Starożytny Egipt — pierwsze wielkie mocarstwo światowe

EGIPT — kraj Nilu i faraonów — zrodził jedną z wielkich cywilizacji świata. Stworzone przez nią dzieła sztuki są ozdobą znanych muzeów. Historię tego państwa opisuje się w podręcznikach szkolnych, a monumentalne budowle egipskie wprawiają w podziw turystów. Prócz tego w Egipcie rozegrało się sporo wydarzeń opisanych w Biblii. Pismo Święte wspomina o tym kraju i jego mieszkańcach ponad 700 razy.

Ale co naprawdę wiesz o starożytnym Egipcie? Dzięki zdobyciu bliższych informacji na ten temat można zrozumieć niejeden szczegół ze sprawozdania biblijnego.

Liczne odkrycia dokonane w Egipcie przez archeologów potwierdzają prawdziwość Biblii. Na przykład weźmy pod uwagę historię Józefa. Stwierdzono, że występujące w niej imiona i tytuły, powierzona Józefowi funkcja zarządcy domu, godność drugiego władcy w państwie i zarządcy żywności, egipskie obrzędy pogrzebowe, a nawet przyjęte wśród piekarzy noszenie na głowie kosza z chlebem — wszystko to jest zgodne z ówczesnymi zwyczajami egipskimi (Rodzaju, rozdziały 39 do 47; 50:1-3).

KRAJ I JEGO MIESZKAŃCY

Egipt jest zależny od Nilu. Urodzajna dolina rzeki, mająca na odcinku od Asuanu do Kairu zaledwie około 20 kilometrów szerokości, ciągnie się wąską zieloną wstęgą z południa na północ przez spieczoną afrykańską pustynię. Doroczne wylewy naniosły tu kiedyś żyznego mułu, dzięki czemu Egipt był eksporterem żywności i miejscem schronienia w czasach głodu (Rodz. 12:10). Z cibory papirusowej, rosnącej wzdłuż brzegów rzeki, wytwarzano pierwszy papier.

U ujścia do Morza Śródziemnego wody Nilu tworzą rozległą, wachlarzowatą deltę, zwaną Dolnym Egiptem. Najprawdopodobniej tutaj znajdowała się „kraina Goszen”, którą podczas długiego pobytu w Egipcie zamieszkiwali Izraelici (Rodz. 47:27).

RELIGIA EGIPSKA

Starożytni Egipcjanie wierzyli, że faraon jest bogiem. Nadaje to szczególną wymowę pogardliwemu pytaniu, które rzucił Mojżeszowi: „Któż to jest Jehowa, żebym miał usłuchać Jego głosu?” (Wyjścia 5:2). Egipcjanie czcili też wiele innych bóstw. Imiona około 740 takich bogów zawiera lista znaleziona w grobowcu Totmesa III. Czczono też triady, czyli trójce bóstw, z których najpopularniejszą tworzyli Ozyrys, Izyda i Horus.

Wiele najważniejszych bóstw egipskich przedstawiano pod postacią ludzi z głowami zwierząt. Na przykład Horus miał głowę sokoła, a Tot — ibisa lub małpy. Z określonymi bóstwami kojarzono koty, szakale, krokodyle, pawiany oraz różne ptaki i uważano je za święte. W świątyni w Memfisie trzymano byka Apisa, który uchodził za wcielenie boga Ozyrysa; bykom tym urządzano uroczyste pogrzeby, a nawet je mumifikowano. Słynny egipski skarabeusz, poświętnik czczony, którego wyobrażenia noszono na szyi jako amulety, stanowił uosobienie boga-stwórcy.

Pomimo długiego pobytu w Egipcie i bezpośredniej styczności z jego mieszkańcami Izraelici czcili tylko jednego Boga, Jehowę; mieli służyć wyłącznie Jemu. Ostrzeżono ich, by nie sporządzali dla celów religijnych żadnego wizerunku ani podobizny samego Boga, ani też ptaka, zwierzęcia, ryby bądź czegokolwiek innego. Kult złotego cielca, w który się wdali wkrótce po wyjściu z niewoli, mógł być rezultatem oddziaływania religii egipskiej (Wyjścia 32:1-28; Powt. Pr. 4:15-20).

WIARA W NIEŚMIERTELNOŚĆ

Egipcjanie mocno wierzyli w nieśmiertelność. Właśnie dlatego ich władcy ze szczególną dbałością przygotowywali sobie grobowce wyposażone w artykuły pierwszej potrzeby i przedmioty zbytku. Chcieli w ten sposób zapewnić sobie wieczne szczęście na tamtym świecie. Najbardziej znanym przykładem takich budowli są piramidy.

