Prawo przed Chrystusem

„Jakże miłuję Prawo Twoje: przez cały dzień nad nim rozmyślam” (PSALM 119:97, BT).

 1. Co rządzi ruchem ciał niebieskich?

MOŻNA przypuszczać, że Job od dzieciństwa z podziwem wpatrywał się w gwiazdy. Rodzice zapewne nauczyli go nazw wielkich konstelacji i przekazali mu swą wiedzę o prawach rządzących ich ruchem po niebie. Bądź co bądź w starożytności na podstawie obserwacji stałego przemieszczania się tych olbrzymich, imponujących gwiazdozbiorów ludzie określali następstwo pór roku. Job był zachwycony widokiem nieba, ale nie wiedział, jakie potężne siły zespalają owe skupiska gwiazd. Dlatego nie potrafił odpowiedzieć na pytanie Jehowy Boga: „Czy znasz ty prawa niebios?” (Joba 38:31-33, Biblia poznańska). Gwiazdami istotnie rządzą prawa — tak precyzyjne i tak złożone, że dzisiejsi naukowcy nie w pełni je rozumieją.

 2. Dlaczego można powiedzieć, że całe stworzenie podlega prawu?

² Jehowa jest Najwyższym Prawodawcą we wszechświecie. Wszystkie Jego dzieła podlegają pewnym prawom. Jego umiłowany Syn, „pierworodny wszelkiego stworzenia”, wiernie przestrzegał praw swego Ojca jeszcze przed powstaniem materialnego świata (Kolosan 1:15). Również aniołowie stosują się do prawa (Psalm 103:20). Nawet zwierzęta podlegają prawu, gdyż instynktownie słuchają poleceń wszczepionych im przez Stwórcę (Przypowieści 30:24-28; Jeremiasza 8:7).

 3. (a) Dlaczego ludzie potrzebują praw? (b) Jak Jehowa sprawował władzę nad narodem izraelskim?

³ A co z ludźmi? Mimo iż zostaliśmy obdarzeni takimi darami, jak intelekt, poczucie moralności i wrażliwość na wartości duchowe, to chcąc robić z nich właściwy użytek, musimy trzymać się praw Bożych. Nasi pierwsi rodzice, Adam i Ewa, byli doskonali, toteż do pokierowania nimi wystarczały nieliczne prawa. Już sama miłość do Ojca niebiańskiego powinna była ich skłaniać do chętnego podporządkowania. Oni jednak wypowiedzieli Mu posłuszeństwo (1 Mojżeszowa 1:26-28; 2:15-17; 3:6-19). W rezultacie ich potomkowie urodzili się już jako grzeszne stworzenia i do zapewnienia im kierownictwa potrzeba było znacznie więcej praw. Z czasem Jehowa miłościwie zaspokoił tę potrzebę. Dał Noemu określone prawa, a on miał zapoznać z nimi swą rodzinę (1 Mojżeszowa 9:1-7). Kilkaset lat później nowo utworzonemu narodowi izraelskiemu Bóg przekazał za pośrednictwem Mojżesza szczegółowy zbiór spisanych praw. Po raz pierwszy Jehowa nadał swe ustawy całemu narodowi. Przeanalizowanie ich pomoże nam zrozumieć doniosłą rolę Bożych praw w życiu dzisiejszych chrześcijan.

Cel Prawa Mojżeszowego

 4. Z jaką trudnością wiązało się pojawienie obiecanego Potomstwa wśród narodu wybranego pochodzącego od Abrahama?

⁴ Apostoł Paweł, wnikliwy badacz Prawa, zapytał: „Na cóż więc Prawo?” (Galatów 3:19). Aby znaleźć odpowiedź, warto sobie przypomnieć, iż Jehowa obiecał swemu przyjacielowi Abrahamowi, że z jego linii rodowej będzie pochodzić Potomstwo, które zapewni obfite błogosławieństwa wszystkim narodom (1 Mojżeszowa 22:18). Pojawiła się jednak pewna trudność: nie wszyscy członkowie wybranego narodu pochodzącego od Abrahama kochali Jehowę. Z czasem okazało się, że większość Izraelitów ma twardy kark i buntownicze usposobienie — a niektórymi wręcz nie sposób było pokierować (2 Mojżeszowa 32:9; 5 Mojżeszowa 9:7). Nie należeli do ludu Bożego z własnego wyboru, lecz tylko z racji urodzenia.

