PAN

Greckie i hebrajskie słowa tłumaczone na „pan” (lub „właściciel”) zostały użyte w odniesieniu do Jehowy Boga (Eze 3:11), Jezusa Chrystusa (Mt 7:21), jednego ze starszych, których ujrzał w wizji Jan (Obj 7:13, 14), aniołów (Rdz 19:1, 2; Dn 12:8), ludzi (1Sm 25:24; Dz 16:16, 19, 30) i fałszywych bóstw (1Ko 8:5). Wyraz „pan” często wskazuje na kogoś, kto jest właścicielem jakichś osób lub rzeczy albo sprawuje nad nimi władzę (Rdz 24:9; 42:30; 45:8, 9; 1Kl 16:24; Łk 19:33; Dz 25:26; Ef 6:5). Określenia tego Sara używała wobec męża (Rdz 18:12), dzieci wobec ojców (Rdz 31:35; Mt 21:28, 29), a także młodszy brat wobec starszego (Rdz 32:5, 6). Na znak szacunku tytułowano tak znamienitych ludzi, urzędników, proroków i królów (Rdz 23:6; 42:10; Lb 11:28; 2Sm 1:10; 2Kl 8:10-12; Mt 27:63). Słowa „pan” używano też jako formy grzecznościowej przy zwracaniu się do nieznajomych (Jn 12:21; 20:15; Dz 16:30).

Jehowa Bóg. Jehowa Bóg jest „Panem nieba i ziemi”, Władcą Wszechświata, gdyż wszystko stworzył (Mt 11:25; Obj 4:11). „Panem” nazywają Go stworzenia niebiańskie, jak to wynika z Objawienia 11:15: „W niebie rozległy się donośne głosy, mówiące: ‚Królestwo świata stało się królestwem naszego Pana [Jehowy] i jego Chrystusa’”. Wierni słudzy Boży na ziemi zwracali się do Niego „Wszechwładny Panie”; tytuł ten pojawia się w natchnionych Pismach przeszło 300 razy (Rdz 15:2; Obj 6:10). Bóg został też słusznie nazwany „prawdziwym Panem” (Iz 1:24). Pod Jego kierownictwem odbywa się zgromadzanie ludzi mających dostąpić życia wiecznego. Jego więc, jako „Pana żniwa”, należy prosić o wysłanie większej liczby pracowników do pomocy w tym dziele (Mt 9:37, 38; zob. Dodatek 1E i 1H w NW).

Jezus Chrystus. Będąc na ziemi, Jezus nazwał siebie „Panem sabatu” (Mt 12:8). Dlatego w sabat prowadził dzieło zlecone mu przez niebiańskiego Ojca. Obejmowało ono m.in. uzdrawianie chorych (por. Mt 8:16, 17). Jezus wiedział, że Prawo Mojżeszowe, łącznie z przykazaniem o sabacie, było „cieniem mających nadejść dóbr” (Heb 10:1). Z „dobrami” tymi wiąże się pewien sabat, którego Panem ma być właśnie Jezus (zob. SABAT [„Pan sabatu”]).

Kiedy Chrystus był na ziemi, „Panem” nazywali go nie tylko jego uczniowie (Mt 8:2; Jn 4:11). Ludzie postronni tytułowali go tak z grzeczności lub szacunku. Jednakże swym apostołom Jezus wykazał, że nazywanie go „Panem” wiąże się z czymś więcej. Powiedział: „Zwracacie się do mnie: ‚Nauczycielu’ oraz: ‚Panie’ i słusznie mówicie, bo nim jestem” (Jn 13:13). Apostołowie uczyli się od niego, był więc dla nich Panem i Mistrzem.

