KOZA

Ssak należący do przeżuwaczy; ma puste rogi i zazwyczaj długą, raczej prostą sierść. W odniesieniu do samic i samców kozy, a także ich młodych używa się w Biblii kilku określeń hebrajskich i greckich. Ogólne hebrajskie słowo oznaczające „kozę” to ʽez (Kpł 3:12). Inny hebrajski termin (saʽír) odnoszony do kozy dosłownie znaczy „włochaty” (por. Rdz 27:11, gdzie identycznie zapisywane słowo, pochodzące od tego samego rdzenia, oddano jako „owłosiony”). Samca przewodzącego stadu określano hebrajskim wyrazem ʽattúd, oddawanym jako „kozioł” (Lb 7:17; por. Jer 50:8, przyp. w NW). Określenia tego używano też symbolicznie w odniesieniu do władców i przywódców; w takim wypadku tłumaczy się je na „kozłowaci przywódcy” (Iz 14:9; Za 10:3). Greckie odpowiedniki słowa „koza” to trágos i érifos (Mt 25:32; Heb 9:12, 13).

W Palestynie najpopularniejsza jest koza syryjska (Capra hircus mambrica), która ma charakterystyczne długie, zwisające uszy i zagięte do tyłu rogi. Kozy tej rasy są na ogół czarne, łaciate zdarzają się bardzo rzadko (Rdz 30:32, 35). Wśród towarów, którymi handlował Tyr, wymieniono kozły (Eze 27:21).

W czasach biblijnych niektóre stada kóz były dość duże. Na przykład Nabal miał 1000 kóz (1Sm 25:2, 3). Jakub podarował Ezawowi m.in. 200 kóz i 20 kozłów (Rdz 32:13, 14). A Arabowie przyprowadzili królowi judzkiemu Jehoszafatowi 7700 kozłów (2Kn 17:11).

Kozy były dla Hebrajczyków bardzo cenne (Prz 27:26). Dostarczały im mleka, z którego wyrabiano masło i ser (Prz 27:27). Mięso kóz, a zwłaszcza koźląt, służyło za pokarm (Rdz 27:9; Pwt 14:4; Sdz 6:19; 13:15; Łk 15:29). Na posiłek paschalny przyrządzano baranka lub jednorocznego koziołka (Wj 12:5). Z koziej sierści wyrabiano tkaniny o wszechstronnym zastosowaniu (Lb 31:20). Być może właśnie z czarnej koziej sierści wytwarzano „namioty Kedaru” (PnP 1:5). Tkaniny z koziej sierści wykorzystano też przy budowie przybytku (Wj 26:7; 35:26). Z koziej skóry robiono bukłaki (zob. Rdz 21:15), a niektórzy prześladowani przedchrześcijańscy świadkowie na rzecz Jehowy używali jej także jako odzieży (Heb 11:37).

Prawo Mojżeszowe zabraniało spożywania tłuszczu z kozy złożonej na ofiarę (Kpł 7:23-25), a także gotowania koźlęcia w mleku jego matki (Wj 23:19; 34:26; Pwt 14:21; zob. MLEKO).

Koza była zwierzęciem ofiarnym. Składano ją na całopalenie (Kpł 1:10; 22:18, 19), na ofiarę współuczestnictwa (Kpł 3:6, 12), jako dar ofiarny za grzech (Ezd 8:35) lub dar ofiarny za przewinienie (Kpł 5:6). Każdy pierworodny kozioł miał zostać złożony w ofierze; musiał jednak mieć co najmniej osiem dni (Kpł 22:27; Lb 18:17). Ktoś, kto nie był kapłanem ani naczelnikiem, miał jako dar ofiarny za grzech złożyć jednoroczną kózkę (lub owieczkę) (Kpł 4:28, 32). Niekiedy kozy składano też jako dar ofiarny za grzech za cały naród izraelski (Kpł 23:19; Lb 28:11, 15, 16, 22, 26-30; 29:1-39; 2Kn 29:20-24; Ezd 6:17). Koziołek stanowił dar ofiarny za grzech naczelnika (Kpł 4:22-26). W Dniu Przebłagania przyprowadzano dwa kozły. Jeden był darem ofiarnym za grzech 12 plemion nielewickich, natomiast drugiego przeznaczano dla „Azazela” i wypędzano na pustkowie (Kpł 16:1-27; zob. AZAZEL; DZIEŃ PRZEBŁAGANIA). Oczywiście kozły składane w ofierze nie mogły nikogo uwolnić od grzechów, lecz tylko wyobrażały ofiarę Jezusa Chrystusa, która dokonuje rzeczywistego przebłagania (Heb 9:11-14; 10:3, 4).

