Pełnienie służby „pod koniec dni”

 1, 2. (a) Jaka wizja wskazywała, czego będą dotyczyć prorocze obwieszczenia Jeremiasza? (b) Dlaczego powinniśmy interesować się tym, co głosił Jeremiasz?

„CO WIDZISZ?” — zapytał Bóg młodego Jeremiasza, którego właśnie powołał na proroka. Ten odrzekł: „Widzę szeroki kocioł, pod który się dmie, a jego otwór jest odwrócony od północy”. Wizja ta wskazywała, jakiego rodzaju obwieszczenia będzie ogłaszał ten prorok (odczytaj Jeremiasza 1:13-16). Pod symboliczny kocioł dmuchano nie po to, by go ostudzić, lecz by podsycić rozpalony pod nim ogień. W ten sposób Jehowa zapowiedział, że na niewierną Judę spadnie nieszczęście — niczym wrząca ciecz z szerokiego kotła. Dlaczego ów kocioł był przechylony na południe? Oznaczało to, że kłopoty nadejdą z północy. Z tego kierunku miały nastąpić inwazje Babilończyków i rzeczywiście tak się stało. W trakcie swej służby prorockiej Jeremiasz obserwował, jak podczas kolejnych najazdów wroga niejako wylewa się zawartość tego kipiącego kotła, aż w końcu doszło do całkowitego zburzenia Jerozolimy.

² Babilon już od dawna nie istnieje, mamy jednak powody, by interesować się proroczymi zapowiedziami Jeremiasza. Dlaczego? Ponieważ my też żyjemy „pod koniec dni” (Jer. 23:20). Wielu ludzi podaje się dziś za chrześcijan, lecz ani oni sami, ani ich kościoły nie cieszą się uznaniem Bożym. Natomiast my jako Świadkowie Jehowy wzorem Jeremiasza głosimy o nadchodzącym sądzie i o nadziei na lepsze czasy.

 3. (a) Jaki jest układ Księgi Jeremiasza? (b) Co omówimy w tym rozdziale?

³ Jeremiasz najwyraźniej nie spisywał na bieżąco wszystkich wydarzeń od początku swej działalności, lecz zaczął to robić później z pomocą sekretarza (Jer. 25:1-3; 36:1, 4, 32). Księga Jeremiasza nie ma układu chronologicznego. Wiele jej fragmentów jest uporządkowanych tematycznie. Warto więc pokrótce omówić tło historyczne zarówno tej księgi, jak i Lamentacji oraz prześledzić kolejność wydarzeń, w czym pomocny może się okazać diagram zamieszczony na stronie 19. Gdy się dowiesz, który król panował w danym czasie oraz co się wtedy działo w Judzie i jej sąsiedztwie, łatwiej ci będzie zrozumieć wypowiedzi i czyny Jeremiasza. Dzięki temu odniesiesz większą korzyść z orędzi, które Jehowa przekazał poprzez niego swemu ludowi.

 4-6. Jak wyglądała sytuacja ludu Bożego w dziesięcioleciach poprzedzających służbę Jeremiasza?

⁴ Jeremiasz prorokował w burzliwych czasach. Był to okres rywalizacji między Asyrią, Babilonem i Egiptem. Ponad 90 lat przed rozpoczęciem służby przez Jeremiasza Asyria podbiła dziesięcioplemienne północne królestwo Izraela i wysiedliła znaczną część jego mieszkańców. Jerozolimę i wiernego króla Ezechiasza Jehowa wówczas ochronił. Na pewno pamiętasz, że w wyniku Jego interwencji zginęło 185 000 asyryjskich żołnierzy (2 Król. 19:32-36). Jednym z synów Ezechiasza był Manasses. To właśnie w trakcie jego 55-letnich rządów urodził się Jeremiasz; wtedy też Juda znalazła się w strefie wpływów Asyrii (2 Kron. 33:10, 11).