Zwłaszcza po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa tytułowanie go „Panem” nabrało szczególnego znaczenia. Przez ofiarną śmierć wykupił swych naśladowców i w ten sposób stał się ich Właścicielem (Jn 15:13, 14; 1Ko 7:23; 2Pt 2:1; Judy 4; Obj 5:9, 10). Został też ich Królem i Oblubieńcem, któremu się podporządkowali jako swemu Panu (Dz 17:7; Ef 5:22-27; por. Jn 3:28, 29; 2Ko 11:2; Obj 21:9-14). Jezus dochował wierności aż do haniebnej śmierci na palu, dlatego Jehowa w nagrodę „wyniósł go na wyższe stanowisko i życzliwie dał mu imię, które przewyższa wszelkie inne imię, żeby w imię Jezusa zgięło się wszelkie kolano tych w niebie i tych na ziemi, i tych pod ziemią i żeby wszelki język otwarcie uznał, że Jezus Chrystus jest Panem ku chwale Boga, Ojca” (Flp 2:9-11). Kto uważa Jezusa Chrystusa za Pana, ten musi nie tylko tak go nazywać, lecz także uznawać jego pozycję i być mu posłusznym (por. Jn 14:21). Sam Jezus powiedział: „Nie każdy, kto do mnie mówi: ‚Panie, Panie’, wejdzie do królestwa niebios, lecz tylko ten, kto wykonuje wolę mego Ojca, który jest w niebiosach” (Mt 7:21).

Poza tym Jehowa Bóg obdarzył swego wiernego Syna nieśmiertelnością. Chociaż więc sporo ludzi panowało w charakterze królów i panów, tylko Jezus Chrystus, „Król królów i Pan panów”, otrzymał nieśmiertelność (1Tm 6:14-16; Obj 19:16).

Ponieważ Jezus ma klucze śmierci i Hadesu (Obj 1:17, 18), może wyzwolić ludzkość z powszechnego grobu (Jn 5:28, 29) oraz ze śmierci odziedziczonej po Adamie (Rz 5:12, 18). Jest zatem ‛Panem umarłych’, w tym także króla Dawida, jednego ze swych ziemskich przodków (Dz 2:34-36; Rz 14:9).

Tytuł wyrażający szacunek. Okoliczność, że chrześcijanie mają tylko „jednego Pana”, Jezusa Chrystusa (Ef 4:5), nie wyklucza używania tego tytułu w odniesieniu do innych osób — z szacunku, grzeczności lub w dowód uznania ich władzy. Apostoł Piotr nawet postawił chrześcijańskim żonom za przykład Sarę, która okazywała posłuszeństwo Abrahamowi, „nazywając go ‚panem’” (1Pt 3:1-6). Nie czyniła tego mechanicznie, lecz szczerze wyrażała tym swe podporządkowanie się mężowi, gdyż mówiła tak o nim „w sobie” (Rdz 18:12). Z drugiej strony wszyscy chrześcijanie są braćmi i dlatego nie mogą nikogo ze swego grona tytułować „Wodzem” ani „Panem”, uważając go za swego duchowego przywódcę (Mt 23:8-10; zob. JEHOWA; JEZUS CHRYSTUS).

Greckie „Kyrios”. To greckie słowo jest przymiotnikiem wskazującym na posiadanie władzy (kýros) lub mocy i bywa też używane jako rzeczownik. Występuje w każdej księdze Chrześcijańskich Pism Greckich oprócz Listu do Tytusa i listów Jana. Jego hebrajskim odpowiednikiem jest wyraz ʼAdòn. Jako stworzony przez Boga Syn i Sługa, Jezus Chrystus słusznie nazywa swego Ojca i Boga (Jn 20:17) „Panem” (ʼAdonáj lub Kýrios) — Tym, który ma nad nim władzę i jest jego Głową (Mt 11:25; 1Ko 11:3). Jezus, ‛wywyższony na prawicę swego Ojca’, jest „Panem panów” nad wszystkim, z wyjątkiem samego Ojca, Wszechmocnego Boga (Obj 17:14; 19:15, 16; por. 1Ko 15:27, 28).