Znaczenie przenośne i prorocze. Włosy Szulamitki przyrównano do stada kóz, być może ze względu na ich lśniący czarny kolor lub na jej gęste loki (PnP 4:1; 6:5). Niewielka armia Izraela w porównaniu z wojskiem Syryjczyków przypominała „dwie trzódki kóz” (1Kl 20:27). Kozy czasami obrazowały ludzi, zwłaszcza przeciwstawiających się Jehowie (Iz 34:6, 7; por. Jer 51:40; Eze 34:17; Za 10:3). W przypowieści Jezusa o owcach i kozach wyobrażają osoby, które nie chciały wyświadczać dobra jednemu z najmniejszych spośród jego braci (Mt 25:31-46).

Kozioł z proroctwa Daniela symbolizował mocarstwo greckie (grecko-macedońskie) (Dn 8:5-8, 21). W związku z tym w dziele The Imperial Bible-Dictionary (red. P. Fairbairn, Londyn 1874, t. I, s. 664) powiedziano: „Warto zauważyć, że sami Macedończycy uznawali go [kozła] za symbol swego narodu. Do dziś istnieją zabytki, na których widnieje ten symbol; np. na jednym z pilastrów w Persepolis przedstawiony jest kozioł z ogromnym rogiem na czole oraz Pers trzymający ten róg, co miało wskazywać na zależność Macedonii od Persji” (Persowie podporządkowali sobie Macedonię pod koniec VI w. p.n.e.).

Koziorożec. Hebrajskie słowo jeʽelím, tłumaczone na „koziorożce” (NŚ) lub „kozice” (BT), jest na ogół odnoszone do koziorożca nubijskiego (Capra ibex nubiana), który zamieszkuje góry i ma duże, karbowane, zagięte do tyłu rogi. Zwierzę to dobrze się czuje w wysokich górach (Ps 104:18), gdzie z wdziękiem porusza się po stromych poszarpanych zboczach i wąskich półkach skalnych. W czasie ciąży samice przebywają w miejscach trudno dostępnych dla ludzi. Być może do tego nawiązano w Hioba 39:1. Zadane tam pytanie podkreśla, że zwierzęta te są niezależne od człowieka i że nie ogląda on narodzin ich młodych.

W 24 rozdz. 1 Samuela opisano pościg Saula za Dawidem w skalistych okolicach En-Gedi (co znaczy „źródło koźlęcia”) po zach. stronie Morza Martwego. Dawida i jego ludzi szukano „na nagich skałach, gdzie żyją koziorożce” (1Sm 24:2). Zwierzęta te widywano tam nawet w czasach współczesnych.

W Przysłów 5:18, 19 użyto formy żeńskiej: jaʽaláh. Żonę młodości przyrównano do „uroczej kozicy” (a ściślej, samicy koziorożca), zapewne ze względu na wdzięk tego zwierzęcia.

W Powtórzonego Prawa 14:4, 5, gdzie wymieniono zwierzęta nadające się na pokarm, hebrajskie określenie ʼakkò oddano jako „koziorożec” (Bp, BT, BWP, NŚ). Zdaniem wielu uczonych odnosi się ono do tego samego zwierzęcia, co jeʽelím, czyli do koziorożca nubijskiego.