JARZMO

W Biblii jarzmem nazywa się nosidło, czyli zakładany na ramiona drążek do noszenia ładunków zawieszanych na jego końcach (por. Iz 9:4), albo drewnianą belkę lub ramę nakładaną na kark dwóch zwierząt (zazwyczaj było to bydło), by mogły ciągnąć wóz albo jakieś narzędzie rolnicze (Lb 19:2; Pwt 21:3; 1Sm 6:7). Jarzma zwierząt zwykle przymocowywano pasami okalającymi szyję. Niektóre zamiast pasów miały pionowe poprzeczki spuszczane po obu stronach szyi i przewiązane pod spodem rzemieniem. Inne jarzma wiązano do nasady rogów zwierzęcia. Starożytni Egipcjanie nosili wodę i inne ciężary na mniej więcej metrowych nosidłach, wyposażonych po obu stronach w sznurki do przywiązywania ładunku.

Określenia hebrajskie i greckie. Greckie słowa odnoszące się do jarzma (zygòs, zeúgos) pochodzą od czasownika zeúgnymi, który oznacza „ujarzmić; zaprząc; wiązać; połączyć; powiązać w pary”. Zazwyczaj zaprzęgano razem dwoje zwierząt, stąd greckie słowo zeúgos oznacza m.in. „zaprzęg” lub „parę” czegoś, np. turkawek (Łk 2:24; 14:19). Jego hebrajskim odpowiednikiem jest wyraz cémed, który może znaczyć „para” (Sdz 19:3, 10; 1Sm 11:7), „zaprzęg” (1Kl 19:19, 21) lub „morga”, czyli powierzchnia, jaką w ciągu dnia można było zaorać zaprzęgiem byków (1Sm 14:14; Iz 5:10). „Jarzmo” rozumiane jako przyrząd do łączenia czegoś ze sobą to po hebrajsku ʽol (Lb 19:2). Z kolei motáh oznacza „drążek (lub kabłąk) jarzma” (Kpł 26:13; Iz 58:6, 9; Jer 27:2; 28:10, 12, 13; Eze 30:18; 34:27), a w 1 Kronik 15:15 odnosi się do drążków, na których noszono Arkę Przymierza. Grecki wyraz zygòs może też opisywać inne przedmioty łączące dwie lub więcej rzeczy, np. dźwignię wagi, dlatego w Objawieniu 6:5 przetłumaczono go na „wagę szalkową”. Oznacza też „jarzmo” w sensie nosidła używanego przez ludzi (podobnie jak hebrajskie ʽol; Rdz 27:40; Iz 9:4).

Znaczenie przenośne. Niewolnicy często musieli nosić ciężary (por. Joz 9:23; 1Tm 6:1), dlatego jarzmo trafnie wyobraża niewolę lub podporządkowanie komuś (np. Ezawa Jakubowi; Rdz 27:40), podleganie władzy jakiegoś człowieka lub narodu (1Kl 12:4-14; 2Kn 10:4-14; Eze 34:27), a także ucisk i cierpienie (Iz 58:6-9). Jarzmo żelazne symbolizowało dotkliwszą niewolę niż drewniane (Pwt 28:48; Jer 28:10-14). Zdjęcie lub połamanie jarzma wskazywało na uwolnienie z niewoli, ucisku i tyranii (Kpł 26:13; Iz 10:27; 14:25; Jer 2:20; 28:2, 4; 30:8; Eze 30:18).

Gdy Jerozolima została zdobyta przez króla Nebukadneccara, jej mieszkańcy dostali się pod ciężkie jarzmo niewoli babilońskiej. Było ono szczególnie dotkliwe dla starców, którzy wcześniej nie zaznali niczego podobnego (por. Iz 47:6). Najwyraźniej do tego faktu nawiązał Jeremiasz, gdy opłakując zburzenie Jerozolimy, oznajmił: „Dobrze jest, żeby krzepki mąż nosił jarzmo za młodu”. Jeśli ktoś nauczy się w młodości dźwigać jarzmo cierpień, łatwiej mu unieść późniejsze przeciwności życiowe bez popadania w zwątpienie (Lam 3:25-30).