 5. (a) Czego Jehowa uczył Izraelitów za pośrednictwem Prawa Mojżeszowego? (b) Jak Prawo miało oddziaływać na postępowanie tych, którzy się go trzymali?

⁵ Jak taki naród mógł wyłonić obiecane Potomstwo i odnieść z tego korzyści? Jehowa nie sterował nimi jak robotami, ale uczył ich za pośrednictwem swego prawa (Psalm 119:33-35; Izajasza 48:17). Hebrajskie słowo tłumaczone na „prawo” (torá) oznacza też „pouczenie”. Czego uczyło Prawo? Przede wszystkim uświadamiało Izraelitom, że potrzebują Mesjasza, który by ich wykupił z grzesznego stanu (Galatów 3:24). Uczyło zbożnej bojaźni i posłuszeństwa. Zgodnie z obietnicą daną Abrahamowi Izraelici mieli być wśród innych narodów świadkami na rzecz Jehowy. Prawo wpajało im więc wzniosłe, szlachetne zasady postępowania przynoszące chlubę Jehowie i pomagało stronić od nieczystych praktyk okolicznych ludów (3 Mojżeszowa 18:24, 25; Izajasza 43:10-12).

 6. (a) Ile przepisów zawiera Prawo Mojżeszowe i dlaczego nie można powiedzieć, że było ich za dużo? (Patrz przypis). (b) Czego możemy się dowiedzieć dzięki dokładnemu poznaniu Prawa Mojżeszowego?

⁶ Nic zatem dziwnego, że Prawo Mojżeszowe zawierało sporo przepisów — było ich przeszło 600.a Ten spisany kodeks regulował takie dziedziny, jak wielbienie Boga, władza, zasady moralne, wymierzanie sprawiedliwości, a nawet odżywianie się i przestrzeganie higieny. Czy to jednak znaczy, że Prawo składało się z mnóstwa bezdusznych ustaw i suchych nakazów? Nic podobnego! Dokładne zapoznanie się z tym zbiorem praw dostarcza bogactwa informacji o tchnącej miłością osobowości Jehowy. Rozważmy kilka przykładów.

Prawo przepojone miłosierdziem i współczuciem

 7, 8. (a) Jak Prawo kładło nacisk na miłosierdzie i współczucie? (b) Jak Jehowa okazał miłosierdzie, stosując Prawo wobec Dawida?

⁷ Prawo kładło nacisk na okazywanie miłosierdzia i współczucia — zwłaszcza w stosunku do słabych i bezradnych. Szczególną ochroną otaczało wdowy i sieroty (2 Mojżeszowa 22:22-24). Potępiało akty okrucieństwa wobec pracujących zwierząt. Nakazywało poszanowanie dla podstawowych praw własności (5 Mojżeszowa 24:10; 25:4). Chociaż za morderstwo przewidywało karę śmierci, to jednak nieumyślnym zabójcom umożliwiało skorzystanie z miłosierdzia (4 Mojżeszowa 35:11). Sędziowie izraelscy najwyraźniej mieli pewną swobodę w wymierzaniu kary za niektóre wykroczenia, w zależności od postawy winowajcy (porównaj 2 Mojżeszową 22:7 z 3 Mojżeszową 6:1-7).

⁸ Jehowa dał sędziom przykład, jak stosować Prawo — gdzie było to konieczne, przejawiał stanowczość, lecz gdy było to możliwe, okazywał miłosierdzie. Król Dawid popełnił cudzołóstwo i morderstwo, lecz dostąpił miłosierdzia. Co prawda nie uniknął kary, gdyż Jehowa nie uchronił go przed straszliwymi skutkami grzechu. Nie poniósł jednak śmierci, ponieważ sam był z natury człowiekiem miłosiernym, przejawiał głęboką, szczerą skruchę i zostało z nim zawarte przymierze co do Królestwa (1 Samuela 24:5-8; 2 Samuela 7:16; Psalm 51:3-6; Jakuba 2:13).

