Co się dzieje z duszą w chwili śmierci?

„Pogląd, że dusza ludzka jest nieśmiertelna i dalej istnieje po śmierci człowieka oraz po rozkładzie jego ciała, to jeden z kamieni węgielnych filozofii i teologii chrześcijańskiej” („NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA”).

 1. Co pewna katolicka encyklopedia przyznaje w związku z pośmiertnym bytem duszy?

TA SAMA encyklopedia przyznaje jednak, że „w Biblii nie ma żadnej wyraźnej wzmianki o pośmiertnym bytowaniu duszy”. Jak zatem Pismo Święte naprawdę wyjaśnia, co się dzieje z duszą w chwili śmierci?

Umarli nie są niczego świadomi

 2, 3. Jaki jest stan umarłych i jakie wersety na to wskazują?

² Stan umarłych jasno przedstawiono w Księdze Kaznodziei 9:5, 10, gdzie czytamy: „Umarli niczego nie wiedzą (...) Nie ma dążenia ani planu, ani wiedzy lub zrozumienia w grobie” (Moffatt). Śmierć oznacza więc niebyt. Psalmista napisał, że gdy człowiek umiera, „wraca do swej ziemi; w tymże dniu giną jego myśli” (Psalm 146:4).

³ A zatem umarli są pozbawieni zarówno świadomości, jak i możliwości działania. Kiedy Bóg wydawał wyrok na Adama, rzekł: „Prochem jesteś i do prochu wrócisz” (Rodzaju 3:19). Zanim Adam został utworzony z prochu ziemi i obdarzony życiem, nie istniał. Po śmierci powrócił do tego samego stanu. Karą była śmierć, a nie przeniesienie do innego świata.

Dusza umiera

 4, 5. Wykaż na przykładach z Biblii, że dusza umiera.

⁴ Co się stało z duszą Adama, gdy umarł? Jak pamiętamy, w Biblii słowo „dusza” często oznacza po prostu osobę. Kiedy więc mówimy, że Adam umarł, oznacza to tyle, iż umarła dusza imieniem Adam. Dla kogoś, kto wierzy w nieśmiertelność duszy, może to brzmieć dziwnie. Jednakże w Biblii powiedziano: „Dusza, która grzeszy, ta umrze” (Ezechiela 18:4). W Księdze Kapłańskiej 21:1 wspomniano o „zmarłej duszy” („zwłokach”, Biblia Tysiąclecia, wydanie II). A nazirejczykom nie wolno było podchodzić do „żadnej zmarłej duszy” („żadnego trupa”, BT) (Liczb 6:6).

⁵ Podobnie nawiązano do duszy w Księdze 1 Królów 19:4. Skrajnie wyczerpany Eliasz „zaczął prosić, by jego dusza mogła umrzeć”. Również Jonasz „prosił, żeby jego dusza umarła, i mówił: ‚Lepiej mi umrzeć, niż żyć’” (Jonasza 4:8). Jezus zaś użył zwrotu ‛zabić duszę’, który w przekładzie Dąbrowskiego oddano słowami ‛odebrać życie’ (Marka 3:4). Śmierć duszy oznacza więc śmierć danej osoby.

‛Uchodzenie’ i ‛powrót’

 6. Jak rozumieć biblijną wzmiankę o tym, że dusza Racheli „uchodziła”?

⁶ A co powiedzieć o tragicznej śmierci Racheli po urodzeniu drugiego syna? W Księdze Rodzaju 35:18 czytamy: „Gdy jej dusza uchodziła (ona bowiem umarła), nadała mu imię Ben-Oni; lecz jego ojciec nazwał go Beniamin”. Czy werset ten nie dowodzi, że w chwili śmierci Racheli jej wnętrze opuścił jakiś byt? Wcale nie. Pamiętajmy, że słowo „dusza” może się też odnosić do czyjegoś życia. Toteż „dusza” Racheli to po prostu jej życie. Właśnie dlatego zdanie „jej dusza uchodziła” w innych przekładach Biblii brzmi: „jej życie gasło” (Knox), „wydawała ostatnie tchnienie” (Jerusalem Bible), a także „życie z niej uchodziło” (BT). Nic nie wskazuje na to, by jakaś tajemnicza cząstka Racheli przetrwała jej śmierć.

