Nauczaj z wnikliwością i zdolnością przekonywania
„Serce mądrego sprawia, że jego usta odznaczają się wnikliwością, a jego wargom dodaje zdolności przekonywania” (PRZYSŁÓW 16:23).
1. Dlaczego nauczanie Słowa Bożego nie polega jedynie na przekazywaniu informacji?
JAKO nauczyciele Słowa Bożego, pragniemy oświecać nie tylko umysły, ale też serca naszych zainteresowanych (Efezjan 1:18). W zakres nauczania wchodzi coś więcej niż samo przekazywanie informacji. Księga Przysłów 16:23 mówi: „Serce mądrego sprawia, że jego usta odznaczają się wnikliwością, a jego wargom dodaje zdolności przekonywania”.
2. (a) Co to znaczy przekonywać? (b) Dzięki czemu wszyscy chrześcijanie mogą przekonująco nauczać?
2 Zasadę tę niewątpliwie stosował podczas nauczania apostoł Paweł. Będąc w Koryncie, „w każdy sabat wygłaszał przemówienie w synagodze i przekonywał Żydów oraz Greków” (Dzieje 18:4). Zdaniem pewnego językoznawcy greckie słowo przetłumaczone tu na „przekonywać” oznacza „doprowadzić do zmiany zdania, odwołując się do rozsądku lub względów moralnych”. Za pomocą sugestywnych argumentów Paweł potrafił nakłonić drugich, by zmienili swój sposób myślenia. Umiał to robić tak skutecznie, że obawiali się go nawet wrogowie (Dzieje 19:24-27). On jednak, gdy nauczał, nie popisywał się ludzkimi zdolnościami. Oświadczył Koryntianom: „Moja mowa i to, co głosiłem, nie polegały na przekonujących słowach mądrości, lecz na przejawach ducha i mocy, aby wasza wiara nie opierała się na mądrości ludzkiej, lecz na mocy Bożej” (1 Koryntian 2:4, 5). Wszyscy chrześcijanie korzystają z pomocy ducha Jehowy Boga, toteż każdy z nich może posiąść umiejętność przekonującego nauczania. W jaki sposób? Rozważmy kilka skutecznych technik przekazywania pouczeń.
Bądź dobrym słuchaczem
3. Dlaczego przy nauczaniu potrzeba wnikliwości i jak można trafić zainteresowanemu do serca?
3 Pierwsza metoda nie dotyczy mówienia, lecz słuchania. Jak wynika z Księgi Przysłów 16:23, kto chce umiejętnie przekonywać, musi być wnikliwy. Taką gruntowną znajomością pouczanych przez siebie ludzi niewątpliwie odznaczał się Jezus. W Ewangelii według Jana 2:25 czytamy: „Sam wiedział, co było w człowieku”. Ale jak możemy poznać stan serca tego, kogo uczymy? Między innymi trzeba być dobrym słuchaczem. W Liście Jakuba 1:19 powiedziano: „Każdy człowiek ma być prędki do słuchania, nieskory do mówienia”. To prawda, że nie wszyscy chętnie wyjawiają swe myśli. Kiedy jednak osoby, z którymi studiujemy Biblię, nabiorą pewności, iż szczerze się nimi interesujemy, mogą być bardziej skłonne wyrażać swe rzeczywiste uczucia. Życzliwe, a zarazem wnikliwe pytania nierzadko pomagają trafić do serca i pobudzić do takich wypowiedzi (Przysłów 20:5).
4. Dlaczego chrześcijańscy starsi muszą być dobrymi słuchaczami?
4 Bardzo ważne jest, aby uważnymi słuchaczami byli chrześcijańscy starsi. Tylko pod tym warunkiem będą naprawdę ‛wiedzieli, jak powinni każdemu odpowiedzieć’ (Kolosan 4:6). Księga Przysłów 18:13 ostrzega: „Gdy ktoś odpowiada w jakiejś sprawie, zanim jej wysłucha, jest to jego głupota i upokorzenie”. Kiedyś dwóch braci w dobrej wierze przestrzegło pewną siostrę przed świecką postawą, bo opuściła kilka zebrań. Bardzo ją zabolało, że nie zapytali o przyczynę nieobecności. Wracała do zdrowia po niedawnej operacji. Jakież to więc ważne, by przed daniem rady wysłuchać!
