Czy w Nowym Testamencie powinno występować imię Jehowa?

CZY występowanie imienia Bożego w Biblii ma jakieś znaczenie? Oczywiście. Zadbał o to sam Bóg. W hebrajskim tekście Starego Testamentu imię „Jehowa” w postaci czterech liter, zwanych tetragramema, pojawia się prawie 7000 razy.

Bibliści są zgodni co do tego, że w Starym Testamencie, czyli w Pismach Hebrajskich, pierwotnie występowało imię Boże. Jednak wielu uważa, że nie pojawiało się w manuskryptach greckich tak zwanego Nowego Testamentu.

A co powiedzieć o miejscach, w których pisarze Nowego Testamentu cytowali z Pism Hebrajskich fragmenty zawierające tetragram? Większość tłumaczy zamiast osobistego imienia Boga używa w takich miejscach wyrazu „Pan”. Tego powszechnego zwyczaju nie powielono w Piśmie Świętym w Przekładzie Nowego Świata. W tekście Chrześcijańskich Pism Greckich, czyli Nowym Testamencie, imienia Jehowa użyto 237 razy.

Co muszą wziąć pod uwagę tłumacze, którzy rozważają, czy posłużyć się imieniem Bożym w Nowym Testamencie? Co przemawia za tym, by to zrobić? I jakie znaczenie występowanie tego imienia w Piśmie Świętym może mieć dla ciebie?

Dostępne dziś manuskrypty Nowego Testamentu nie są oryginałami. Rękopisy sporządzone przez Mateusza, Jana, Pawła i innych chrześcijan były w ciągłym użyciu, zapewne więc szybko się zniszczyły. Dlatego robiono kopie. A gdy i te się zużywały, przygotowywano następne. Większość spośród istniejących dziś tysięcy odpisów Nowego Testamentu jest co najmniej dwa stulecia młodsza od oryginałów. Wygląda na to, że już w tym czasie przepisywacze albo zastępowali tetragram słowem Kýrios (grecki odpowiednik wyrazu „Pan”), albo kopiowali teksty, w których wcześniej dokonano tych zmianb.

Z powyższych względów tłumacz musi rozważyć, czy są przekonujące dowody, że w oryginałach greckich rzeczywiście występował tetragram. Czy znamy takie dowody? Przeanalizujmy parę argumentów.

• Gdy Jezus cytował lub publicznie czytał Stary Testament, używał imienia Bożego (Powtórzonego Prawa 6:13, 16; 8:3; Psalm 110:1; Izajasza 61:1, 2; Mateusza 4:4, 7, 10; 22:44; Łukasza 4:16-21). W czasach Jezusa i jego pierwszych uczniów tetragram występował w odpisach hebrajskiego tekstu Starego Testamentu, tak samo jak dzisiaj. Jednak przez stulecia uczeni sądzili, że owego tetragramu nie było ani w Septuagincie, czyli greckim przekładzie Starego Testamentu, ani w Nowym Testamencie. Tymczasem w połowie XX wieku dokonano niezwykłego odkrycia — znaleziono fragmenty Septuaginty z okresu, gdy na ziemi żył Jezus. Bibliści zwrócili uwagę, że w tekstach tych występuje osobiste imię Boże, zapisane hebrajskimi literami.

• Jezus posługiwał się imieniem Bożym oraz mówił o nim innym. W modlitwie do Boga rzekł: „Ujawniłem twoje imię ludziom, których mi dałeś ze świata”. Co ciekawe, samo imię Jezus znaczy „Jehowa jest wybawieniem” (Jana 17:6, 11, 12, 26).

•  W Pismach Greckich występuje skrócona forma imienia Bożego. W Objawieniu 19:1, 3, 4, 6 imię to jest częścią słowa „Alleluja” („Halleluja”). Oznacza ono: „Wysławiajcie Jah!”. Jah to skrócona postać imienia Jehowa.