 7. Jak dusza wskrzeszonego syna wdowy „wróciła do niego”?

⁷ Podobnie było ze zmartwychwstaniem syna wdowy, opisanym w 17 rozdziale Księgi 1 Królów. Jak czytamy w wersecie 22, gdy Eliasz modlił się nad chłopcem, „Jehowa wysłuchał głosu Eliasza i dusza dziecka wróciła do niego, i ożyło”. Również tutaj słowo „dusza” oznacza „życie”. Dlatego w Biblii poznańskiej powiedziano: „Wróciło życie do chłopca i ożył”. Nie chodziło więc o powrót jakiejś mglistej postaci, lecz o życie. Harmonizuje to ze słowami Eliasza wypowiedzianymi do matki: „Patrz, twój syn [cała osoba] żyje” (1 Królów 17:23).

Dylemat związany ze „stanem pośrednim”

 8. Co zdaniem wielu osób podających się za chrześcijan nastąpi podczas zmartwychwstania?

⁸ Wiele osób podających się za chrześcijan wierzy w przyszłe zmartwychwstanie, podczas którego ciała połączą się z nieśmiertelnymi duszami. Rozstrzygnie się wtedy ostateczny los wskrzeszonych: ci, którzy postępowali dobrze, zostaną nagrodzeni, a źli — ukarani.

 9. Co określa się wyrażeniem „stan pośredni” i co zdaniem niektórych dzieje się wówczas z duszą?

⁹ Koncepcja ta wydaje się prosta. Ale zwolennicy poglądu o nieśmiertelności duszy mają kłopoty z wyjaśnieniem, co się z nią dzieje od chwili śmierci do momentu zmartwychwstania. Nad tym „stanem pośrednim”, jak się go często nazywa, zastanawiano się przez stulecia. Zdaniem niektórych w owym okresie dusza trafia do czyśćca, gdzie może się oczyścić z grzechów wybaczalnych, by móc iść do nieba.a

10. Dlaczego wiara w to, że dusze pokutują po śmierci w czyśćcu, nie ma podstaw biblijnych i jak to potwierdzają dzieje Łazarza?

¹⁰ Jak się jednak przekonaliśmy, dusza to nic innego jak osoba. Kiedy osoba umiera, umiera dusza. Po śmierci nie ma więc świadomego istnienia. Przecież gdy umarł Łazarz, Jezus Chrystus nie oświadczył, iż znajduje się on w czyśćcu, limbusie czy jakimś innym „stanie pośrednim”. Powiedział tylko: „Łazarz (...) zasnął” (Jana 11:11, BT). Najwyraźniej Jezus, który znał prawdę o tym, co się dzieje z duszą w chwili śmierci, był przekonany, że Łazarz nie jest niczego świadomy, że nie istnieje.

Czym jest duch?

11. Dlaczego słowo „duch” nie może się odnosić do jakiejś bezcielesnej cząstki człowieka, która by żyła po jego śmierci?

¹¹ Biblia mówi, że gdy ktoś umiera, „duch jego uchodzi, a on wraca do swej ziemi” (Psalm 146:4). Czy to znaczy, iż po śmierci człowieka literalnie opuszcza go jakaś istota duchowa, która żyje dalej, uwolniona od ziemskiej powłoki? To niemożliwe, ponieważ bezpośrednio potem psalmista oznajmia: „W tymże dniu giną jego myśli” („kończy się całe jego myślenie”, New English Bible). Czym w takim razie jest ów duch i w jakim sensie „uchodzi” z człowieka w chwili śmierci?