 9. Jaką rolę w Prawie Mojżeszowym odgrywała miłość?

⁹ Prawo Mojżeszowe kładło też nacisk na miłość. Czy można sobie wyobrazić, żeby ustawodawstwo któregoś z dzisiejszych państw wymagało przejawiania miłości? Tymczasem Prawo Mojżeszowe nie tylko zakazywało morderstwa, ale polecało: „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego” (3 Mojżeszowa 19:18). Nie tylko potępiało niesprawiedliwe traktowanie obcych przybyszów, ale oznajmiało: „Będziesz go miłował jak siebie samego, gdyż i wy byliście obcymi przybyszami w ziemi egipskiej” (3 Mojżeszowa 19:34). Nie tylko zabraniało cudzołóstwa, lecz także nakazywało mężowi cieszyć swą żonę (Powtórzonego Prawa [5 Mojżeszowa] 24:5, BT). W samej Księdze Powtórzonego Prawa hebrajskie słowa odnoszące się do miłości występują jakieś 20 razy. Jehowa zapewnił Izraelitów, że ich miłował, miłuje i będzie miłował (5 Mojżeszowa 4:37; 7:12-14). Ba, największe przykazanie Prawa Mojżeszowego brzmiało: „Masz miłować Jehowę, twojego Boga, całym swym sercem i całą swą duszą, i całą swą siłą życiową” (Powtórzonego Prawa 6:5, NW). Jezus powiedział, że na tym przykazaniu oraz na przykazaniu miłości do bliźniego opiera się całe Prawo (3 Mojżeszowa 19:18; Mateusza 22:37-40). Nic dziwnego, iż psalmista napisał: „Jakże miłuję Prawo Twoje: przez cały dzień nad nim rozmyślam” (Psalm 119:97, BT).

Nadużywanie Prawa

10. Jak większość Żydów traktowała Prawo Mojżeszowe?

¹⁰ Jakież to więc tragiczne, że Izraelici wykazali taki brak doceniania dla Prawa Mojżeszowego! Nie słuchali Prawa, lekceważyli je, a nawet zapominali o nim. Kalali czyste wielbienie ohydnymi praktykami religijnymi innych ludów (2 Królewska 17:16, 17; Psalm 106:13, 35-38). Ale sprzeniewierzali się Prawu jeszcze w inny sposób.

11, 12. (a) Jakie szkody wyrządziły różne grupy przywódców religijnych po czasach Ezdrasza? (Patrz ramka). (b) Dlaczego starożytni rabini uważali za konieczne ‛zbudowanie ogrodzenia dookoła Prawa’?

¹¹ Największe szkody wyrządzili Prawu ci, którzy twierdzili, że go nauczają i strzegą. Doszło do tego po śmierci wiernego kopisty Ezdrasza, żyjącego w V wieku p.n.e. Ostro przeciwstawiał się on deprawującym wpływom innych narodów i kładł nacisk na czytanie i objaśnianie Prawa (Ezdrasza 7:10; Nehemiasza 8:5-8). Niektórzy nauczyciele Prawa utrzymujący, iż naśladują Ezdrasza, utworzyli tak zwaną Wielką Synagogę. Kierowali się między innymi dewizą: „Zbudujmy ogrodzenie dookoła Prawa”. Uważali Prawo za drogocenny ogród. Aby nikt tam nie wtargnął — to znaczy nie naruszył nakazów Prawa — ustanowili dodatkowe przepisy, czyli „prawo ustne”, mające ustrzec ludzi od popełnienia nawet najdrobniejszych błędów.

¹² Ktoś mógłby argumentować, że przywódcy żydowscy mieli powody do takiego postępowania. Po czasach Ezdrasza Żydzi podlegali obcym mocarstwom, przede wszystkim Grecji. Aby się przeciwstawić wpływowi filozofii i kultury greckiej, przywódcy religijni tworzyli różne ugrupowania (patrz ramka na stronie 10). Zajęły się one nauczaniem Prawa i niektóre z czasem zaczęły pod tym względem rywalizować z kapłanami lewickimi, a nawet nad nimi górować (porównaj Malachiasza 2:7). Około roku 200 p.n.e. prawo ustne wywierało już znaczny wpływ na życie wyznawców judaizmu. Początkowo nie było spisywane, aby nie traktowano go na równi z Prawem pisanym. Stopniowo jednak ludzkie przemyślenia stały się ważniejsze od myśli Bożych i w końcu owo „ogrodzenie” zniszczyło „ogród”, który miało chronić.

