NABONID
(z babil.: „Nebo [babiloński bóg] jest wywyższony”).
Ostatni suwerenny władca imperium babilońskiego; ojciec Belszaccara. Sądząc z tekstów klinowych, panował ok. 17 lat (556-539 p.n.e.). Interesował się literaturą, sztuką i religią.
W swoich inskrypcjach Nabonid twierdzi, iż wywodzi się z arystokratycznego rodu. Jak wynika z napisu na tabliczce znalezionej w pobliżu starożytnego Charanu (Haranu), jego matka lub babka żarliwie czciła Sina, boga księżyca (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, ss. 311, 312). Jako król, Nabonid również bardzo się angażował w kult Sina w Charanie i w Ur, gdzie ów bóg zajmował dominującą pozycję (ILUSTRACJA, t. 2, s. 324).
Tabliczki z pismem klinowym z ósmego roku panowania Nebukadneccara (Nisan 617-Nisan 616 p.n.e.) wspominają pewnego Nabunaʼida, „który jest nad miastem”; część historyków uważa, iż chodzi właśnie o Nabonida, który potem został królem. Oznaczałoby to jednak, że Nabonid otrzymał stanowisko w administracji państwowej w niezwykle młodym wieku i że był bardzo sędziwy, gdy jakieś 77 lat później (539 p.n.e.) zdobyto Babilon.
Omawiając wydarzenia z 20 roku panowania Nebukadneccara (Nisan 605-Nisan 604 p.n.e.), grecki historyk Herodot wspomina o przymierzu między Lidyjczykami i Medami, wynegocjowanym przez niejakiego „Labynetosa z Babilonu” (Dzieje, I, 74). Jak się przyjmuje, Labynetosem Herodot nazywa Nabonida. W dalszej części swej relacji opisuje, że Cyrus Pers walczył z synem Labynetosa i Nitokris (I, 188).
W książce zatytułowanej Nabonidus and Belshazzar (Yale Oriental Series, 1929, s. 63; zob. też ss. 17, 30) prof. R. P. Dougherty wysuwa przypuszczenie, że Nitokris była córką Nebukadneccara i w związku z tym Nabonid (Labynetos) był jego zięciem. Z kolei za syna Nabonida (Labynetosa) i Nitokris, wspomnianego przez Herodota, uważa się Belszaccara, z którym Cyrus rzeczywiście walczył. Choć pogląd ten opiera się w znacznej mierze na dedukcji, mógłby wyjaśniać, dlaczego Nabonid objął tron babiloński. Poza tym harmonizowałby z relacją biblijną, w której Nebukadneccar występuje jako „ojciec” (niekiedy słowem tym określano dziadka lub dalszego przodka) Belszaccara, syna Nabonida (Dn 5:11, 18, 22). W tej sytuacji Belszaccar byłby wnukiem Nebukadneccara (zob. jednak BELSZACCAR).
Nabonid wstąpił na tron po tym, jak zabito Labaszimarduka. Niemniej on sam uważał się za prawowitego władcę, a nie za uzurpatora, gdyż w jednej z inskrypcji nazywa siebie „potężnym spadkobiercą” Nebukadneccara i Neriglisara.
Odnaleziono kilka graniastosłupów z modlitwami do boga księżyca, w których Nabonid wymienia obok siebie swego pierworodnego syna, Belszaccara (Documents From Old Testament Times, red. D. W. Thomas, 1962, s. 73). Pewna inskrypcja donosi, że w trzecim roku swego panowania, przed wyruszeniem na wyprawę zakończoną zdobyciem Temy w Arabii, Nabonid wyznaczył Belszaccara do sprawowania władzy królewskiej w Babilonie. Poza tym napis ten wskazuje, iż Nabonid obrażał ludność swego imperium, gdyż na pierwszym miejscu stawiał kult boga księżyca i nie przyjeżdżał do Babilonu na uroczystości noworoczne. Według dokumentu znanego jako Kronika Nabonida w siódmym, dziewiątym, dziesiątym i jedenastym roku swego panowania Nabonid rezydował w Temie; za każdym razem pojawia się informacja: „Król nie przybył do Babilonu [na uroczystości miesiąca Nisanu]; bóg Nebo (posąg) nie wszedł do Babilonu, bóg Bel (posąg) nie wyszedł (z Esangili podczas procesji), św[ięto Nowego Roku się nie odbyło]” (Ancient Near Eastern Texts, s. 306). Ze względu na braki w tekście relacja z innych lat jest niepełna.