5. Jak starsi mogą rozwiązywać spory między braćmi?
5 Udzielanie drugim rad często wchodzi w zakres pracy nauczycielskiej starszych. Również w tym wypadku istotną rolę odgrywa uważne słuchanie. Jest ono niezbędne zwłaszcza wtedy, gdy między współchrześcijanami wynikają spory. Dopiero po wysłuchaniu starsi mogą naśladować „Ojca, który osądza bezstronnie” (1 Piotra 1:17). W takich sytuacjach niejednokrotnie dochodzą do głosu emocje, toteż starszy powinien pamiętać o radzie z Księgi Przysłów 18:17: „Pierwszy w swej sprawie sądowej jest prawy; przychodzi jego bliźni i na wskroś go bada”. Skuteczny nauczyciel zechce poznać stanowiska obu stron. Dzięki modlitwie łatwiej mu będzie zadbać o spokojną atmosferę (Jakuba 3:18). Gdyby stawała się coraz bardziej napięta, mógłby zaproponować, aby obaj bracia nie kłócili się ze sobą, lecz zwracali się do niego. Zadając stosowne pytania, starszy być może zdoła wyjaśnić sporne kwestie. Nierzadko przyczyna zatargu tkwi nie tyle w złośliwości, ile w braku wymiany myśli. A jeśli naruszone zostały zasady biblijne, to wysłuchanie obu stron pozwoli życzliwemu nauczycielowi udzielić pouczeń z wnikliwością.
Wartość prostoty
6. Jaki przykład pod względem nauczania nacechowanego prostotą dali Paweł i Jezus?
6 Innym ważnym elementem umiejętnego nauczania jest przedstawianie spraw w sposób prosty. Owszem, zależy nam na tym, aby zainteresowani „wraz ze wszystkimi świętymi byli całkowicie zdolni pochwycić umysłem, czym jest szerokość i długość, i wysokość, i głębokość” prawdy (Efezjan 3:18). Pewne aspekty niektórych nauk biblijnych są fascynujące i często trudne do ogarnięcia umysłem (Rzymian 11:33). Niemniej gdy Paweł głosił Grekom, skierował uwagę na proste orędzie o ‛Chrystusie zawieszonym na palu’ (1 Koryntian 2:1, 2). Również Jezus nauczał w sposób zrozumiały i ciekawy. Chociaż w swym Kazaniu na Górze nie użył wyszukanego słownictwa, przekazał kilka najgłębszych prawd, jakie kiedykolwiek wypowiedziano (Mateusza, rozdziały 5 do 7).
7. Jak podczas studiów biblijnych możemy przedstawiać rzeczy prosto?
7 Podobnie i my, gdy nauczamy na studiach biblijnych, powinniśmy przedstawiać sprawy prosto. Co nam w tym pomoże? Koncentrowanie się na „rzeczach ważniejszych” (Filipian 1:10). Przy omawianiu głębszych zagadnień wyrażajmy się jasno. Nie próbujmy odczytywać i omawiać wszystkich wersetów, na które powołano się w danej publikacji, lecz skupiajmy się na kluczowych. Wymaga to dobrego przygotowania. Nie powinniśmy zarzucać zainteresowanego szczegółami ani wdawać się w rozważanie spraw drugorzędnych. Jeśli ma jakieś pytanie nie związane bezpośrednio z tematem, można taktownie zaproponować omówienie go po studium.
Właściwe posługiwanie się pytaniami
8. Jak Jezus skutecznie posługiwał się pytaniami?
8 Inna przydatna umiejętność to zadawanie odpowiednich pytań. Często posługiwał się nimi w nauczaniu Jezus Chrystus. Na przykład zapytał Piotra: „‚Jak myślisz, Szymonie? Od kogo królowie ziemscy otrzymują opłaty lub podatek pogłówny? Od swych synów czy od obcych?’ Gdy rzekł: ‚Od obcych’, Jezus powiedział do niego: ‚W takim razie synowie są zwolnieni od podatków’” (Mateusza 17:24-26). Jako jednorodzony Syn Tego, którego wielbiono w świątyni, Jezus wcale nie musiał płacić podatku świątynnego. Chcąc przekazać tę prawdę, umiejętnie posłużył się pytaniami. Dzięki temu Piotr sam doszedł do prawidłowego wniosku na podstawie posiadanej wiedzy.
