ARABIA

Starożytna kraina leżąca na wsch. i pd. od Palestyny. Od wsch. jej granicę stanowiła Zatoka Perska i Zatoka Omańska, od pd. Morze Arabskie i Zatoka Adeńska, od zach. Morze Czerwone, a od pn. Żyzny Półksiężyc, rozciągający się przez Mezopotamię, Syrię i Izrael. Główną częścią Arabii był Półwysep Arabski. Ponieważ jest on z trzech stron otoczony wodą i trochę przypomina wielką wyspę, przez swych mieszkańców bywa nazywany „Wyspą Arabów” (Dżazirat al-ʽArab).

Półwysep Arabski zajmuje powierzchnię ok. 2,6 mln km², czyli tyle, ile jedna czwarta Europy, i jest największym półwyspem na świecie. W najszerszym miejscu ma ok. 1900 km, a jego zach. linia brzegowa liczy ok. 2900 km.

Na półwysep ten składa się skalisty płaskowyż opadający na wsch. w kierunku Zatoki Perskiej, z głównym pasmem górskim biegnącym równolegle do zach. wybrzeża. Jeden ze szczytów na pd.-zach. krańcu osiąga wysokość ponad 3600 m n.p.m. Południową część półwyspu zajmuje Ar-Rub al-Chali, największa pustynia piaszczysta na Ziemi. W części środkowej znajduje się wyżyna Nadżd, a na pn. od niej pustynia Wielki Nefud, która z kolei graniczy z Pustynią Syryjską.

Na obrzeżach półwyspu oraz na centralnej wyżynie (Nadżd) można spotkać nieliczne strumyki, płynące tylko w pewnych okresach. Hiob, który najwyraźniej mieszkał na terenie nazywanym dziś Pustynią Syryjską, opisał wysychanie takich „potoków zimowych” (Hi 6:15-20).

Chociaż spora część tego rozległego płaskowyżu jest sucha, to wzdłuż zach. łańcucha górskiego, na centralnej wyżynie i na pd. opady są wystarczająco duże, by mogli mieszkać tam ludzie. Na wspomnianych obszarach i w pobliżu większych oaz fellachowie, czyli osiadli rolnicy, uprawiają proso, pszenicę, jęczmień i kukurydzę; rosną tam również palmy daktylowe (Wj 15:27) i figowce. W gospodarce starożytnej Arabii kluczową rolę odgrywały akacje, dostarczające gumy arabskiej, oraz inne aromatyczne rośliny, ale obecnie zostały zepchnięte na dalszy plan przez ropę naftową, zwaną czarnym złotem (Rdz 2:12).

Z powodu ciągłych niedoborów wody liczba zwierząt na tym obszarze jest siłą rzeczy ograniczona, ale tak jak w czasach biblijnych dalej spotyka się owce, kozy, wielbłądy, dzikie osły, szakale, sokoły i orły (Sdz 6:5; 2Kn 17:11; Hi 39:5-8, 26, 27; Iz 34:13; 60:7; Eze 27:21). Niektóre zwierzęta, np. lwy, dzikie byki czy strusie, wyginęły (Hi 38:39, 40; 39:9-18). Po dziś dzień słynna jest natomiast uroda i siła koni arabskich (por. Hi 39:19-25).

Plemiona arabskie. Z czasem w Arabii osiedliło się wiele rodów powstałych po potopie i wymienionych w 10 rozdz. Rodzaju. W gałęzi semickiej Joktan został ojcem założycieli 13 różnych plemion arabskich; trzej potomkowie Arama — Uc, Geter i Masz — najwyraźniej mieszkali na pn. Półwyspu Arabskiego oraz na Pustyni Syryjskiej (Rdz 10:23, 26-29). Koczowniczy Ismaelici wędrowali po terenach ciągnących się od półwyspu Synaj przez pn. Arabię aż po Asyrię (Rdz 25:13-18). Midianici zamieszkiwali głównie pn.-zach. część Półwyspu Arabskiego, nieco na wsch. od zatoki Akaba (Rdz 25:4). Potomkowie Ezawa osiedli w górzystym Edomie, na pd. wsch. od Morza Martwego (Rdz 36:8, 9, 40-43). A jeśli chodzi o Chamitów, to niektórzy potomkowie Kusza, m.in. Chawila, Sabta, Rama ze swymi synami, Szebą i Dedanem, oraz Sabtecha, prawdopodobnie zajmowali głównie pd. część Półwyspu Arabskiego (Rdz 10:7).