• Dawne teksty żydowskie wskazują, że chrześcijanie pochodzenia hebrajskiego posługiwali się w swoich pismach imieniem Bożym. Tosefta, spisany zbiór ustnych reguł sporządzony około 300 roku n.e., wspomina o tekstach chrześcijańskich, które były palone w sabat: „Nie ratują od ognia ksiąg ewangelistów i ksiąg minim [utożsamianych z hebrajskimi chrześcijanami]. Ale pozwalają, by płonęły tam, gdzie są (...) one oraz zawarte w nich zapisy Imienia Bożego”. Według tego samego źródła rabin Jose Galilejczyk, który żył na początku II wieku n.e., powiedział, że w inne dni tygodnia „należy wyciąć zapisy Imienia Bożego, które w nich są [w pismach chrześcijan], zachować je, a resztę spalić” (The Tosefta — Translated From the Hebrew With a New Introduction pod redakcją Jacoba Neusnera). Istnieje zatem mocny dowód, że w II wieku n.e. Żydzi napotykali w chrześcijańskich tekstach imię Jehowa.

Czy Przekład Nowego Świata jest jedynym tłumaczeniem zawierającym imię Boże w Pismach Greckich? Bynajmniej. Wyżej wspomniane argumenty skłoniły wielu tłumaczy do przywrócenia imienia Bożego w ich przekładach Nowego Testamentu.

Imię to często pojawia się w licznych tłumaczeniach Nowego Testamentu na języki używane w Afryce, Ameryce, Azji oraz na wyspach Pacyfiku (zobacz listę na stronie 21). Niektóre z tych wersji zostały wydane stosunkowo niedawno — chociażby Biblia w języku rotumańskim (1999), w której imię Jihova występuje 51 razy w 48 wersetach Nowego Testamentu. Innym przykładem jest indonezyjska wersja Nowego Testamentu w języku batackim (toba) (1989); imię Boże w formie Jahowa pojawia się tam 110 razy. Imię to można znaleźć także w przekładach francuskich, hiszpańskich i niemieckich. Na początku XX wieku Pablo Besson przetłumaczył Nowy Testament na język hiszpański. Posłużył się imieniem Bożym (Jehová) w Liście Judy, wersecie 14. A niemal w stu przypisach podał je jako tłumaczenie alternatywne.

Oto niektóre tłumaczenia angielskie, francuskie, hiszpańskie, niemieckie i polskie z imieniem Bożym w Nowym Testamencie:

• Nowy Testament w przekładzie Szymona Budnego (1574)

• Die heilige Schrift des neuen Testaments, Dominik von Brentano (1791)

• A Literal Translation of the New Testament... From the Text of the Vatican Manuscript, Herman Heinfetter (1863)

• The Emphatic Diaglott, Benjamin Wilson (1864)

• „Bonner Bibel”, Petrus Dausch (1932)

• The New Testament Letters, J.W.C. Wand, biskup Londynu (1946)

Bible de Chouraqui (1985)

Les Evangiles, Claude Tresmontant (1991)

Santa Biblia. Traducida del arameo al español, Centro cultural Nueva Creación de Sonora (1994)

Biblia Peshitta en Español, Instituto Cultural Álefy Tau (2006)

W przedmowie do popularnego przekładu New Living Translation (2004) pod nagłówkiem „Tłumaczenie imion Bożych” zauważono: „Zazwyczaj tetragram (JHWH) konsekwentnie tłumaczymy na ‚PAN’, używając wielkich liter, co jest częstą praktyką w wersjach anglojęzycznych. W odróżnieniu od tego imię ʹadonai oddajemy jako ‚Pan’”. W nawiązaniu do Nowego Testamentu wyjaśniono dalej: „Greckie słowo kurios [kyrios] konsekwentnie tłumaczymy na ‚Pan’. (...) Wyjątkowo piszemy ‚PAN’ w bezpośrednich cytatach ze Starego Testamentu — w miejscach, gdzie słowo to zapisano tam wielkimi literami” (kursywa nasza). A zatem tłumacze owego przekładu przyznali, że w Nowym Testamencie w cytatach należy zaznaczyć miejsca, gdzie występował tetragram (JHWH).