Skażenie faryzeizmem

13. Jak niektórzy żydowscy przywódcy religijni usprawiedliwiali ustanawianie licznych reguł?

¹³ Rabini uważali, że skoro Tora, czyli Prawo Mojżeszowe, jest doskonała, to musi odpowiadać na każde pytanie. Ta opinia wcale nie była oznaką szacunku. W rzeczywistości pozwalała rabinom swobodnie snuć rozważania sprawiające wrażenie, iż Słowo Boże zawiera reguły dotyczące wszelkich spraw, w tym także osobistych i zupełnie banalnych.

14. (a) Jak żydowscy przywódcy religijni w niebiblijny sposób nagięli zasadę biblijną co do trzymania się z dala od narodów? (b) Co dowodzi, że reguły ustalone przez rabinów nie uchroniły narodu żydowskiego od pogańskich wpływów?

¹⁴ Przywódcy religijni raz po raz naciągali zasady biblijne, zupełnie wypaczając ich sens. Na przykład Prawo Mojżeszowe zalecało trzymanie się z dala od narodów, tymczasem rabini propagowali swego rodzaju nieuzasadnioną pogardę dla wszystkiego, co nieżydowskie. Nauczali, że Żydowi nie wolno zostawiać bydła w pogańskiej gospodzie, gdyż poganie „są podejrzani o współżycie ze zwierzętami”. Żydówka nie mogła pomagać rodzącej pogance, bo w ten sposób „uczestniczyłaby w narodzinach dziecka, które będzie bałwochwalcą”. Skądinąd słuszne uprzedzenie do gimnazjonów greckich skłoniło rabinów do zakazania wszelkich ćwiczeń sportowych. Historia dowodzi, iż tego rodzaju zabiegi mające zabezpieczyć Żydów przed wierzeniami pogan na niewiele się zdały. Nawet sami faryzeusze zaczęli szerzyć pogańską naukę o nieśmiertelności duszy! (Ezechiela 18:4, Biblia gdańska).

15. Jak żydowscy przywódcy religijni wypaczyli prawa dotyczące oczyszczania i kazirodztwa?

¹⁵ Faryzeusze zniekształcili też prawa dotyczące oczyszczania. Mawiano, że gdyby tylko mogli, oczyściliby nawet słońce. Według ich prawa człowieka kalało już samo zwlekanie z „pójściem za naturalną potrzebą”. Obmywanie rąk stało się skomplikowanym rytuałem, ustalono bowiem, którą rękę należy myć najpierw i w jaki sposób. Za istoty szczególnie nieczyste uznawano kobiety. Powołując się na nakaz biblijny, by nie ‛zbliżać się’ do nikogo z krewnych (w rzeczywistości prawo to zabraniało kazirodztwa), rabini orzekli, że mężowi nie wolno chodzić za żoną ani rozmawiać z nią na rynku (3 Mojżeszowa 18:6).

16, 17. Jak prawo ustne zniekształciło przykazanie dotyczące przestrzegania cotygodniowego sabatu i z jakim skutkiem?

¹⁶ Szczególnie osławione jest graniczące ze śmiesznością naginanie przez prawo ustne nakazów dotyczących sabatu. Bóg dał Izraelowi proste przykazanie: Siódmego dnia tygodnia nie wykonuj żadnej pracy (2 Mojżeszowa 20:8-11). Tymczasem w prawie ustnym wyliczono 39 rodzajów prac zakazanych, takich jak zawiązanie lub poluzowanie węzła, wykonanie dwóch szwów, napisanie dwóch hebrajskich liter i tak dalej. Każdy taki rodzaj wymagał mnóstwa dodatkowych przepisów. Jakie węzły można było wiązać, a jakie nie? Prawo ustne określało to w sposób arbitralny. Zakazaną czynnością było nawet leczenie chorych. W sabat zabraniano na przykład nastawiania złamanej kończyny. Jeśli kogoś bolał ząb, mógł co prawda przyprawić jedzenie octem, ale nie mógł go ssać przez zęby, żeby się czasem nie wyleczyć!