Gdzie indziej na temat oazy Tema napisano: „Upiększył miasto, zbudował (tam) [swój pałac] jak pałac w Suannie (Babilonie)” (Ancient Near Eastern Texts, s. 313). Najwyraźniej więc Nabonid wybrał Temę na swą królewską rezydencję i jak wynika z innych tekstów, zaopatrzenie sprowadzał wielbłądami z Babilonii. Choć nie zrezygnował z pozycji władcy imperium, rządzenie Babilonem powierzył Belszaccarowi. Ponieważ w Temie krzyżowały się starożytne szlaki handlowe, którymi karawany przewoziły przez Półwysep Arabski złoto i wonne korzenie, Nabonid mógł zainteresować się tym miastem ze względów ekonomicznych bądź militarnych. Przypuszcza się też, iż rządzenie Babilonem za pośrednictwem syna mógł uznać za rozsądne posunięcie polityczne. Wśród prawdopodobnych przyczyn wyraźnego upodobania Nabonida do Temy wymienia się również panujący tam zdrowy klimat oraz rozpowszechniony wśród Arabów kult boga księżyca.
Nie wiadomo, co Nabonid robił między dwunastym a ostatnim rokiem swego panowania. Spodziewając się agresji Medów i Persów pod wodzą Cyrusa Wielkiego, zawarł wcześniej przymierze z państwem lidyjskim oraz z Egiptem. Jak informuje Kronika Nabonida, w roku ataku sił medo-perskich był w Babilonie i brał udział w uroczystościach noworocznych, z okazji których do stolicy sprowadzono różne bóstwa Babilonii. O działaniach Cyrusa kronika donosi, że po wygraniu bitwy pod Opisem zajął miasto Sippar (ok. 60 km na pn. od Babilonu), a „Nabonid uciekł”. Następnie opisuje, jak Medowie i Persowie zdobyli Babilon, oraz wyjaśnia, że Nabonid wrócił do miasta i został pojmany (Ancient Near Eastern Texts, s. 306). Berossos, babiloński kapłan z III w. p.n.e., napisał, iż Nabonid wystąpił do bitwy z Cyrusem, ale poniósł porażkę i schronił się w Borsippie (na pd. pd. zach. od Babilonu), a po upadku Babilonu poddał się Cyrusowi i został deportowany do Karmanii (na pd. Persji). Sprawozdanie to harmonizuje z biblijną relacją z 5 rozdz. Daniela, według której władzę królewską w Babilonie w czasie jego zdobycia sprawował Belszaccar.
Jeśli chodzi o brak w 5 rozdz. Daniela bezpośredniej wzmianki o Nabonidzie, to warto zauważyć, iż relacja ta wspomina tylko o kilku wydarzeniach poprzedzających zdobycie Babilonu, a sam jego upadek opisuje zaledwie w kilku słowach. Niemniej na istnienie króla Nabonida najwyraźniej wskazują słowa z Daniela 5:7, 16, 29, gdzie Belszaccar proponuje Danielowi pozycję trzeciego władcy w królestwie, co sugeruje, iż Nabonid był pierwszy, a Belszaccar — drugi. W związku z tym prof. Dougherty zauważa: „Można uznać, że piąty rozdział Daniela jest zgodny z faktami, gdy pomija Nabonida milczeniem, bo jak się zdaje, nie brał on udziału w wydarzeniach związanych z wejściem Gobriasa [dowodzącego armią Cyrusa] do miasta” (Nabonidus and Belshazzar, ss. 195, 196; zob. też ss. 73, 170, 181; zob. Dn 5:1, przyp. w NW).
Co zawiera Kronika Nabonida?
Zabytek ten, nazywany też Kroniką Cyrusa-Nabonida, to fragment glinianej tabliczki, przechowywany w Muzeum Brytyjskim. Zasadniczo opisuje główne wydarzenia z okresu rządów Nabonida, ostatniego suwerennego władcy Babilonu, a także zawiera krótką relację ze zdobycia Babilonu przez wojska Cyrusa. Choć dokument ten bez wątpienia wywodzi się z Babilonu i został spisany babilońskim pismem klinowym, zdaniem uczonych, którzy zbadali rodzaj pisma, mógł powstać w okresie panowania Seleucydów (312-ok. 65 p.n.e.) — co najmniej dwa stulecia po czasach Nabonida. Wszystko wskazuje na to, że jest to kopia wcześniejszego dokumentu. W tekście kroniki tak wyraźnie pobrzmiewa ton uwielbienia dla Cyrusa i pogardy dla Nabonida, iż uważa się ją za dzieło perskiego skryby i wręcz uznaje za „perską propagandę”. Niemniej historycy doszli do wniosku, że nawet gdyby tak było, to i tak zawarty w niej opis wydarzeń zasługuje na wiarę.