Chociaż niektórzy władcy gnębili innych ludzi (dopuszczały się tego nawet całe narody), to Jehowa Bóg nigdy nie nakładał na swych wiernych sług uciążliwego, przykrego jarzma. Za pośrednictwem proroka Ozeasza przypomniał Izraelitom, jak miłosiernie się z nimi obchodził: „Ciągnąłem ich powrozami ziemskiego człowieka, sznurami miłości, tak iż stałem się dla nich jak ci, którzy zdejmują jarzmo z ich szczęk, i każdemu delikatnie podawałem pokarm” (Oz 11:4). Jehowa traktował ich więc jak ktoś, kto zdejmuje ze zwierząt jarzmo lub odciąga je do tyłu, by mogły wygodnie jeść. Kiedy jednak Izraelici połamali swe jarzmo i wypowiedzieli Bogu posłuszeństwo (Jer 5:5), dostali się pod okrutne jarzmo swych nieprzyjaciół (por. Pwt 28:48; Jer 5:6-19; 28:14).

Prawo dane Izraelitom stanowiło pewnego rodzaju jarzmo, gdyż nakładało na nich zobowiązania wobec Jehowy Boga. Ponieważ było święte, prawe i dobre, jego przepisy nie wyrządzały im krzywdy (Rz 7:12). Jednakże ze względu na swą niedoskonałość i skłonność do grzechu Izraelici nie byli w stanie doskonale go przestrzegać, dlatego okazało się jarzmem, którego ‛ani ich praojcowie, ani oni nie potrafili unieść’ (bo naruszanie jego nakazów sprowadzało na nich potępienie). Zwrócił na to uwagę Piotr, gdy argumentował, że chrześcijanie pochodzenia nieżydowskiego nie muszą przestrzegać Prawa Mojżeszowego (Dz 15:4-11). To nie Prawo, lecz grzech zniewalał ludzi (Rz 7:12, 14). Wszelkie próby uzyskania życia dzięki doskonałemu trzymaniu się Prawa Mojżeszowego były daremne i prowadziły do ponownego ‛zaprzęgnięcia w jarzmo niewoli’. Każdy grzesznik był potępiony przez Prawo, gdyż przewidziane w nim ofiary nie zapewniały rzeczywistego wykupienia z niewoli grzechu; umożliwiał to dopiero okup złożony przez Chrystusa (Gal 5:1-6).

W okresie ziemskiej służby Jezusa Żydzi podlegali nie tylko jarzmu Prawa Mojżeszowego, ale też licznych tradycji ludzkich. Chrystus powiedział o uczonych w piśmie i faryzeuszach: „Wiążą wielkie ciężary i wkładają je ludziom na barki, sami zaś nie chcą ich ruszyć swoim palcem” (Mt 23:4). Zwłaszcza prości ludzie byli niezwykle „obciążeni” pod względem duchowym. Dlatego Jezus oznajmił: „Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy się mozolicie i jesteście obciążeni, a ja was pokrzepię. Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode mnie, bo jestem łagodnie usposobiony i uniżony w sercu, a znajdziecie pokrzepienie dla dusz waszych. Albowiem moje jarzmo jest miłe, a moje brzemię lekkie” (Mt 11:28-30). Jeżeli mówił tu o „jarzmie” nałożonym mu przez jego niebiańskiego Ojca, to chciał podkreślić, że inni mogą razem z nim stanąć pod tym jarzmem, a on im w tym pomoże. Ale mógł też mieć na myśli „jarzmo”, które sam nakłada na innych, a którego przyjęcie oznacza podporządkowanie się jego władzy oraz kierownictwu przez przyłączenie się do jego uczniów. W Filipian 4:3 apostoł Paweł zwraca się do „prawdziwego druha we wspólnym jarzmie”, czyli jarzmie Chrystusowym. Zapewne był nim jakiś brat z tamtejszego zboru.

Do jarzma przyrównano też małżeństwo, ponieważ łączy ono ze sobą męża i żonę (Mt 19:6). Gdyby więc chrześcijanin poślubił osobę niewierzącą, wprzągłby się z nią nierówno w jarzmo (2Ko 6:14), w którym ogromnie trudno byłoby osiągnąć jedność myśli i czynów.