¹⁷ Z powodu setek reguł ustanowionych przez człowieka sabat dla większości Żydów utracił swe duchowe znaczenie. Kiedy „Pan sabatu”, Jezus Chrystus, dokonywał w sabat nadzwyczajnych, poruszających serce cudów, uczeni w piśmie i faryzeusze pozostali niewzruszeni. Obchodziło ich tylko to, że Jezus najwyraźniej lekceważył ich przepisy (Mateusza 12:8, 10-14).

Uczenie się na błędach faryzeuszy

18. Jaki był rezultat dodania do Prawa Mojżeszowego ustnych praw i tradycji? Objaśnij to na przykładzie.

¹⁸ Krótko mówiąc, dodatkowe nakazy i tradycje tak mocno przylgnęły do Prawa Mojżeszowego jak pąkle do kadłuba statku. Właściciel za wszelką cenę stara się pozbyć tych uporczywych stworzeń, gdyż zmniejszają szybkość statku i niszczą farbę chroniącą przed korozją. Podobnie ustne przepisy i tradycje stały się dla Prawa uciążliwym balastem i uczyniły je podatnym na szkodliwe nadużycia. Zamiast jednak usunąć takie zbędne nakazy, rabini wciąż dodawali do nich nowe. Kiedy Mesjasz przyszedł wypełnić Prawo, ów „statek” był tak oblepiony „pąklami”, iż z trudem utrzymywał się na powierzchni (porównaj Przypowieści 16:25). Ówcześni przywódcy religijni mieli chronić przymierze Prawa, a tymczasem bezmyślnie je łamali. Ale dlaczego wzniesione przez nich „ogrodzenie” złożone z różnych reguł okazało się nieskuteczne?

19. (a) Dlaczego „ogrodzenie dookoła Prawa” zawiodło? (b) Co dowodzi, że żydowskim przywódcom religijnym brakowało prawdziwej wiary?

¹⁹ Przywódcy żydowscy nie potrafili pojąć, że walka z zepsuciem toczy się w sercu, a nie na kartach zbiorów praw (Jeremiasza 4:14). O zwycięstwie decyduje miłość — do Jehowy, Jego prawa i sprawiedliwych zasad. Taka miłość z kolei pobudza do nienawidzenia tego, czego nienawidzi Jehowa (Psalm 97:10; 119:104). Ci, których serca są nią przepełnione, wiernie trzymają się praw Jehowy w tym zdeprawowanym świecie. Żydowskim przywódcom religijnym przypadł w udziale wielki przywilej nauczania ludu i pobudzania go do takiej miłości. Dlaczego jednak nie dopisali pod tym względem? Najwyraźniej brakowało im wiary (Mateusza 23:23, BT). Gdyby wierzyli, że duch Jehowy ma moc oddziaływania na serca wiernych ludzi, nie odczuwaliby potrzeby kierowania cudzym życiem (Izajasza 59:1; Ezechiela 34:4). Ponieważ nie mieli wiary, nie mogli jej wszczepiać innym. Obciążali ich brzemieniem ludzkich nakazów (Mateusza 15:3, 9; 23:4).

20, 21. (a) Jaki wpływ na judaizm miało kurczowe trzymanie się tradycji? (b) Czego nas uczą losy judaizmu?

²⁰ Żydowscy przywódcy religijni nie krzewili miłości. Przez swe tradycje stworzyli religię, w której obsesyjnie dbano o aspekty zewnętrzne i dla pozoru okazywano mechaniczne posłuszeństwo, co stało się pożywką dla obłudy (Mateusza 23:25-28). Ich przepisy dostarczały mnóstwa powodów do osądzania drugich. Dlatego dumni i władczy faryzeusze uważali, iż słusznie krytykują samego Jezusa Chrystusa. Stracili z oczu główny cel Prawa i odrzucili prawdziwego Mesjasza. W rezultacie oznajmił on narodowi żydowskiemu: „Oto wasz dom jest wam pozostawiony” (Mateusza 23:38; Galatów 3:23, 24).