Używane zamiast imienia Bożego. W II lub III w. n.e. kopiści przepisujący grecką Septuagintę, będącą tłumaczeniem Pism Hebrajskich, zastąpili imię Boże, Jehowa, słowami Kýrios („Pan”) i Theòs („Bóg”). Podobnie postąpiono w innych przekładach, np. w łacińskiej Wulgacie, w przekładzie Wujka (który w znacznej mierze opiera się na Wulgacie), w Biblii gdańskiej czy we współczesnej Biblii warszawskiej. Zamiast imienia Bożego użyto określeń „Bóg” i „Pan” (w wielu przekładach obcojęzycznych, a także w Psalmach według Przekładu ekumenicznego, całe te wyrazy są pisane wielkimi literami, by pokazać, że pierwotnie znajdowało się tam imię Boże w postaci tetragramu).

Odchodząc od tej tradycji, komitet redakcyjny przekładu American Standard Version z r. 1901 wyjaśnił w przedmowie: „Członkowie amerykańskiego zespołu dokonującego prac rewizyjnych doszli po głębokim zastanowieniu do jednomyślnego wniosku, że żydowski przesąd, który kazał uważać Imię Boże za zbyt święte, by je wymawiać, nie powinien już dłużej wywierać wpływu ani na angielski, ani na żaden inny przekład Starego Testamentu; na szczęście wiele przekładów dokonywanych dziś przez misjonarzy jest wolnych od tego wpływu. (...) Imieniu temu [Jehowa] z jego bogactwem świętych skojarzeń przywrócono teraz w świętym tekście należne mu miejsce, do którego ma niezaprzeczalne prawo”.

Obecnie różne przekłady obcojęzyczne, a także polskie (Bp, BT, BWP) oddają tetragram formą „Jahwe”.

W haśle JEHOWA (pod śródtytułem „W Chrześcijańskich Pismach Greckich”), przedstawiono również dowody, że imię Boże, Jehowa, występowało w oryginalnym tekście Chrześcijańskich Pism Greckich — od Ewangelii według Mateusza do Księgi Objawienia. Dlatego w Przekładzie Nowego Świata, cytowanym w niniejszym dziele, przywrócono imię Boże w Chrześcijańskich Pismach Greckich w 237 miejscach. Podobnie uczyniono w innych przekładach, zwłaszcza w Chrześcijańskich Pismach Greckich tłumaczonych na język hebrajski.

Na temat przywrócenia imienia Bożego Komitet Przekładu Biblii Nowego Świata napisał: „Żeby upewnić się, w których miejscach imię Boże zostało zastąpione greckimi słowami Κύριος i Θεός, szukaliśmy, gdzie natchnieni pisarze chrześcijańscy cytowali wersety, urywki lub wyrażenia z Pism Hebrajskich, a następnie sprawdzaliśmy, czy występuje tam imię Boże. W ten sposób ustalaliśmy, kogo określają słowa Kýrios i Theòs i której osobie należy je przypisać”. W dalszych słowach Komitet wyjaśnił: „Chcąc uniknąć wykraczania poza granice obowiązujące tłumacza i wdawania się w interpretację tekstu, podeszliśmy z największą ostrożnością do sprawy umieszczenia imienia Bożego w Chrześcijańskich Pismach Greckich; zawsze za podstawę braliśmy Pisma Hebrajskie. Dla upewnienia się szukaliśmy też potwierdzenia w hebrajskich przekładach Chrześcijańskich Pism Greckich”. Potwierdzenie takie znaleziono co do każdego z 237 miejsc tekstu głównego, w których Komitet Przekładu Biblii Nowego Świata umieścił imię „Jehowa” (Dodatek 1D w NW).

Hebrajskie „Adon” i „Adonaj”. Określenie ʼadòn pojawia się w Pismach Hebrajskich 334 razy. Kryje w sobie myśl o posiadaniu czegoś lub o sprawowaniu władzy i jest używane w odniesieniu do Boga oraz ludzi. Forma pluralna ʼadoním niekiedy po prostu oznacza liczbę mnogą i jest tłumaczona na „panowie” (Ps 136:3; Iz 26:13). W innych wypadkach wskazuje na majestat i dostojeństwo Boga lub człowieka (Rdz 39:2; Ps 8:1) i wówczas zaimki albo przymiotniki określające to słowo są w liczbie pojedynczej (Ps 45:11; 147:5). Zdarza się też, że dwie formy pluralne występują obok siebie, przy czym jedna podkreśla wspaniałość Jehowy, odróżniającą Go od mnóstwa innych panów (Pwt 10:17; Ps 136:3; por. 1Ko 8:5, 6).