Starożytne inskrypcje asyryjskie i babilońskie zawierają wzmianki o różnych plemionach arabskich. Salmanasar III wspomina o „Gindibuʼ z Arabii”. Inskrypcje Tiglat-Pilesera III donoszą o arabskich królowych Zabibie i Samsi. W kronikach Sargona II występuje „Samsi, królowa Arabii, (oraz) Itʼamar z Sabejczyków”. W innych dokumentach sporządzonych pismem klinowym pojawiają się Sabejczycy, Nabatejczycy, Kedaryci, Idibailici, Masaici i Temaici (por. Rdz 25:3, 13-15).

Wzmianki biblijne. Hadramaut, jedno z czterech głównych królestw istniejących w starożytności na pd. Półwyspu Arabskiego, jest zazwyczaj łączony z Chacarmawetem, wspomnianym w Rodzaju 10:26. Centralną część tego królestwa stanowiła długa dolina Wadi Hadramaut, biegnąca równolegle do pd. wybrzeża półwyspu, a stolicą była Szabwa. Do innych wymienionych w Biblii miejsc w Arabii można zaliczyć Dedan, Temę, Dumę i Buz (Iz 21:11-14; Jer 25:23, 24).

Abraham szedł skrajem Arabii podczas wędrówki z Ur Chaldejczyków do ziemi Kanaan. Gdy później musiał się udać do Egiptu — i gdy stamtąd wracał — mógł przechodzić przez część Arabii, jeśli obrał drogę przez pn. rejony półwyspu Synaj (a nie wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego) (Rdz 12:10; 13:1). Akcja Księgi Hioba rozgrywa się w ziemi Uc w pn. Arabii (Hi 1:1), a Sabejczycy, którzy napadli na stada tego „najzamożniejszego ze wszystkich mieszkańców Wschodu”, byli plemieniem arabskim wywodzącym się prawdopodobnie od Joktana (Hi 1:3, 15; Rdz 10:26-28). Wygląda na to, że również trzej „pocieszyciele” Hioba oraz Elihu przyszli z różnych części Arabii (Hi 2:11; 32:2). A Mojżesz spędził tam 40 lat, przebywając u Midianity Jetry (Wj 2:15 do 3:1; Dz 7:29, 30). W krainie tej rozegrało się też inne ważne wydarzenie — u stóp góry Synaj na pd. półwyspu Synaj, gdzie rozłożył się obozem wyzwolony naród izraelski, zostało zawarte przymierze Prawa (Wj 19:1, 2). Dlatego półtora tysiąca lat później apostoł Paweł napisał, że działo się to przy „Synaju, górze w Arabii” (Gal 4:25).

Sądząc po dzisiejszym wyglądzie tej krainy, można by uznać 40-letni pobyt trzymilionowej rzeszy Izraelitów na pustkowiu za rzecz prawie niemożliwą (Wj 12:37, 38). Należy jednak pamiętać, że to Jehowa w cudowny sposób zapewniał im żywność i wodę (Lb 20:7, 8; Pwt 8:2-4). Chociaż panowały tam bardzo trudne warunki i jak wynika z Biblii, brakowało wody (Lb 20:4, 5), są powody, by wierzyć, że podówczas — ok. 3500 lat temu — było jej trochę więcej niż obecnie. Istnienie wielu głębokich suchych dolin rzecznych (wadi) poświadcza, iż w przeszłości padały tam wystarczająco obfite deszcze, by dolinami tymi płynęła woda. Pewne gatunki zwierząt mogły wyginąć po części wskutek zmniejszenia się jej zasobów. Ale zasadniczo Arabia była wtedy tym, czym jest teraz: suchą krainą.

