MEDIA, MEDOWIE

Medowie byli Ariami, wywodzili się więc od Jafeta, zapewne poprzez jego syna Madaja (Rdz 10:2). Ich rasa, język i religia wskazują na bliskie pokrewieństwo z Persami.

Lud Medów pojawił się w historii biblijnej dopiero w VIII w. p.n.e., natomiast w dostępnych kronikach świeckich pierwsze wzmianki o nich pochodzą z czasów króla Asyrii Salmanasara III, współczesnego królowi Jehu (ok. 904-877 p.n.e.). Znaleziska archeologiczne i inne wskazówki zdają się przemawiać za ich obecnością na Wyżynie Irańskiej mniej więcej od połowy II tysiąclecia p.n.e.

Środowisko geograficzne. Chociaż granice Medii niewątpliwie się zmieniały, to w starożytności leżała ona w zasadzie na zach. i pd. od Morza Kaspijskiego, od którego wybrzeży oddzielał ją łańcuch gór Elburs. Na pn. zach. najwyraźniej sięgała poza jezioro Urmia do doliny rzeki Arakses, a na zach. góry Zagros odgradzały ją od Asyrii oraz nizin nad Tygrysem. Od strony wsch. graniczyła z rozległymi pustyniami, a od pd. z Elamem.

Kraj Medów leżał więc głównie na górzystym płaskowyżu, rozciągającym się na wysokości od 900 do 1500 m n.p.m. Sporą jego część zajmuje jałowy step, zraszany jedynie skąpymi opadami, choć jest też trochę niezwykle urodzajnych dolin. Większość rzek płynie w kierunku wielkiej, centralnie położonej pustyni, gdzie ich wody zanikają w bagnach i moczarach, które podczas upalnego lata wysychają, pozostawiając słone osady. Dzięki naturalnym barierom kraj ten stosunkowo łatwo można było obronić. Najwyższy łańcuch górski otacza go od zach., częstokroć przekraczając wysokość 4000 m, ale najwyższy szczyt, Demawend (5771 m), wznosi się w paśmie Elburs, niedaleko Morza Kaspijskiego.

Główne zajęcia. Większość mieszkańców, podobnie jak dziś, zapewne mieszkała w małych wioskach lub była nomadami i zajmowała się głównie chowem zwierząt. Taki właśnie obraz kreślą teksty klinowe, które opisują asyryjskie wyprawy na Medię, wyjawiając przy okazji, że do najcenniejszych łupów należały hodowane tam dorodne konie. Na bujnych pastwiskach w dolinach śródgórskich pasły się także stada owiec, kóz, osłów, mułów i krów. Płaskorzeźby asyryjskie czasami przedstawiają Medów w kożuchach baranich nałożonych na tuniki oraz w wysokich sznurowanych butach, a więc w stroju odpowiednim dla pasterzy zamieszkujących płaskowyż, na którym zimą pada śnieg i dokucza przenikliwy ziąb. Odkrycia archeologiczne pokazują, że Medowie mieli utalentowanych brązowników i złotników.

Historia. Medowie nie zostawili po sobie żadnych świadectw pisanych; wszystko, co o nich wiemy, pochodzi z Biblii, z tekstów asyryjskich, a także z dzieł antycznych historyków greckich. Najprawdopodobniej tworzyli wiele małych królestw podległych wodzom plemiennym, gdyż chełpliwe relacje królów asyryjskich Szamsziadada V, Tiglat-Pilesera III oraz Sargona II wspominają o zwycięstwach nad włodarzami różnych miast w odległym kraju Medów. Kiedy w 740 r. p.n.e. Asyryjczycy podbili królestwo Izraela, powiedli jego mieszkańców na wygnanie do swego kraju i do „miast Medów”, jako że niektóre z nich były wtedy wasalami Asyrii (2Kl 17:6; 18:11).

Próby poskromienia „hardych Medów” kontynuował asyryjski król Asarhaddon, syn Sancheriba, najprawdopodobniej współczesny królowi judzkiemu Manassesowi (716-662 p.n.e.). W jednej ze swych inskrypcji Asarhaddon mówi o „okręgu na skraju słonej pustyni, która leży w kraju dalekich Medów u stóp góry Bikni, góry z lapis-lazuli”, po czym dodaje: „Możnych wodzów, którzy nie przyjęli mego jarzma, ich samych wraz z ich ludem, ich wierzchowcami, bydłem, owcami, osłami i wielbłądami (dwugarbnymi) — ogromny łup — powiodłem do Asyrii. (...) Nałożyłem na nich moją doroczną królewską daninę i podatek” (D. D. Luckenbill, Ancient Records of Assyria and Babylonia, 1927, t. II, ss. 215, 216).