9. Jak można używać pytań podczas studiów biblijnych?
9 Z pytań można robić dobry użytek w trakcie studiów biblijnych. Jeśli zainteresowany poda niewłaściwą odpowiedź, może nas brać pokusa udzielenia poprawnej, ale czy wtedy faktycznie zapamięta on te informacje? Na ogół znacznie lepiej jest pobudzić go pytaniami do wyciągnięcia trafnego wniosku. Na przykład gdyby trudno mu było pojąć, dlaczego powinien używać imienia Bożego, moglibyśmy spytać: „Czy przywiązuje pan wagę do swego imienia? (...) Dlaczego? (...) Jak by się pan poczuł, gdyby ktoś nie chciał się nim posługiwać? (...) Czy wobec tego nie jest rozsądne, że Bóg wymaga, abyśmy używali Jego imienia?”
10. Jak starsi mogliby wykorzystać pytania, gdy pomagają osobom mającym rany psychiczne?
10 Pytania mogą też pomóc starszym, którzy pasą trzodę. Niejednemu członkowi zboru świat Szatana zadał rany psychiczne i ktoś taki może się czuć nieczysty i niegodny miłości. Starszy mógłby przedstawić mu następujący argument: „Mówisz, że czujesz się nieczysty, ale co o tobie myśli Jehowa? Jeśli nasz kochający niebiański Ojciec pozwolił, żeby Jego Syn umarł i złożył za ciebie okup, czy to nie dowodzi, że Bóg ciebie kocha?” (Jana 3:16).
11. Jakiemu celowi służą pytania retoryczne i jak można je stosować w przemawianiu publicznym?
11 W nauczaniu przydają się również pytania retoryczne. Nie wymagają one głośnych odpowiedzi, a ułatwiają przeanalizowanie poruszanych spraw. Za pomocą takich pytań starożytni prorocy często skłaniali swych słuchaczy do głębokich przemyśleń (Jeremiasza 18:14, 15). Pytaniami retorycznymi umiejętnie posługiwał się Jezus (Mateusza 11:7-11). Są one szczególnie przydatne w przemawianiu publicznym. Zamiast po prostu oświadczyć, że kto chce się podobać Jehowie, powinien pracować z całej duszy, lepiej byłoby zapytać: „Czy zyskamy uznanie Jehowy, jeśli nie będziemy Mu służyć całym sercem?”
12. Dlaczego warto zadawać pytania o punkt widzenia?
12 Z kolei pytania o punkt widzenia pomagają ustalić, czy osoba studiująca Biblię rzeczywiście wierzy w to, czego się dowiaduje (Mateusza 16:13-16). Zainteresowany może poprawnie odpowiedzieć, iż rozpusta jest czymś złym. Ale dlaczego nie miałbyś go jeszcze spytać: „Co pan sądzi o Bożych miernikach moralnych? Czy pana zdaniem nie są zbyt rygorystyczne? Czy uważa pan, że przestrzeganie ich naprawdę ma jakieś znaczenie?”
Przykłady trafiające do serca
13, 14. (a) Co to znaczy zilustrować coś przykładem? (b) Dlaczego dobre przykłady są skuteczne?
13 Innym sposobem trafiania do serc słuchaczy i osób studiujących Biblię są dobrane przykłady. Grecki odpowiednik wyrazu „przykład” dosłownie znaczy „zestawienie, przyłożenie”. Gdy podajesz przykład, wyjaśniasz coś, ‛zestawiając’ to z czymś podobnym. Jezus zapytał kiedyś: „Do czego mamy przyrównać królestwo Boże albo w jakim przykładzie je przedstawimy?” Odpowiadając, wspomniał o dobrze znanym ziarnku gorczycy (Marka 4:30-32).
14 Wiele dobitnych przykładów podali prorocy Boży. Kiedy Asyryjczycy, którzy posłużyli Bogu za narzędzie do wymierzenia kary Izraelitom, dali upust złośliwemu okrucieństwu, Izajasz obnażył ich pychę za pośrednictwem następującego obrazu słownego: „Czyż siekiera będzie się wynosić nad tego, kto nią rąbie, a piła wywyższać się nad tego, kto nią porusza tam i z powrotem?” (Izajasza 10:15). Również Jezus często nauczał drugich za pomocą unaocznień. Jak donosi sprawozdanie, „bez użycia przykładu niczego do nich nie mówił” (Marka 4:34). Dobre przykłady są skuteczne, gdyż pobudzają umysł i serce. Dzięki nim słuchacze łatwiej przyswajają sobie nowe wiadomości, zestawiając je z czymś, co już znają.