⁵ Jak czytamy w Księdze 2 Królów (którą podobnie jak 1 Królów spisał Jeremiasz), Manasses odbudował wyżyny zniszczone przez jego ojca. Ołtarze dla Baala oraz dla zastępu niebios ustawił nawet w świątyni Jehowy. Poza tym przelał mnóstwo niewinnej krwi — między innymi własnego syna spalił w ofierze dla fałszywego boga. „Na wielką skalę czynił to, co złe w oczach Jehowy”. Z powodu całej tej niegodziwości Bóg zapowiedział, że na Jerozolimę i Judę sprowadzi takie samo nieszczęście jak wcześniej na Samarię i Izrael (2 Król. 21:1-6, 12-16). Po śmierci Manassesa bałwochwalcze praktyki kontynuował jego syn Amon, wkrótce jednak sytuacja miała się zmienić. Po dwóch latach Amon został zamordowany i w 659 roku p.n.e. na tron wstąpił jego ośmioletni syn Jozjasz.

⁶ W okresie 31-letnich rządów Jozjasza przewagę nad Asyrią zaczął zyskiwać Babilon. Jozjasz uznał to za sposobność do uwolnienia Judy spod obcej dominacji. W przeciwieństwie do ojca i dziadka wiernie służył Jehowie i przeprowadził daleko idące reformy religijne (2 Król. 21:19 do 22:2). W dwunastym roku panowania zaczął w całym królestwie niszczyć wyżyny, święte pale i wizerunki związane z fałszywym kultem, a z czasem nakazał też naprawić świątynię Jehowy (odczytaj 2 Kronik 34:1-8). Co ciekawe, Bóg powołał Jeremiasza na proroka w trzynastym roku rządów Jozjasza — w 647 roku p.n.e.

 7, 8. (a) Pod jakimi względami rządy króla Jozjasza różniły się od rządów Manassesa i Amona? (b) Jakim człowiekiem był Jozjasz? (Zobacz ramkę na stronie 20).

⁷ Podczas renowacji świątyni, w osiemnastym roku panowania bogobojnego Jozjasza, arcykapłan odnalazł „księgę prawa”. Król polecił sekretarzowi, by mu ją przeczytał. Kiedy zrozumiał, jak bardzo lud zgrzeszył, zwrócił się do prorokini Chuldy o wskazówki od Jehowy i wezwał swych poddanych do przestrzegania przykazań Bożych. Chulda poinformowała Jozjasza, że Jehowa sprowadzi nieszczęście na Judejczyków za ich odstępstwo, jednak ze względu na wierną postawę króla nie uczyni tego za jego życia (2 Król. 22:8, 14-20).

⁸ Jozjasz podejmował dalsze starania, by wyeliminować wszelkie przejawy bałwochwalstwa. W swej gorliwości udał się na dawne tereny północnego królestwa Izraela i zburzył wyżynę oraz ołtarz w Betel. Zorganizował też niezwykle uroczyste obchody Paschy (2 Król. 23:4-25). Jakże musiało to ucieszyć Jeremiasza! Ale postępowanie ogółu ludzi niełatwo było zmienić. Manasses i Amon wprowadzili upadlający kult bożków, toteż naród znajdował się w opłakanym stanie duchowym. Bóg za pośrednictwem Jeremiasza zarzucił Judejczykom, że mają tyle bogów, ile miast — i to mimo reform Jozjasza. Byli jak niewierna żona: opuścili Jehowę i uprawiali duchowy nierząd z obcymi bogami. Jeremiasz oświadczył: „Ile ulic Jerozolimy, tyle postawiliście ołtarzy dla rzeczy haniebnej, ołtarzy, z których wznosi się dym ofiarny dla Baala” (odczytaj Jeremiasza 11:1-3, 13).