W egipskich komorach grobowych pieczołowicie składano złotą biżuterię, odzież, wyroby ceramiczne, szkatułki z kości słoniowej, a nawet malutkie płytki do rozcierania barwidła do oczu. Wierzono, że wszystko to może się przydać w życiu pozagrobowym. Początkowo razem z panem grzebano też jego niewolników, których zabijano, aby mu służyli po śmierci. W tysiącach trumien egipskich znaleziono „księgę umarłych”, zbiór zaklęć, które miały pomagać zmarłemu w pokonywaniu różnych niebezpieczeństw, rzekomo grożących w zaświatach.

Jakże inne były poglądy Izraelitów! Wiedzieli oni, że „umarli (...) nie mają żadnej świadomości”, jak to później napisano w Biblii. Zdawali sobie sprawę, że gdy człowiek umiera, „w tymże dniu rzeczywiście giną jego myśli”.a Mieli nadzieję na przyszłe życie, ale opierali ją na zmartwychwstaniu (Kazn. 9:5, 10; Ps. 146:4; Hioba 14:13-15).

KTO KIEDY ŻYŁ?

Egiptolodzy rozróżniają 31 dynastii królów egipskich i mówią o Starym Państwie (dynastii od III do VI), Średnim Państwie (dynastia XI i XII) oraz Nowym Państwie (dynastie od XVIII do XX). Jednakże podział ten daleki jest od dokładności. Opiera się na niepewnych i fragmentarycznych pismach oraz obejmuje wielu królów, którzy mogli panować jednocześnie w różnych częściach kraju, a nie kolejno po sobie.b

Kiedy Mojżesz zaczął spisywać pierwsze księgi Biblii, najwidoczniej przejął zwyczaj egipski, by króla nazywać „faraonem” bez wymieniania jego imienia. Dlatego nie wiemy, których faraonów znali Abraham i Józef ani kto władał Egiptem w czasie wyjścia Izraelitów z niewoli. Potem jednak tytułu „faraon” zaczęto używać w połączeniu z imieniem własnym panującego i dzięki temu listę królów egipskich można powiązać z wydarzeniami biblijnymi. Oto kilku faraonów, którzy mogą szczególnie interesować badacza Biblii:

Echnaton (z tak zwanej XVIII dynastii) był żarliwym czcicielem Atona, którego uosobieniem była tarcza słoneczna. W roku 1887 we wsi Tell el-Amarna, leżącej około 320 kilometrów na południe od Kairu, natrafiono na zbiór 377 tabliczek glinianych. Była to korespondencja dyplomatyczna, adresowana do Echnatona i jego ojca Amenhotepa III. Zawierała między innymi pisma od władców Jeruzalem, Megiddo, Chasoru, Sychem, Lakisz, Hebronu, Gazy oraz innych państw-miast z terytorium późniejszej Palestyny. Listy te, powstałe prawdopodobnie na krótko przed wejściem Izraelitów do Kanaanu, świadczą o istnieniu intryg i gwałtownych waśni. Z pism tych wynika, iż każde miało własnego króla, na co wskazuje również biblijna Księga Jozuego.

Tutanchamon, zięć Echnatona, to słynny faraon, w którego grobowcu archeolodzy odkryli wspaniałe złote sprzęty, prezentowane potem w niejednym muzeum. Przedmioty te świadczą o niezmiernych bogactwach królów Egiptu. Z takich skarbów zrezygnował Mojżesz, który „nie zgodził się, by go zwano synem córki faraona, i wolał raczej znosić uciski wespół z ludem Bożym, aniżeli zażywać przemijającej rozkoszy grzechu” (Hebr. 11:24, 25, Biblia warszawska).

Merenptah należał do XIX dynastii. W świątyni w Tebach odnaleziono pomnik upamiętniający jego zwycięstwo. Widnieje na nim napis: „Izrael jest spustoszony i nie ma nasienia”. Słowa te są jak dotąd jedyną bezpośrednią wzmianką o Izraelu jako narodzie, odkrytą w inskrypcjach staroegipskich. Najwyraźniej były czczą przechwałką, wskazują jednak, że Izraelici osiedlili się już wtedy w Ziemi Obiecanej. Podbój Kanaanu rozpoczęty w 1473 roku p.n.e. musiał więc nastąpić po otrzymaniu przez Echnatona listów znalezionych w Tell el-Amarna, a przed panowaniem Merenptaha.

Szyszak (Szeszonk I, z XXII dynastii) to pierwszy faraon wymieniony w Biblii z imienia. Na czele potężnej armii, której trzon stanowiła jazda i rydwany, najechał on Judę, dotarł aż do Jeruzalem i „zabrał skarby domu Jehowy i skarby domu królewskiego. Wszystko zabrał” (2 Kron. 12:9). Wydarzenie to uwiecznia płaskorzeźba na południowej ścianie świątyni Amona w Karnaku (dawne Teby). Przedstawiono na niej 156 spętanych jeńców, z których każdy wyobraża podbite miasto lub wioskę, między innymi Megiddo, Szunem i Gibeon. Wśród zdobytych miejscowości Szyszak wymienia nawet „Pole Abrama” — jest to najwcześniejsza wzmianka o Abrahamie w kronikach egipskich.

