AJ

(„rumowisko”).

W Biblii gdańskiej i w przekładzie Wujka nazwę tę oddano jako „Haj”, gdyż w tekście hebrajskim poprzedza ją przedimek. Poza tym występuje ona w formach rodzaju żeńskiego: Ajjat i Ajja (Neh 11:31; Iz 10:28).

1. Królewskie miasto Kananejczyków zdobyte przez Izraelitów jako drugie w trakcie podboju Ziemi Obiecanej. Leżało „blisko Bet-Awen, na wschód od Betel”; na pn. od niego rozciągała się szeroka dolina (Joz 7:2; 8:11, 12), a na pd. przypuszczalnie znajdowało się Michmasz (Iz 10:28).

Po dotarciu do Kanaanu Abraham rozbił swój namiot, „mając Betel od zachodu i Aj od wschodu”. Zbudował tam ołtarz, a gdy wrócił z Egiptu, znów przybył w to miejsce (Rdz 12:8; 13:3).

W r. 1473 p.n.e., po podboju Jerycha, przeciwko Aj wyruszył niezbyt liczny oddział ok. 3000 izraelskich wojowników, gdyż zwiadowcy mówili o jego mieszkańcach: „Tamtych jest niewielu” (Joz 7:2, 3). Jednak Izraelici ponieśli wtedy porażkę z powodu grzechu Achana (Joz 7:4-15). Po uregulowaniu tej sprawy Jozue zastosował przeciwko Aj specjalną strategię i na tyłach miasta, po jego zach. stronie, przygotował zasadzkę. Główne siły umieścił na pn. od miasta, w dolinie lub na pustynnej równinie, skąd miał przeprowadzić frontalny atak. Gdy wojska Jozuego wywabiły króla i jego ludzi z Aj, upozorowały odwrót i odciągnęły ścigających daleko od miasta. Wtedy sygnał do ataku otrzymali wojownicy z zasadzki i Aj zostało zdobyte, a potem podpalone (Joz 8:1-27). Króla stracono, samo zaś miasto obrócono „w kopiec [hebr. tel] po czas niezmierzony, w pustkowie aż do dnia dzisiejszego” (Joz 8:28).

Za dni Izajasza, w VIII w. p.n.e., Aj lub jego najbliższe okolice znowu były zamieszkane; w myśl proroctwa miało to być pierwsze miasto zdobyte przez króla Asyrii podczas jego wyprawy przeciwko Jerozolimie (Iz 10:28). Po niewoli babilońskiej Beniaminici z Aj powrócili do kraju wraz z Zerubbabelem (Ezd 2:28; Neh 7:32; 11:31).

Aj na ogół utożsamia się z Chirbat at-Tall (Chorbat et-Tel), które kryje w sobie znaczenie jego starożytnej nazwy (At-Tall znaczy „kopiec; rumowisko”). Miejsce to znajduje się 2,3 km na wsch. pd. wsch. od Betel (obecne Bajtin). Ale wykopaliska prowadzone w latach 1933-1935 i 1964-1972 wykazały, że leżało tam duże miasto, które zostało zniszczone ok. 2000 r. p.n.e. i było opuszczone do ok. 1050 r. p.n.e. (wg metod datowania stosowanych przez archeologów). Z tego powodu archeolodzy na różne sposoby próbowali zmienić sens biblijnych wzmianek o Aj. Jednakże zdaniem archeologa J. Simonsa tego starożytnego miasta nie można identyfikować z Chirbat at-Tall ze względu na wielkość Aj (Joz 7:3), brak szerokiej doliny na pn. od Chirbat at-Tall (Joz 8:11) i jeszcze inne czynniki (American Journal of Archaeology, lipiec-wrzesień 1947, s. 311). Jeśli datowanie archeologów jest prawidłowe, to Aj leżało gdzie indziej. Sama nazwa nie musi wcale świadczyć o tożsamości tego miejsca, gdyż jak zauważył Frederic Kenyon, „przenoszenie nazwy zniszczonego lub opuszczonego miejsca na inne położone w pobliżu jest w Palestynie zjawiskiem powszechnym” (The Bible and Archæology, 1940, s. 190).

2. Miasto wspomniane razem z Cheszbonem w proroctwie Jeremiasza przeciwko Ammonitom (Jer 49:3). Jego położenie jest nieznane.