 9. Co się działo na scenie międzynarodowej w ostatnich latach panowania Jozjasza?

⁹ Niestety, obwieszczenia Jeremiasza nie wpłynęły na Żydów; co więcej, między państwami regionu dalej toczyła się walka o dominację. W roku 632 p.n.e. połączone wojska Babilończyków i Medów zdobyły stolicę Asyrii, Niniwę. Trzy lata później faraon Necho poprowadził swą armię na północ, by wesprzeć Asyryjczyków. Z niewyjaśnionych w Biblii powodów Jozjasz próbował zatrzymać egipskie wojska pod Megiddo i został śmiertelnie ranny (2 Kron. 35:20-24). Jakie polityczne i religijne zmiany czekały Judę po tym smutnym wydarzeniu? I w obliczu jakich wyzwań miał stanąć Jeremiasz?

10. (a) Pod jakim względem rozwój wypadków po śmierci Jozjasza przypomina sytuację wielu braci w naszych czasach? (b) Jaką korzyść odniesiemy z przeanalizowania postawy Jeremiasza?

¹⁰ Wyobraźmy sobie, jak musiał się poczuć Jeremiasz, kiedy usłyszał o śmierci Jozjasza. Do głębi zasmucony, opłakiwał go w pieśniach żałobnych (2 Kron. 35:25). Trudną sytuację w kraju dodatkowo komplikowało zamieszanie na scenie międzynarodowej. Rywalizujące mocarstwa — Egipt, Asyria i Babilon — nie składały broni. Poza tym po śmierci Jozjasza zmienił się klimat religijny w Judzie. Skończyły się rządy sprzyjające służbie Jeremiasza; władzę przejęli ludzie nastawieni do niego wrogo. W czasach nowożytnych podobną zmianę sytuacji przeżyło wielu naszych braci: korzystali ze względnych swobód religijnych, gdy nagle spadły na nich prześladowania i ich działalność została zakazana. Kto wie, ilu z nas może niedługo coś takiego przeżyć? Jak by to na nas wpłynęło? Czego mogłoby od nas wymagać zachowanie niezłomnej lojalności? Mając w pamięci te pytania, rozważmy, jakim wyzwaniom skutecznie stawił czoła Jeremiasz.

11. Co się działo w Judzie po śmierci Jozjasza?

¹¹ Mieszkańcy Judy wprowadzili na tron w Jerozolimie syna Jozjasza Jehoachaza, zwanego też Szallumem. Panował on zaledwie trzy miesiące. Gdy faraon Necho wracał z wojny z Babilończykami, odsunął go od władzy i zabrał do Egiptu. Jeremiasz oznajmił, że Jehoachaz „już nie powróci” (Jer. 22:10-12; 2 Kron. 36:1-4). W jego miejsce Necho ustanowił królem Jehojakima, innego syna Jozjasza. Ale Jehojakim nie poszedł w ślady ojca i nie kontynuował jego reform. Wręcz przeciwnie, zaczął praktykować bałwochwalstwo (odczytaj 2 Królów 23:36, 37).

12, 13. (a) Jaki był klimat religijny na początku panowania Jehojakima? (b) Jak przywódcy religijni potraktowali Jeremiasza?

¹² Na początku panowania Jehojakima Jehowa polecił Jeremiaszowi pójść do świątyni i otwarcie potępić niegodziwość Judejczyków. Traktowali oni świątynię Bożą jak talizman mający zapewniać im bezpieczeństwo. Tymczasem prorok zapowiedział, że jeśli nie przestaną „kraść, mordować i cudzołożyć, i przysięgać fałszywie, i sprawiać, by wznosił się dym ofiarny dla Baala, i chodzić za innymi bogami”, to Jehowa porzuci swą świątynię oraz obłudników, którzy tam przybywają — tak jak to uczynił z przybytkiem w Szilo w czasach arcykapłana Helego. Ziemia judzka stanie się „po prostu spustoszonym miejscem” (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6)a. Pomyślmy, jaką odwagą musiał się wykazać Jeremiasz, żeby obwieścić takie słowa! Najwyraźniej uczynił to publicznie, w obecności przywódców ludu. Dzisiaj od niektórych braci i sióstr szczególnej śmiałości wymaga głoszenie na ulicy bądź dawanie świadectwa bogatym czy wpływowym ludziom. Ale jednego możemy być pewni: Bóg będzie nas wspierał — tak jak wspierał Jeremiasza (Hebr. 10:39; 13:6).