W Piśmie Świętym tytułem ʼAdòn i ʼAdoním 25 razy nazwano Jehowę. Dziewięciokrotnie w tekście masoreckim przed słowem ʼAdòn występuje przedimek ha, który zawęża zastosowanie tego określenia do Jehowy (Wj 23:17; 34:23; Iz 1:24; 3:1; 10:16, 33; 19:4; Mi 4:13; Mal 3:1). Wątpliwości nie ma też we wszystkich sześciu miejscach, gdzie wyraz ʼAdòn nie jest poprzedzony przedimkiem, ale odnosi się do Jehowy, ponieważ opisano Go jako Pana (Właściciela) ziemi (Joz 3:11, 13; Ps 97:5; 114:7; Za 4:14; 6:5). A w dziesięciu miejscach, w których Jehowę nazwano ʼAdoním, jednoznaczną identyfikację umożliwia bezpośredni kontekst (Pwt 10:17; Neh 8:10; 10:29; Ps 8:1, 9; 135:5; 136:3; 147:5; Iz 51:22; Oz 12:14).

Po dodaniu do wyrazu ʼadòn końcówki aj powstaje jeszcze inna forma mnoga uwydatniająca majestat — ʼAdonáj. Kiedy wyraz ten pojawia się w tekście hebrajskim bez dodatkowego przyrostka, odnosi się tylko i wyłącznie do Jehowy i wskazuje, że jest on Panem Wszechwładnym. Jak wyjaśniono w dziele The International Standard Bible Encyclopedia (1986, t. 3, s. 157), „forma ta podkreśla, że Jahwe jako ‛Pan’ ma moc i suwerenną władzę”. Ludzie, którzy Go tak tytułują, pokazują, iż posłusznie uznają ten doniosły fakt (Rdz 15:2, 8; Pwt 3:24; Joz 7:7).

Najwyraźniej na początku naszej ery żydowscy rabini uznali imię Boże, JHWH, za zbyt święte, by je wymawiać. Kiedy czytali na głos święte Pisma, zastępowali to imię wyrazem ʼAdonáj (a niekiedy ʼElohím). Soferowie (kopiści) posunęli się jeszcze dalej i w 134 miejscach (133 wg Biblia Hebraica Stuttgartensia) przepisywanego tekstu zastąpili imię Boże słowem ʼAdonáj. Od ok. V do IX w. n.e. tekst pieczołowicie przepisywali masoreci. W masorze (swoich uwagach dotyczących tekstu) odnotowali zmiany dokonane przez soferów. Dzięki temu znamy dziś wszystkie te 134 miejsca. (Ich listę zamieszczono w Dodatku 1B w NW). Wynika z tego, że w tekście oryginału słowo ʼAdonáj pojawiło się 306 razy.

Tytułu ʼAdonáj używali głównie prorocy, a wśród nich najczęściej Ezechiel. Prawie za każdym razem łączy on to słowo z imieniem Bożym, tworząc wyrażenie ʼAdonáj Jehwíh, „Wszechwładny Pan, Jehowa”. Poza tym 16 razy pojawia się określenie ʼAdonáj Jehwíh cewaʼòt, „Wszechwładny Pan, Jehowa Zastępów” — 14 razy w księgach Izajasza i Jeremiasza, a 2 razy gdzie indziej (Ps 69:6; Am 9:5). Tytuł ten wskazuje, że Jehowa jest potężnym Bogiem, zdecydowanym pomścić swych uciskanych sług, lecz zarazem ukarać ich za niewierność.