12. Na co wskazuje hebrajskie i greckie słowo tłumaczone w Biblii na „duch”?

¹² Słowa oddawane w Biblii wyrazem „duch” (po hebrajsku rúach, po grecku pneúma) właściwie oznaczają „tchnienie, oddech”. Dlatego R. A. Knox nie użył w swym przekładzie sformułowania „duch jego uchodzi”, lecz „tchnienie opuszcza jego ciało” (Psalm 145:4, Knox). Jednakże słowo „duch” kojarzy się z czymś więcej niż tylko z oddychaniem. Na przykład w związku z unicestwieniem ludzi i zwierząt w czasie ogólnoziemskiego potopu Księga Rodzaju 7:22 donosi: „Wymarło wszystko, w czym działało w nozdrzach tchnienie siły [lub ducha; po hebrajsku rúach] życiowej — wszystko, co było na suchej ziemi”. A zatem słowo „duch” może się odnosić do siły życiowej, która działa we wszystkich żywych stworzeniach — zarówno w ludziach, jak i zwierzętach — i którą podtrzymuje oddychanie.

13. Pod jakim względem ducha można porównać do prądu?

¹³ Zilustrujmy to przykładem: Urządzenie napędzane elektrycznością w chwili przerwania dopływu prądu przestaje działać. Prąd nie zaczyna wtedy funkcjonować samodzielnie. Podobnie gdy człowiek umiera, jego duch przestaje ożywiać komórki organizmu. Nie opuszcza ciała i nie przenosi się do innego świata (Psalm 104:29).

14, 15. W jakim sensie w chwili śmierci człowieka duch wraca do Boga?

¹⁴ Dlaczego w takim razie Księga Kaznodziei 12:7 wspomina, że gdy człowiek umiera, „duch (...) wraca do prawdziwego Boga, który go dał”? Czy to znaczy, iż w dosłowny sposób wędruje on do Boga przez przestrzeń kosmiczną? Nic na to nie wskazuje. Pamiętajmy, że duch jest siłą życiową. Kiedy ta siła uchodzi, tylko Bóg jest w stanie na nowo nią obdarzyć. Duch więc „wraca do prawdziwego Boga” w tym znaczeniu, iż przyszłe życie danej osoby całkowicie zależy teraz od Niego.

¹⁵ A zatem jedynie Bóg może przywrócić ducha, czyli siłę życiową, i wskrzesić z martwych (Psalm 104:30). Ale czy zamierza to uczynić?

[Przypis]

[Ramka na stronie 23]

Wspomnienia z poprzedniego życia

SKORO nic nie może przetrwać śmierci ciała, to dlaczego niektórzy twierdzą, iż zachowali wspomnienia z poprzedniego życia?

Hinduski myśliciel Nikhilananda orzekł, że ‛przeżyć pośmiertnych nie da się uzasadnić rozumowo’. Teolog Hans Küng w referacie „Przykłady wiary w wieczność w różnych religiach” oznajmił: „Ani jednej z tych relacji o wspomnieniach z poprzedniego istnienia — pochodzących przeważnie od dzieci lub z krajów, w których wierzy się w reinkarnację — nie da się zweryfikować”. Dodał też: „Większość [badaczy traktujących to zagadnienie skrupulatnie i naukowo] przyznaje, że rozpatrywane przez nich przeżycia nie dostarczają żadnego naprawdę przekonującego dowodu na powtarzanie ziemskiej egzystencji”.

A jeśli odnosisz wrażenie, że przypominasz sobie szczegóły z poprzedniego istnienia? Przyczyny takich uczuć mogą być różne. Ponieważ z mnóstwa otrzymywanych informacji nie robimy użytku od razu, są one przechowywane w jakimś zakamarku podświadomości. Kiedy te zatarte wspomnienia odżywają, dla niektórych stanowią dowód przemawiający za wcześniejszym bytowaniem. Jednakże nie da się potwierdzić żadnych innych przeżyć oprócz tych, które pochodzą z obecnego istnienia. Większość ludzi nie ma wspomnień świadczących o tym, że przedtem wiedli jakąś egzystencję. W gruncie rzeczy nie przychodzi im to nawet na myśl.