Jak podaje grecki historyk Herodot (Dzieje, I, 96), Medowie utworzyli zjednoczone królestwo pod rządami niejakiego Dejokesa. Niektórzy nowożytni historycy sądzą, że chodzi o znanego z różnych inskrypcji władcę imieniem Dajakku (Daiaukku). Został on pojmany i zesłany do Chamatu przez Sargona II podczas jednego z asyryjskich najazdów na Medię. Ale większość uczonych uważa, że proces gromadzenia królów medyjskich pod jednym berłem zaczął się dopiero w czasach Kyaksaresa (wg Herodota był on wnukiem Dejokesa [Dzieje, I, 102, 103]). Nawet wtedy zapewne przypominali oni władców małych królestw kananejskich, którzy niekiedy wyruszali na wojnę pod wodzą jakiegoś króla, lecz zachowywali sporą niezależność (por. Joz 11:1-5).

Mimo tych najazdów Medowie rośli w siłę i stali się najgroźniejszymi rywalami Asyryjczyków. Kiedy Nabopolasar z Babilonu, ojciec Nebukadneccara, zbuntował się przeciw Asyrii, Med Kyaksares połączył z nim swe siły. W 12 roku panowania Nabopolasara (634 p.n.e.) Medowie zdobyli miasto Aszszur, pod którym Kyaksares (Ú-ma-kis-tar z kronik babilońskich) spotkał się później z Nabopolasarem, w wyniku czego obaj „zawarli serdeczne porozumienie” (A. K. Grayson, Assyrian and Babylonian Chronicles, 1975, s. 93). Berossos (znany za pośrednictwem Polihistora i Abydenosa, cytowanych przez Euzebiusza z Cezarei) twierdzi, że Nebukadneccar, syn Nabopolasara, poślubił Amytis, córkę króla Medów (wg Abydenosa miała na imię Amuhea) (Euzebiusz, Chronicorum liber prior, red. A. Schoene, Berlin 1875, szp. 29, w. 16-19, szp. 37, w. 5-7). Historycy nie są jednak zgodni, czy była ona córką Kyaksaresa, czy jego syna Astyagesa.

Razem z Babilończykami pokonują Asyrię. Po kolejnych bitwach z Asyryjczykami połączone wojska Medów i Babilończyków w końcu zdobyły Niniwę, co nastąpiło w 14 roku rządów Nabopolasara (632 p.n.e.) (Sof 2:13). Asyryjczycy stawiali jeszcze opór w Charanie (ok. 360 km na zach.), lecz mimo wsparcia ze strony Egiptu nie zdołali utrzymać władzy, a Medowie i Babilończycy podzielili między siebie ich imperium (Nah 2:8-13; 3:18, 19). Wszystko przemawia za tym, że Medowie zajęli część pn., a część pd. i pd.-zach., w tym Syria i Palestyna, przypadła Babilończykom. Następnie Kyaksares wtargnął do Azji Mniejszej i dotarł aż do rzeki Halys, która po nierozstrzygniętej wojnie z Lidią stała się zach. granicą państwa Medów. Obejmowało ono teraz większość Wyżyny Irańskiej, pn. Mezopotamię, Armenię oraz Kapadocję.

Ustępują miejsca Persom. W tamtych czasach Medowie, których stolicą była Ekbatana (Ezd 6:2), panowali nad spokrewnionymi z nimi Persami, zamieszkującymi tereny położone na pd. od Medii. Historycy greccy Herodot (Dzieje, I, 107, 108) i Ksenofont (Cyropedia, I, ii, 1) donoszą, że następca Kyaksaresa, Astyages (nazywany w tekstach klinowych Isztumegu), oddał swą córkę Mandane za żonę perskiemu władcy Kambyzesowi i że z tego związku urodził się Cyrus (II). Ten ostatni, zostawszy królem perskiej krainy Anszan, zjednoczył pobratymców i podjął próbę zrzucenia jarzma medyjskiego. Jak podaje Kronika Nabonida, „armia zbuntowała się przeciw Isztumegu [Astyagesowi] i uwięziła go. Zakutego w łańcuchy wydała go Cyrusowi”, który następnie zajął stolicę Medii (G. Roux, Mezopotamia, tłum. B. Kowalska, J. Kozłowska, Warszawa 1998, s. 313). Od tego momentu Media połączyła się z Persją w jedno państwo: Medo-Persję. Słusznie więc w wizji danej prorokowi Danielowi przyrównano dwuczłonowe mocarstwo medo-perskie do barana o dwóch rogach, przy czym „wyższy [róg] wyrósł później”, co wyobrażało zdobycie przewagi przez Persów, utrzymanej do końca istnienia tego imperium (Dn 8:3, 20).