¹³ Jakiej reakcji przywódców religijnych mógł się spodziewać Jeremiasz, biorąc pod uwagę religijny i polityczny klimat panujący wówczas w Judzie? Jak sam relacjonuje, „kapłani i prorocy oraz cały lud pochwycili go, mówiąc: ‚Niechybnie umrzesz’”. Rozjuszeni, oświadczyli: „Ten mąż zasługuje na wyrok śmierci” (odczytaj Jeremiasza 26:8-11). Jednak Jehowa chronił swego proroka i wrogowie, choć liczni, nie zdołali wyrządzić mu krzywdy. A Jeremiasz ze swej strony nie dał się zastraszyć ich groźbom. Ty też nigdy na to nie pozwól.

14, 15. (a) Jakiego zadania podjęli się Jeremiasz i Baruch w czwartym roku panowania Jehojakima? (b) Co wiemy o Jehojakimie? (Zobacz ramkę na stronie 25).

¹⁴ W czwartym roku panowania Jehojakima Bóg polecił Jeremiaszowi spisać wszystkie wypowiedzi, które mu przekazywał od dni Jozjasza, czyli przez minione 23 lata. Te sędziowskie orzeczenia dotyczyły około 20 królów i królestw. Jeremiasz podyktował je swemu sekretarzowi, Baruchowi, a potem zlecił mu odczytanie zwoju w świątyni. W jakim celu? „Może ci z domu Judy posłuchają o całym tym nieszczęściu, które zamyślam na nich sprowadzić”, powiedział Jehowa, „by zawrócili, każdy ze swej złej drogi, i bym przebaczył ich przewinienie oraz ich grzech” (Jer. 25:1-3; 36:1-3).

¹⁵ Kiedy później urzędnik dworski odczytywał ten zwój Jehojakimowi, król odcinał z niego kawałek po kawałku i wrzucał do ognia. Po spaleniu zwoju nakazał przyprowadzić Jeremiasza i Barucha. „Lecz Jehowa ich ukrywał” (odczytaj Jeremiasza 36:21-26). Ze względu na krnąbrną postawę Jehojakima Bóg oznajmił za pośrednictwem swego proroka, że władca ten będzie miał „pogrzeb osła” — zostanie „wywleczony i wyrzucony poza bramy Jerozolimy” (Jer. 22:13-19). Jak sądzisz, czy można było zlekceważyć tak obrazowe proroctwo, uznając je za przesadę ze strony Jeremiasza?

16. Jakie orędzie nadziei obwieszczał Jeremiasz?

¹⁶ Chociaż Jeremiasz musiał obwieszczać tego rodzaju wyroki, nie można mu zarzucić czarnowidztwa. Przecież ogłaszał też orędzie nadziei. Jehowa obiecał, że wybawi ostatek Izraela z rąk wrogów, przyprowadzi go z powrotem do ojczyzny i zapewni mu bezpieczeństwo. Zawrze ze swymi sługami „nowe przymierze”, „przymierze po czas niezmierzony”, i zapisze swe prawo na ich sercu. Przebaczy ich przewinienia i więcej nie wspomni ich grzechów. A potomek Dawida ‛będzie czynić w kraju zadość sprawiedliwości i prawości’ (Jer. 31:7-9; 32:37-41; 33:15). Proroctwa te miały się spełnić w kolejnych latach i stuleciach, a niektóre ich aspekty dotyczą nawet naszego życia i naszych widoków na wiecznotrwałą przyszłość. Wróćmy jednak do czasów Jeremiasza i zobaczmy, jak potoczyły się zmagania wrogów Judy (odczytaj Jeremiasza 31:31, 33, 34; Hebrajczyków 8:7-9; 10:14-18).