Z Arabii w okresie sędziów wyruszali na wielbłądach Midianici, Amalekici oraz „mieszkańcy Wschodu” i plądrowali ziemię izraelską (Sdz 6:1-6). Takie niespodziewane najazdy zawsze stanowiły główną taktykę wojenną Arabów (2Kn 22:1). Wielbłądy, które prawdopodobnie udomowiono w Arabii, były używane jako środek transportu co najmniej od czasów Abrahama (Rdz 24:1-4, 10, 61, 64). Ponieważ wielbłąd o wiele lepiej niż osioł nadaje się do dalekich wędrówek przez pustynię, uważa się, że jego oswojenie spowodowało coś w rodzaju rewolucji ekonomicznej w Arabii i przyczyniło się do rozwoju „korzennych królestw” na pd. tego regionu.

Karawany wielbłądów ciągnące z żyźniejszego pd. przemierzały pustynne szlaki wzdłuż Morza Czerwonego, wędrując od oazy do oazy i od studni do studni, a po dotarciu do półwyspu Synaj kierowały się albo do Egiptu, albo dalej na pn. do Palestyny lub Damaszku. Oprócz kosztownych wonnych korzeni i aromatycznych żywic, np. mirry (Iz 60:6), mogły przewozić złoto i drewno algumowe z Ofiru (1Kl 9:28; 10:11) oraz drogocenne kamienie, jak to uczyniła królowa Szeby, odwiedzając króla Salomona (1Kl 10:1-10, 15; 2Kn 9:1-9, 14). Wody Zatoki Perskiej obfitują w perłopławy. Z kolei pd.-zach. kraniec Półwyspu Arabskiego dzieli od Afryki wąska cieśnina o szerokości zaledwie ok. 32 km, więc wędrowni kupcy arabscy mogli też handlować bogactwami z Etiopii (2Kn 21:16), takimi jak kość słoniowa i heban (Eze 27:15).

W oazie Tema (Tajma), położonej na pn. centralnej wyżyny Półwyspu Arabskiego, dziesięć lat spędził Nabonid, babiloński król, którego syn Belszaccar panował w Babilonie w czasie jego upadku (539 p.n.e.) (zob. TEMA 2).

W V w. p.n.e. arabskie wpływy rozciągały się też na Palestynę, co wynika ze wzmianek o „Arabie Geszemie” zawartych w Nehemiasza 2:19 i 6:1-7.

Około 115 r. p.n.e. władzę w pd. Arabii przejął ród Himjarytów; stolicą ich królestwa był Zufar (niektórzy utożsamiają go z Sefarem wspomnianym w Rodzaju 10:30). W IV w. p.n.e. na pn. zaczęli rosnąć w siłę Nabatejczycy (prawdopodobnie wywodzący się od Nebajota, wymienionego w Rodzaju 25:13), którzy swą stolicę, Petrę, założyli w skalnych wąwozach Edomu. Z czasem zaczęli kontrolować pd. część Negebu, a także Moab i region na wsch. od Jordanu. Przez jakiś okres w I w. p.n.e. oraz ponownie w I w. n.e. panowali w Damaszku. W 2 Koryntian 11:32 występuje wzmianka o ich królu Aretasie IV (ok. 9 p.n.e. do 40 n.e.) — w związku z ucieczką Pawła z Damaszku, opisaną w Dziejach 9:23-25. Córka Aretasa IV była żoną Heroda Antypasa, który jednak rozwiódł się z nią, by poślubić Herodiadę (Mk 6:17; zob. ARETAS).

Paweł napisał, że po swym nawróceniu ‛udał się do Arabii i znowu wrócił do Damaszku’ (Gal 1:17). Niewykluczone, iż była to podróż na pobliską Pustynię Syryjską, choć mogło też chodzić o jakąś inną część Arabii.

W I w. p.n.e. zaczęło się rozwijać leżące na pn. wsch. od Damaszku miasto Palmyra, które z czasem zyskało na znaczeniu na obszarze Arabii i stało się ważniejszym ośrodkiem handlowym niż Petra. Do r. 270 n.e. królowa Zenobia na czele palmyreńskiej armii zajęła Egipt i zaczęła poważnie rywalizować z Rzymem, ale w 272 r. poniosła klęskę.

Język. Język arabski należy do grupy południowosemickiej. Ponieważ zmienił się mniej niż którykolwiek inny język semicki, ułatwia zrozumienie wielu wyrażeń i słów ze starożytnej hebrajszczyzny biblijnej.