Wiadomo jednak, że Cyrus powierzał Medom wysokie i odpowiedzialne stanowiska, dzięki czemu pod jego rządami w dalszym ciągu odgrywali ważną rolę. Toteż gdy prorok Daniel wyjaśniał królowi Belszaccarowi znaczenie tajemniczego pisma na ścianie, przepowiedział, że państwo babilońskie zostanie podzielone i dane „Medom oraz Persom”, a w wyrażeniu „prawo Medów i Persów”, występującym w innych fragmentach Księgi Daniela, Medowie dalej pojawiają się na pierwszym miejscu (Dn 5:28; 6:8, 12, 15). W Księdze Estery, spisanej w następnym stuleciu, kolejność tę odwrócono (Est 1:3, 14, 18, 19) — z jednym wyjątkiem, gdy Medów wymieniono przed Persami ze względów historycznych (Est 10:2).

Wspólnie z Persami zdobywają Babilon. W VIII w. p.n.e. prorok Izajasz przepowiedział, że Jehowa pobudzi przeciw Babilonowi „Medów, którzy srebro poczytują za nic i nie mają upodobania w złocie. A ich łuki będą roztrzaskiwać młodzieńców” (Iz 13:17-19; 21:2). Termin „Medowie” może z powodzeniem obejmować również Persów, gdyż nawet greccy historycy epoki klasycznej często używali go na określenie obu narodów. Pogarda dla srebra i złota najwyraźniej wskazuje na to, że tym razem chodziło im przede wszystkim o zdobycie Babilonu, a nie o łupy, wobec czego żaden okup ani propozycja daniny nie zmieniłyby ich zamiaru. Główną bronią Medów, tak samo jak Persów, był łuk. Prawdopodobnie właśnie te drewniane łuki, wzmocnione czasem miedzią lub brązem (por. Ps 18:34), ‛roztrzaskiwały młodzieńców Babilonu’, zasypując ich gradem strzał, z których każdą z osobna wypolerowano, by wniknęła jak najgłębiej (Jer 51:11).

Warto zauważyć, że Jeremiasz (Jer 51:11, 28) wśród atakujących Babilon wymienia „królów Medii”, a liczba mnoga może wskazywać, że Cyrusowi podlegał więcej niż jeden król medyjski, co w starożytności nie było niczym niezwykłym (por. też Jer 25:25). Toteż gdy połączone siły Medów, Persów, Elamitów i sąsiednich plemion zdobyły Babilon, „królem nad królestwem Chaldejczyków” został ustanowiony Med imieniem Dariusz, wyznaczony niewątpliwie przez króla perskiego Cyrusa (Dn 5:31; 9:1; zob. DARIUSZ 1).

Podbici przez Aleksandra Wielkiego. W czasach króla Aswerusa (utożsamianego z Kserksesem I) dalej mówiło się o „wojsku Persji i Medii”, nadworna rada królewska składała się z „siedmiu książąt Persji i Medii”, a prawa wciąż nazywano „prawami Persji i Medii” (Est 1:3, 14, 19). W 334 r. p.n.e. Aleksander Wielki odniósł pierwsze walne zwycięstwo nad armią perską, a w r. 330 zajął Medię. Po jego śmierci pd. część tego kraju została wcielona do państwa Seleucydów, pn. zaś stała się niezawisłym królestwem. Co prawda w różnych okresach podlegało ono Partom albo Seleucydom, ale grecki geograf Strabon podał, że jeszcze w I stuleciu n.e. panowała tam pewna dynastia medyjska (Geografika, 11, XIII, 1). Medowie wraz z Partami, Elamitami i przedstawicielami innych narodowości znajdowali się w Jerozolimie w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. Ponieważ nazwano ich „Żydami, ludźmi bogobojnymi, z każdego narodu”, mogło chodzić o potomków Żydów wysiedlonych do miast Medów po podbiciu Izraela przez Asyryjczyków, choć niektórzy mogli być prozelitami nawróconymi na wiarę żydowską (Dz 2:1, 5, 9).

Najpóźniej w III w. n.e. Medowie zostali wchłonięci przez innych Irańczyków i stracili odrębność narodową.

[Mapa na stronie 13]

[Patrz publikacja]

Morze Kaspijskie

MEDIA

Arakses

J. Urmia

G. Elburs

Ekbatana

G. Zagros

Tygrys

Babilon

Eufrat

ELAM

Zatoka Perska

ASYRIA