17, 18. Jakie wydarzenia rozgrywały się pod koniec panowania Jehojakima oraz za rządów Sedekiasza?

¹⁷ W roku 625 p.n.e. Babilończycy i Egipcjanie stoczyli decydującą bitwę pod Karkemisz nad Eufratem, jakieś 600 kilometrów na północ od Jerozolimy. Król Nebukadneccar (Nebukadreccar) pokonał faraona Necho i położył kres egipskiej dominacji w regionie (Jer. 46:2). Potem rozciągnął swe wpływy na Judę i uczynił Jehojakima swoim wasalem, ale ten po trzech latach się zbuntował (2 Król. 24:1, 2). Dlatego w roku 618 p.n.e. Nebukadneccar wkroczył ze swą armią do Judy i zaczął oblegać Jerozolimę. Spróbuj sobie wyobrazić, jak ciężki był to okres, również dla proroka Jeremiasza. Jehojakim najwidoczniej umarł podczas oblężeniab. Jego syn Jehojachin poddał się Babilończykom zaledwie po trzech miesiącach panowania. Nebukadneccar ograbił Jerozolimę z bogactw i wziął do niewoli Jehojachina i jego rodzinę, dygnitarzy judzkich wraz z rodzinami, „dzielnych mocarzy” oraz rzemieślników. Wśród uprowadzonych znaleźli się Daniel, Chananiasz, Miszael i Azariasz (2 Król. 24:10-16; Dan. 1:1-7).

¹⁸ Z nakazu Nebukadneccara królem Judy został Sedekiasz, kolejny syn Jozjasza. Miał on być ostatnim ziemskim władcą z dynastii Dawida. Jego panowanie dobiegło końca w roku 607 p.n.e. wraz ze zburzeniem Jerozolimy i świątyni (2 Król. 24:17). Podczas 11-letnich rządów Sedekiasza sytuacja społeczna i polityczna w Judzie była bardzo napięta. Jeremiasz niewątpliwie musiał całkowicie polegać na Jehowie.

19. Jak współcześni Jeremiaszowi reagowali na jego orędzie i dlaczego powinno nas to interesować?

¹⁹ Postaw się na miejscu Jeremiasza. Od czasów Jozjasza obserwował on wstrząsy polityczne i duchowy upadek ludu Bożego. A miało być jeszcze gorzej. Mieszkańcy jego rodzinnego miasta przykazali mu: „Nie wolno ci prorokować w imieniu Jehowy, żebyś nie zginął z naszej ręki” (Jer. 11:21). Nawet gdy głoszone przez niego proroctwa się spełniły, Żydzi oświadczyli: „Jeśli chodzi o słowo, które wypowiedziałeś do nas w imieniu Jehowy, nie słuchamy cię” (Jer. 44:16). Ale przecież zagrożone było życie ludzi i Jeremiasz musiał im przekazywać orędzie od Boga. Tak samo jest w dobie obecnej. Dlatego przeanalizowanie, w jaki sposób Jehowa chronił swego proroka w okresie poprzedzającym upadek Jerozolimy, może nas pobudzić do większej gorliwości w służbie.

20. Dlaczego okres rządów Sedekiasza był dla Jeremiasza szczególnie trudny? (Zobacz ramkę na stronie 29).

²⁰ Chyba najtrudniejsze lata służby Jeremiasza przypadły na okres, w którym panował Sedekiasz. Podobnie jak wielu jego poprzedników król ten ‛czynił to, co złe w oczach Jehowy’ (Jer. 52:1, 2). Był lennikiem Babilończyków i Nebukadneccar zmusił go do złożenia przysięgi na imię Jehowy, że pozostanie lojalny wobec Babilonu. Mimo to Sedekiasz się zbuntował. W tym czasie przeciwnicy wywierali na Jeremiasza wielką presję, by poparł ten bunt (2 Kron. 36:13; Ezech. 17:12, 13).