Co ciekawe, w dziele The Anchor Bible Dictionary pod nagłówkiem „Tetragram w Nowym Testamencie” napisano: „Istnieją pewne dowody, że w pierwotnym tekście N[owego] T[estamentu] tetragram, imię Boże, Jahwe, występował w niektórych lub we wszystkich cytatach ze S[tarego] T[estamentu]”. Ponadto biblista George Howard wyraził następujący pogląd: „Ponieważ w dalszym ciągu wypisywano tetragram w kopiach Biblii greckiej [Septuagincie], będących Pismami pierwszego kościoła, więc należałoby przyjąć, że pisarze N[owego] T[estamentu] zachowywali tetragram w tekście biblijnym, gdy cytowali z Pisma”.

Widać zatem, że Przekład Nowego Świata nie jest pierwszym tłumaczeniem, w którym przywrócono w Nowym Testamencie imię Boże. Komitet Przekładu Biblii Nowego Świata niczym sędzia rozpatrujący sprawę, w której nie ma naocznych świadków, pieczołowicie analizował dostępne dowody. Biorąc pod uwagę fakty, Komitet ten postanowił przywrócić imię Boże w przekładzie Chrześcijańskich Pism Greckich. Przyjrzyjmy się dwom ważnym powodom tej decyzji.

1) Chrześcijańskie Pisma Greckie są natchnionym przez Boga uzupełnieniem świętych Pism Hebrajskich. Dlatego w przekonaniu tłumaczy nagłe zniknięcie z tekstu imienia Jehowy naruszałoby integralność całej Biblii.

Dlaczego wniosek ten jest rozsądny? Mniej więcej w połowie I wieku n.e. uczeń Jakub oznajmił starszym w Jerozolimie: „Symeon wyczerpująco opowiedział, jak to Bóg po raz pierwszy zwrócił uwagę na narody, aby z nich wziąć lud dla swego imienia” (Dzieje 15:14). Czy twoim zdaniem wypowiedź Jakuba byłaby logiczna, gdyby w I wieku n.e. nikt nie znał lub nie używał imienia Bożego?

2) Gdy odnaleziono odpisy Septuaginty zawierające tetragram, a nie słowo Kýrios (Pan), dla tłumaczy stało się jasne, że w czasach Jezusa imię Boże występowało we wczesnych kopiach tego przekładu greckiego i oczywiście w tekstach hebrajskich.

Wygląda na to, że uwłaczająca Bogu tradycja usuwania świętego imienia z manuskryptów greckich rozwinęła się nieco później. Czy Jezus i apostołowie kultywowaliby taką tradycję? (Mateusza 15:6-9).

A zatem sama Biblia daje rozstrzygające świadectwo, że pierwsi chrześcijanie w swoich pismach używali imienia Jehowy, zwłaszcza gdy cytowali ze Starego Testamentu fragmenty zawierające to imię. Nie bez powodu więc w Przekładzie Nowego Świata przywrócono w Chrześcijańskich Pismach Greckich imię Boże, Jehowa.

Jakie znaczenie te informacje mają dla ciebie? Przytaczając Pisma Hebrajskie, apostoł Paweł przypomniał chrześcijanom w Rzymie: „Każdy, kto wzywa imienia Jehowy, będzie wybawiony”. Następnie zapytał: „Jak będą wzywać tego, w którego nie uwierzyli? A jak uwierzą w tego, o którym nie słyszeli?” (Rzymian 10:13, 14; Joela 2:32). Przekłady biblijne przyznające należne miejsce imieniu Bożemu pomagają czytelnikowi zbliżyć się do Boga (Jakuba 4:8). Poznanie oraz możliwość wzywania osobistego imienia Bożego, Jehowa, rzeczywiście jest dla nas wielkim zaszczytem.