²¹ Jaka nauka wypływa stąd dla nas? Sztywna postawa i trzymanie się tradycji najwyraźniej nie sprzyja krzewieniu czystego wielbienia Jehowy. Ale czy to oznacza, że dzisiejszych czcicieli Jehowy nie obowiązują żadne reguły poza tymi, które wyraźnie przedstawiono w Piśmie Świętym? Otóż nie. Aby wyczerpująco odpowiedzieć na to pytanie, rozważymy teraz, jak Jezus Chrystus zastąpił Prawo Mojżeszowe nowym i lepszym prawem.

[Przypis]

Czy potrafisz wyjaśnić?

◻ Co dowodzi, że wszelkie dzieła stwórcze podlegają prawu Bożemu?

◻ Jaki był główny cel Prawa Mojżeszowego?

◻ Skąd wiadomo, że Prawo Mojżeszowe kładło nacisk na miłosierdzie i współczucie?

◻ Dlaczego żydowscy przywódcy religijni dodali do Prawa Mojżeszowego mnóstwo przepisów i jaki był tego skutek?

[Ramka na stronie 10]

Żydowscy przywódcy religijni

Uczeni w piśmie: Uważali się za następców Ezdrasza i za komentatorów Prawa. Jak czytamy w książce Abrama Leona Sachara A History of the Jews (Historia Żydów), „nie wszyscy uczeni w piśmie działali ze wzniosłych pobudek, a swymi próbami wydobycia z prawa ukrytego znaczenia często je wypaczali, ustanawiając bezsensowne formuły i nierozsądne ograniczenia. Umocnił je zwyczaj, który wkrótce stał się bezwzględnym tyranem”.

Chasydzi: Nazwa ta znaczy „pobożni” lub „święci”. Pierwsza wzmianka o nich jako klasie pojawiła się około 200 roku p.n.e.; byli bardzo zaangażowani w politykę, fanatycznie bronili czystości prawa przed wszechobecnymi wpływami greckimi. Chasydzi podzielili się na trzy ugrupowania: faryzeuszy, saduceuszy i esseńczyków.

Faryzeusze: Zdaniem niektórych uczonych nazwa ta pochodzi od słów „oddzieleni” lub „separatyści”. Starali się odosobnić od pogan z fanatyczną wręcz gorliwością, ale też uważali swe stronnictwo za oddzielone — i lepsze — od prostego ludu żydowskiego, który nie znał się na zawiłym prawie ustnym. Pewien historyk powiedział o nich: „Ogólnie rzecz biorąc, traktowali ludzi jak dzieci, definiując i formalizując przestrzeganie rytuałów aż do najdrobniejszych szczegółów”. Inny uczony oświadczył: „Faryzeizm wydał mnóstwo przepisów prawnych dotyczących wszelkich sytuacji, co nieuchronnie doprowadziło do wyolbrzymienia spraw bagatelnych i w rezultacie do zbagatelizowania spraw olbrzymiej wagi (Mt. 23:23)”.

Saduceusze: Ugrupowanie ściśle związane z arystokracją i kapłaństwem. Zdecydowanie nie zgadzali się z uczonymi w piśmie i faryzeuszami, uważając, iż w przeciwieństwie do Prawa pisanego prawo ustne nie ma żadnej wartości. Przegrali jednak tę walkę, o czym świadczy sama Miszna: „Słów uczonych w piśmie trzeba przestrzegać ściślej niż słów Prawa [pisanego]”. Później w Talmudzie, zawierającym wiele komentarzy do prawa ustnego, powiedziano nawet: „Słowa uczonych w piśmie są (...) cenniejsze niż słowa Tory”.

Esseńczycy: Ugrupowanie ascetów, którzy izolowali się w oddzielnych wspólnotach. Według pewnego słownika (The Interpreter’s Dictionary of the Bible) esseńczycy byli bardziej niedostępni, a „czasami nawet bardziej faryzejscy niż sami faryzeusze”.

[Ilustracja na stronie 8]

Rodzice Joba prawdopodobnie pouczali go o prawach rządzących gwiazdozbiorami