21-23. (a) Na jakie przeciwne obozy podzieliła się Juda za panowania Sedekiasza? (b) Co spotkało Jeremiasza i dlaczego powinno nas to interesować?

²¹ Wygląda na to, że na początku panowania Sedekiasza do Jerozolimy przybyli posłańcy od władców Edomu, Moabu, Ammonu, Tyru i Sydonu. Prawdopodobnie zamierzali namówić Sedekiasza, by przyłączył się do koalicji przeciw Nebukadneccarowi. Tymczasem Jeremiasz usilnie zachęcał króla, żeby pozostał uległy. A na znak, że tamte narody też powinny służyć Babilończykom, wręczył posłańcom drążki jarzma (Jer. 27:1-3, 14)c. Nie było to popularne stanowisko, a dodatkowo służbę utrudniał Jeremiaszowi Chananiasz. Ów fałszywy prorok, rzekomo występując w imieniu Boga, publicznie obwieścił, iż jarzmo babilońskie zostanie złamane. Jednakże Jehowa zapowiedział poprzez Jeremiasza, że w ciągu roku ten oszust umrze. I rzeczywiście tak się stało (Jer. 28:1-3, 16, 17).

²² Juda podzieliła się na dwa przeciwne obozy — zwolenników uległości wobec Babilonu i tych, którzy nawoływali do buntu. W roku 609 p.n.e. Sedekiasz zwrócił się o pomoc militarną do Egiptu i w ten sposób sprzeniewierzył się Babilończykom. Jeremiasz musiał wówczas stawić czoła nacjonalistycznej histerii zwolenników buntu (Jer. 52:3; Ezech. 17:15). Armia babilońska pod wodzą Nebukadneccara wkroczyła do Judy, zdobyła wszystkie miasta i ponownie obległa Jerozolimę. W tym krytycznym momencie Jeremiasz oznajmił Sedekiaszowi i jego poddanym, że Jerozolima wpadnie w ręce wrogów. Przebywających w mieście czekała śmierć. Aby ocaleć, trzeba było wyjść do Babilończyków (odczytaj Jeremiasza 21:8-10; 52:4).

²³ Książęta Judy oskarżyli Jeremiasza, że chce przejść na stronę wroga. Nie przyjęli wyjaśnień proroka, lecz pobili go i osadzili w areszcie (Jer. 37:13-15). Mimo to on nie rozwadniał orędzia Jehowy. Dlatego książęta przekonali Sedekiasza, że Jeremiasz zasługuje na śmierć. Wrzucili proroka do cysterny z błotem, sądząc, że tam zginie. Ale Ebed-Melech, Etiopczyk usługujący w domu króla, ocalił Jeremiasza (Jer. 38:4-13). Również wielu dzisiejszych sług Jehowy znalazło się w niebezpieczeństwie ze względu na podyktowaną sumieniem neutralność w sporach politycznych. Przeżycia Jeremiasza z pewnością dodadzą nam sił potrzebnych do przetrwania prób.

24. Jak potoczyły się wypadki w 607 roku p.n.e.?

²⁴ W roku 607 p.n.e. żołnierze babilońscy zrobili wyłom w murach Jerozolimy. Po zdobyciu miasta spalili świątynię Jehowy, zburzyli mury i pozabijali dostojników judzkich. Sedekiasz usiłował uciec, został jednak schwytany i postawiony przed Nebukadneccarem. Ten kazał na oczach króla zabić jego synów, a następnie oślepić go i zaprowadzić w kajdanach do Babilonu (Jer. 39:1-7). Zapowiedzi Jeremiasza dotyczące Judy i Jerozolimy spełniły się co do joty. Ale prorok się nie cieszył. Przeciwnie — rozpaczał z powodu klęski swego narodu. Swoje odczucia wyraził w biblijnej Księdze Lamentacji, której treść jest niezwykle poruszająca.

