷

Data III—IV wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Ann Arbor (Michigan, USA)

Co zawiera Mat. 26:19-52

Manuskrypt Chester Beatty 1

Symbol P⁴⁵

Data III wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Dublin i Wiedeń

Manuskrypt Chester Beatty 2

Symbol P⁴⁶

Data ok. 200 n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Dublin i Ann Arbor (Michigan, USA)

Co zawiera Dziewięć listów Pawła

Manuskrypt Chester Beatty 3

Symbol P⁴⁷

Data III wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Dublin

Co zawiera Obj. 9:10 do 17:2

Manuskrypt Rylands 457

Symbol P⁵²

Data ok. 125 n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Manchester

Co zawiera Jana 18:31-33, 37, 38

Manuskrypt Bodmer 2

Symbol P⁶⁶

Data ok. 200 n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Genewa

Co zawiera Większa część Jana

Manuskrypt Bodmer 7, 8

Symbol P⁷²

Data III—IV wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Genewa i Biblioteka Watykańska

Co zawiera Judy, 1 i 2 Piotra

Manuskrypt Bodmer 14, 15

Symbol P⁷⁵

Data III wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Genewa

Co zawiera Większa część Łukasza i Jana

[Tabela na stronie 314]

[Patrz publikacja]

NIEKTÓRE NAJWAŻNIEJSZE MANUSKRYPTY PERGAMINOWE I SKÓRZANE

Pism Hebrajskich (po hebrajsku)

Manuskrypt Kodeks z Aleppo

Symbol Al

Data 930 n.e.

Język hebrajski

Manuskrypt Kodeks Or4445 z Muzeum Brytyjskiego

Data X wiek n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Londyn

Co zawiera Większa część Pięcioksięgu

Manuskrypt Kairski kodeks proroków

Symbol Ca

Data 895 n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Kair

Co zawiera Prorocy wcześniejsi i późniejsi

Manuskrypt Kodeks leningradzki

Symbol B 19^A

Data 1008 n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Petersburg

Co zawiera Pisma Hebrajskie

Przykłady użycia w NW (zob. przypisy do podanych wersetów)

Joz. 21:37; 2 Sam. 8:3; dodatek 1A

Manuskrypt Petersburski kodeks proroków

Symbol B 3

Data 916 n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Petersburg

Co zawiera Prorocy późniejsi

Przykłady użycia w NW (zob. przypisy do podanych wersetów)

dodatek 2B

Manuskrypt Pierwszy Zwój Izajasza znad Morza Martwego

Symbol 1QIs^a

Data Koniec II wieku p.n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Jerozolima

Co zawiera Izajasza

Manuskrypt Zwój Psalmów znad Morza Martwego

Symbol 11QPs^a

Data I wiek n.e.

Język hebrajski

Gdzie przechowywany Jerozolima

Co zawiera Fragmenty 41 spośród 50 ostatnich psalmów

Septuaginty i Chrześcijańskich Pism Greckich

Manuskrypt Kodeks synajski

Symbol 01( א)

Data IV wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Londyn

Manuskrypt Kodeks aleksandryjski

Symbol A (02)

Data V wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Londyn

Manuskrypt Kodeks watykański

Symbol B (03)

Data IV wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Biblioteka Watykańska

Manuskrypt Palimpsest Efrema

Symbol C (04)

Data V wiek n.e.

Język grecki

Gdzie przechowywany Paryż

Manuskrypt Kodeks Bezy

Symbol D^ea (05)

Data V wiek n.e.

Język grecki i łaciński

Gdzie przechowywany Cambridge (Anglia)

Manuskrypt Kodeks Claromontanus

Symbol D^P (06)

Data VI wiek n.e.

Język grecki i łaciński

Gdzie przechowywany Paryż

Co zawiera Listy Pawła (łącznie z Hebrajczyków)

[Diagram na stronie 308]

[Patrz publikacja]

Teksty źródłowe do Przekładu Nowego Świata — Pisma Hebrajskie

Oryginalne teksty hebrajskie i wczesne kopie

Targumy aramejskie

Zwoje znad Morza Martwego

Pięcioksiąg samarytański

Grecka Septuaginta

Przekład starołaciński

Przekłady: koptyjskie, etiopski, ormiański

Hebrajski tekst spółgłoskowy

Łacińska Wulgata

Przekłady greckie — Akwili, Teodocjona, Symmacha

Syryjska Peszitta

Tekst masorecki

Kairski kodeks proroków

Petersburski kodeks proroków

Kodeks z Aleppo

Tekst hebrajski Ginsburga

Kodeks leningradzki B 19^A

Biblia Hebraica (BHK), Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS)

Przekład Nowego Świata

Pisma Hebrajskie (po angielsku; z angielskiego na wiele innych języków nowożytnych)

[Diagram na stronie 309]

[Patrz publikacja]

Teksty źródłowe do Przekładu Nowego Świata — Chrześcijańskie Pisma Greckie

Oryginalne teksty greckie i wczesne kopie

Przekład ormiański

Przekłady koptyjskie

Przekłady syryjskie — kuretoński, filokseński, harkleński, palestyński, synajski, Peszitta

Przekład starołaciński

Łacińska Wulgata

Wulgata sykstoklementyńska (zrewidowana)

Manuskrypty greckie minuskułowe

Tekst Erazma

Tekst Estienne’a

Textus receptus

Tekst grecki Griesbacha

Emphatic Diaglott

Papirusy — (np. Chestera Beatty’ego P⁴⁵, P⁴⁶, P⁴⁷; Bodmera P⁶⁶, P⁷⁴, P⁷⁵)

Wczesne greckie kodeksy uncjalne — watykański (B), synajski (א), aleksandryjski (A), Palimpsest Efrema (C), Bezy (D)

Tekst grecki Westcotta i Horta

Tekst grecki Bovera

Tekst grecki Merka

Tekst grecki Nestle’a i Alanda

Tekst grecki Zjednoczonych Towarzystw Biblijnych

23 przekłady hebrajskie (XIV-XX w.) z greki lub z łacińskiej Wulgaty, zawierające tetragram imienia Bożego

Przekład Nowego Świata

Chrześcijańskie Pisma Greckie (po angielsku; z angielskiego na wiele innych języków nowożytnych)