Mimo iż Kronika Nabonida jest bardzo zwięzła — tabliczka ma ok. 14 cm w najszerszym miejscu i podobną wysokość — stanowi najpełniejszy dostępny dokument klinowy relacjonujący upadek Babilonu. W trzeciej z czterech szpalt, począwszy od wiersza piątego, odnośne fragmenty brzmią następująco: „[Rok siedemnasty:] (...) W miesiącu Taszritu, gdy Cyrus zaatakował wojska Akadu w Opisie nad Tygrysem, mieszkańcy Akadu podnieśli bunt, ale (Nabonid) pozabijał zaskoczonych mieszkańców. 14 dnia bez bitwy zdobyto Sippar. Nabonid uciekł. Dnia 16 Gobrias (Ugbaru), namiestnik Gutium, wraz z wojskami Cyrusa dostali się bez bitwy do Babilonu. Następnie pojmano Nabonida w Babilonie, gdy (tam) wrócił. (...) W miesiącu Arahszamnu, dnia 3, Cyrus wkroczył do Babilonu, rozpościerano przed nim zielone gałęzie — miastu narzucono stan ‚pokoju’ (sulmu)” (Ancient Near Eastern Texts, s. 306).
Godne uwagi jest to, że wyrażenie „rok siedemnasty” nie pojawia się na tabliczce, gdyż akurat ten jej fragment jest zniszczony. Informację tę dodali tłumacze, którzy są przekonani, iż 17 rok panowania Nabonida był zarazem ostatnim. Dlatego przypuszczają, że Babilon upadł właśnie w tym roku jego rządów i że gdyby tabliczka nie była uszkodzona, znajdowałyby się na niej te słowa. Nawet jeśli Nabonid panował dłużej, niż się powszechnie przyjmuje, nie zmienia to faktu, że Babilon został zdobyty w 539 r., gdyż wskazują na to jeszcze inne źródła. Tak czy inaczej, wspomniana okoliczność pomniejsza nieco wartość Kroniki Nabonida.
Choć w tekście brakuje roku, na ocalałym fragmencie podano miesiąc i dzień upadku miasta. Na tej podstawie historycy świeccy wyliczają, że 16 dzień miesiąca Taszritu (Tiszri) to według kalendarza juliańskiego 11 października, a według kalendarza gregoriańskiego — 5 października 539 r. p.n.e. Ze względu na brak podważających dowodów jest to ogólnie przyjęta data kluczowa, umożliwiająca zharmonizowanie historii świeckiej z historią biblijną (zob. CHRONOLOGIA).
Co ciekawe, na temat upadku Babilonu kronika donosi: ‛Wojska Cyrusa dostały się do Babilonu bez bitwy’. Najprawdopodobniej chodziło o to, że obyło się bez większych walk, co zgadza się z proroctwem wypowiedzianym przez Jeremiasza: „Mocarze Babilonu przestali walczyć” (Jer 51:30).
Interesujące są też wyraźne nawiązania do Belszaccara. Co prawda nie został wymieniony z imienia, ale na podstawie dalszych fragmentów tej kroniki (szp. II, w. 5, 10, 19, 23) Sidney Smith interpretuje ósmy wiersz pierwszej szpalty jako informację o powierzeniu przez Nabonida władzy królewskiej Belszaccarowi i uczynieniu go swym współwładcą (Babylonian Historical Texts: Relating to the Capture and Downfall of Babylon, Londyn 1924, s. 100). W Kronice Nabonida kilkakrotnie powtórzono, że ‛syn króla był w Akadzie [Babilonii]’, podczas gdy sam Nabonid przebywał w Temie (w Arabii). Okoliczność, iż nie wspomniano Belszaccara z imienia ani nie napomknięto o jego śmierci, nie stanowi podstawy do podważania dokładności natchnionej Księgi Daniela, w której imię Belszaccara pojawia się osiem razy i w której wzmianka o jego śmierci kończy dramatyczny opis zdobycia Babilonu, zamieszczony w rozdz. 5. Wręcz przeciwnie, znawcy tekstów klinowych przyznają, iż Kronika Nabonida jest niezwykle lakoniczna, a ponadto, jak już powiedziano, prawdopodobnie została napisana w celu zniesławienia Nabonida, a nie dokładnego przedstawienia faktów historycznych. Należałoby się więc zgodzić z R. P. Doughertym, który pisze w swej książce Nabonidus and Belshazzar (s. 200): „Biblijną relację można uznać za lepszą, ponieważ zawiera imię Belszaccara” (kursywa nasza).
Chociaż czwarta szpalta kroniki jest bardzo zniszczona, na podstawie ocalałych fragmentów uczeni doszli do wniosku, iż opisano w niej późniejsze oblężenie Babilonu przez jakiegoś uzurpatora. Jak się przyjmuje, po czasach Cyrusa pierwszy taki atak na Babilon nastąpił podczas buntu Nebukadneccara III, który podawał się za Nidintu-Bela, syna Nabonida. Został on pokonany pod koniec 522 r. p.n.e., w roku wstąpienia na tron Dariusza I.
[Ilustracja na stronie 115]
Kronika Nabonida opisująca upadek Babilonu