25, 26. (a) Co się wydarzyło po upadku Jerozolimy? (b) Jak w tym okresie Judejczycy reagowali na słowa Jeremiasza?

²⁵ Co się działo z Jeremiaszem w tym dramatycznym okresie? W oblężonej Jerozolimie był więźniem, ale zwycięscy Babilończycy darowali mu wolność. Potem trafił między Żydów prowadzonych do niewoli, został jednak oswobodzony. Jego służba się nie skończyła — miał dalej działać wśród ocalałych. Nebukadneccar ustanowił Gedaliasza namiestnikiem podbitego kraju i obiecał, że jeśli Judejczycy zdecydują się służyć Babilończykom, nie będą się musieli niczego obawiać. Niestety, pewni niezadowoleni Żydzi zabili Gedaliasza (Jer. 39:13, 14; 40:1-7; 41:2). Jeremiasz zachęcał ocalałych Judejczyków, by pozostali w kraju i nie bali się króla Babilonu. Ale ich przywódcy nazwali proroka kłamcą i uciekli do Egiptu, siłą zabierając ze sobą zarówno jego, jak i Barucha. Jeremiasz zapowiedział, że Nebukadneccar podbije także Egipt i sprowadzi nieszczęście na judzkich uchodźców (Jer. 42:9-11; 43:1-11; 44:11-13).

²⁶ Dlaczego i tym razem Judejczycy nie chcieli słuchać prawdziwego proroka Bożego? Rozumowali następująco: „Od czasu, gdy przestaliśmy sprawiać, by dla ‚królowej niebios’ wznosił się dym ofiarny, i wylewać dla niej ofiary płynne, wszystkiego nam brakuje i giniemy od miecza i klęski głodu” (Jer. 44:16, 18). Jak więc widać, byli w naprawdę opłakanym stanie duchowym! Z drugiej strony relacja ta dodaje nam otuchy, pokazuje bowiem, że nawet w otoczeniu ludzi pozbawionych wiary niedoskonały człowiek, jakim był przecież Jeremiasz, może dochować lojalności wobec Jehowy.

27. Co wiemy o ostatnich latach działalności Jeremiasza?

²⁷ Ostatnie wydarzenie odnotowane przez Jeremiasza — uwolnienie z więzienia Jehojachina przez Ewil-Merodacha, następcę Nebukadneccara — jest datowane na rok 580 p.n.e. (Jer. 52:31-34). Jeremiasz musiał mieć wówczas jakieś 90 lat. Nie posiadamy wiarygodnych informacji na temat schyłku jego życia. Przypuszczalnie do końca mieszkał w Egipcie i tam zmarł, spędziwszy w specjalnej służbie dla Jehowy około 67 lat. W początkowym okresie jego działalności prorockiej w kraju było krzewione czyste wielbienie, ale potem przez wiele lat musiał stawiać czoła pleniącemu się odstępstwu. Niektórzy bogobojni ludzie dali posłuch głoszonym przez niego orędziom, jednak większość je odrzucała, a nawet okazywała mu jawną wrogość. Czy to znaczy, że Jeremiasz nie sprawdził się jako prorok? W żadnym wypadku! Już na samym początku Jehowa mu powiedział: „Będą z tobą walczyć, ale cię nie przemogą, bo ‚ja jestem z tobą’” (Jer. 1:19). Jako Świadkowie Jehowy mamy dziś do wykonania takie samo zadanie jak Jeremiasz. Dlatego musimy się liczyć z podobnymi reakcjami (odczytaj Mateusza 10:16-22). Czego zatem możemy się nauczyć od Jeremiasza, jeśli chodzi o stosunek do służby? Kwestię tę omówimy w następnym rozdziale.