POWSTAJĄ INNE MOCARSTWA ŚWIATOWE

W końcu Egipt przestał być najważniejszym mocarstwem światowym, ustępując miejsca Asyrii. W dalszym ciągu jednak pozostawał potęgą polityczną. Ozeasz, ostatni monarcha dziesięcioplemiennego królestwa Izraela, zawiązał sprzysiężenie z So, królem egipskim, podejmując bezskuteczną próbę zrzucenia jarzma asyryjskiego (2 Król. 17:3, 4). Po latach, gdy w Judzie panował Ezechiasz, król etiopski Tyrchaka (prawdopodobnie faraon Taharka, etiopski władca Egiptu), wkroczył do Kanaanu, czym zmusił Sennacheryba, króla Asyrii, do zmiany kierunku natarcia (2 Król. 19:8-10). Najwidoczniej do tego wydarzenia nawiązują odnalezione na terenie dawnej Asyrii annały Sennacheryba, w których czytamy: „Ja sam pojmałem żywcem (...) powożących rydwanami króla Etiopii” (graniastosłup Sennacheryba, Instytut Orientalistyki Uniwersytetu w Chicago).

Izajasz, prorok Jehowy, przepowiedział, że Egipt zostanie wydany „w rękę surowego pana” i Egipcjanami będzie rządził „mocny” król (Izaj. 19:4). Potwierdzeniem prawdziwości tych słów jest dokument asyryjski, w którym syn Sennacheryba, Asarhaddon, chełpi się podbojem Egiptu: „Króla jego, Tyrchakę, pięciokrotnie zraniłem strzałami i władałem całym jego krajem”.

Około 629 roku p.n.e. faraon Necho wyruszył na północ, by zagrodzić drogę wojskom Babilonu, rosnącego w siłę trzeciego mocarstwa światowego. W Biblii czytamy, że Jozjasz z Jeruzalem niemądrze próbował zatrzymać armię egipską pod Megiddo, ale poniósł klęskę i zginął (2 Kron. 35:20-24).c Mniej więcej 4 lata później, w roku 625 p.n.e., sam Necho został pokonany przez Babilończyków pod Karkemisz. O wydarzeniu tym wspominają zarówno kroniki babilońskie, jak i Biblia, od tego czasu bowiem Babilon objął panowanie nad zachodnią Azją.

W 525 roku p.n.e. Egipt dostał się pod władanie czwartego mocarstwa światowego, Medo-Persji. Prawie 200 lat później, w roku 332 p.n.e., Aleksander Wielki podporządkował go piątej potędze, Grecji. W delcie Nilu założył miasto Aleksandrię, gdzie około 280 roku p.n.e. rozpoczęto prace nad pierwszym tłumaczeniem Biblii z języka hebrajskiego na grecki. Przekładem tym, nazywanym Septuagintą, posługiwali się uczniowie Jezusa w świecie greckojęzycznym.

Kiedy następnym, szóstym z kolei mocarstwem światowym był Rzym, Jezus jako małe dziecko został zabrany do Egiptu, aby nie wpadł w ręce zazdrosnego Heroda (Mat. 2:13-15). Egipcjanie byli w Jeruzalem w dniu Pięćdziesiątnicy 33 roku n.e. i usłyszeli ogłoszoną tam w cudowny sposób dobrą nowinę. Z Egiptu pochodził też znakomity mówca Apollos, chrześcijanin żyjący w I wieku n.e. (Dzieje 2:10; 18:24).

Egipt i Egipcjanie odgrywają istotną rolę w sprawozdaniu biblijnym, a wiele odkryć archeologicznych potwierdza wypowiedzi Pisma Świętego o tym starożytnym kraju. Miał on tak doniosłe znaczenie, że w niektórych proroctwach stanowi symbol całego świata podległego władzy Szatana (Ezech. 31:2; Obj. 11:8). Jednakże pomimo całej swej potęgi Egipt nigdy nie był w stanie udaremnić spełnienia się zamierzeń Jehowy. Nie udało się to także drugiemu mocarstwu światowemu opisanemu w Biblii, mianowicie Asyrii. Dowiemy się o tym z następnego wydania Strażnicy.

[Przypisy]

[Mapa na stronie 21]

[Patrz publikacja]

Morze Śródziemne

Karkemisz

Eufrat

Megiddo

Jeruzalem

Aleksandria

GOSZEN

Memfis

Nil

EGIPT

Teby

[Ilustracja na stronie 22]

Bóstwo egipskie przedstawione w postaci człowieka z głową sokoła

[Ilustracje na stronie 23]

Fragment „księgi umarłych”, znalezionej w jednej z trumien egipskich

Trumna egipska z przykryciem mumii

[Ilustracja na stronie 24]

Król Tutanchamon obok siedzącego boga Amona