ŻARNA

Proste urządzenie składające się zazwyczaj z dwóch okrągłych kamieni (ułożonych jeden na drugim), pomiędzy które wsypywano wymłócone ziarno, by je zemleć na mąkę. Ziarno można było utłuc w moździerzu, rozetrzeć kamieniem o kamienną płytę lub zemleć w żarnach. W domach starożytnej Palestyny najczęściej korzystano właśnie z tej ostatniej metody. Żaren używano od dawien dawna, bo już żona patriarchy Abrahama, Sara, robiła okrągłe placki z „wybornej mąki” (Rdz 18:6). Na pustkowiu zsyłaną przez Boga mannę rozcierano „w żarnach albo (...) w moździerzu” (Lb 11:7, 8; zob. MOŹDZIERZ).

Chleb na ogół pieczono codziennie i zazwyczaj każda rodzina posiadała własne żarna. Mielenie w żarnach było powszednią czynnością, zwykle wykonywaną w domu przez kobiety (Wj 11:5; Hi 31:10; Iz 47:1, 2; Mt 24:41). Wstawały one wcześnie rano, by przygotować mąkę do wypieku chleba na dany dzień. W Biblii „odgłos żaren” symbolizuje spokojne czasy, natomiast jego brak — spustoszenie (Jer 25:10, 11; Obj 18:21, 22; por. Kzn 12:3, 4).

Starożytne żarna, podobnie jak ich współczesne odpowiedniki używane na Bliskim Wschodzie, składały się z dwóch okrągłych kamieni, z których górny był dopasowany do dolnego i się na nim obracał (Pwt 24:6; Hi 41:24). W dzisiejszych żarnach dolny, nieruchomy kamień, tzw. leżak, najczęściej jest zrobiony z bazaltu i ma ok. 45 cm średnicy oraz 5—10 cm grubości. Na umocowanym w środku trzpieniu obraca się górny kamień, zwany biegunem. Powierzchnia mieląca leżaka jest wypukła, dzięki czemu mąka zsuwa się ze środka do brzegów. Żeby oba kamienie przylegały do siebie, spód bieguna jest wklęsły. Biegun ma dwa otwory: jeden w środku — lejkowaty, do którego wchodzi trzpień i przez który sypie się ziarno, a blisko krawędzi drugi, w którym umieszczona jest drewniana rękojeść służąca do obracania.

Przy takich żarnach na ogół pracowały dwie kobiety (Łk 17:35). Siadały naprzeciw siebie, każda chwytała rękojeść i wspólnie obracały górny kamień. Wolną ręką jedna sypała niewielkie ilości ziarna do otworu w górnym kamieniu, a druga zbierała mąkę wysypującą się spomiędzy kamieni na tacę lub tkaninę rozłożoną pod żarnami.

Ponieważ chleb zazwyczaj pieczono codziennie i ziarno mielono bardzo często, prawo Boże dane Izraelowi miłosiernie zakazywało brania w zastaw czyichś żaren lub ich górnego kamienia. Od posiadania żaren zależało, czy rodzina będzie miała chleb na dany dzień, i dlatego zabranie całych żaren lub choćby tylko górnego kamienia oznaczało odebranie komuś środków do życia, innymi słowy: wzięcie w zastaw „duszy” (Pwt 24:6, przyp. w NW; por. Bw).

Pismo Święte mówi też o większych urządzeniach do mielenia zboża. Jezus Chrystus wspomniał o „kamieniu młyńskim, jaki bywa obracany przez osła” (Mt 18:6); być może tego rodzaju kamień obracał niewidomy Samson, gdy pojmali go Filistyni i „musiał mleć w więzieniu” (Sdz 16:21).

Podczas ataku Abimelecha na miasto Tebec ‛pewna kobieta zrzuciła górny kamień młyński na jego głowę i roztrzaskała mu czaszkę’ (Sdz 9:50, 53; 2Sm 11:21). W Księdze Objawienia nagły i ostateczny upadek Babilonu Wielkiego przyrównano do wrzucenia w morze „kamienia podobnego do wielkiego kamienia młyńskiego” (Obj 18:21).