15, 16. Jakie unaocznienia są najlepsze? Podaj jakieś przykłady.
15 Jak stosować przykłady, aby trafiały do serca? Przede wszystkim powinny w rozsądnym stopniu nawiązywać do wyjaśnianego zagadnienia. Jeśli do niego nie pasują, to nie skłonią słuchaczy do myślenia, lecz raczej rozproszą ich uwagę. Kiedyś pewien mówca, mający dobre intencje, przyrównał ostatek pomazańców podporządkowanych Jezusowi Chrystusowi do wiernego psa. Ale czy takie uwłaczające zestawienie jest stosowne? Biblia wyraża tę samą myśl w sposób o wiele bardziej taktowny i ujmujący. Grono 144 000 namaszczonych naśladowców Jezusa nazywa „oblubienicą przyozdobioną dla swego małżonka” (Objawienie 21:2).
16 Przykłady są bardzo skuteczne, gdy nawiązują do spraw bliskich ludziom. Przypowieść Natana o zabitej owieczce poruszyła serce króla Dawida, ponieważ kochał owce i za młodu je pasał (1 Samuela 16:11-13; 2 Samuela 12:1-7). Gdyby w ilustracji tej wystąpił byk, mogłaby ona nie przynieść tak dobrego rezultatu. Podobnie przykłady oparte na zjawiskach z różnych dziedzin nauki czy nieznanych epizodach historycznych mogą być mało wyraziste dla naszych słuchaczy. Jezus czerpał unaocznienia z życia codziennego. Mówił między innymi o lampie, ptakach nieba i liliach polnych (Mateusza 5:15, 16; 6:26, 28). Wszystko to było dobrze znane jego słuchaczom.
17. (a) Na czym możemy opierać unaocznienia? (b) Jak moglibyśmy dostosować do potrzeb zainteresowanego przykłady z naszych publikacji?
17 W służbie kaznodziejskiej mamy wiele okazji, by używać prostych, ale skutecznych przykładów. Bądź dobrym obserwatorem (Dzieje 17:22, 23). Może dałoby się nawiązać do dzieci, domu, pracy lub hobby słuchacza. Również to, co wiemy o zainteresowanym, mogłoby posłużyć do uwypuklenia przykładów zawartych w omawianym materiale. Rozważmy choćby ten podany w 14 akapicie ósmego rozdziału książki Wiedza, która prowadzi do życia wiecznego. Wspomniano tam o kochającym ojcu oczernianym przez sąsiada. Warto się zastanowić, jak użyć tego unaocznienia w rozmowie z zainteresowanym mającym dzieci.
Umiejętne czytanie wersetów biblijnych
18. Dlaczego powinniśmy się starać płynnie czytać?
18 Paweł upraszał Tymoteusza: „Dalej przykładaj się do publicznego czytania, do usilnego zachęcania, do nauczania” (1 Tymoteusza 4:13). Ponieważ podstawą naszych nauk jest Biblia, powinniśmy czytać ją w sposób płynny. Lewici mieli przywilej czytać ludowi Bożemu Prawo Mojżeszowe. Czy się przy tym zacinali albo robili to monotonnie? Bynajmniej. Biblijna Księga Nehemiasza 8:8 informuje: „Czytali na głos z tej księgi, z prawa prawdziwego Boga; objaśniano je oraz wykładano jego sens; i na bieżąco podawali, jak rozumieć to, co czytano”.
19. Jak można ulepszyć sposób czytania wersetów biblijnych?
19 Niektórzy chrześcijanie będący zdolnymi mówcami nie dopisują w czytaniu. Jak mogą zrobić postępy? Przez ćwiczenie. Powinni wielokrotnie czytać na głos, aż nabędą płynności. Jeżeli w twoim języku wydano kasety z nagranymi księgami biblijnymi, warto się przysłuchać, jak lektor stosuje akcent logiczny i modulację oraz jak wymawia imiona i rzadko spotykane słowa. Dzięki ćwiczeniom przestaną sprawiać kłopoty nawet takie imiona jak Maher-Szalal-Chasz-Baz (Izajasza 8:1).
20. Jak możemy ‛zwracać uwagę na swe nauczanie’?
20 Jakimże przywilejem jest dla nas, sług Jehowy, występowanie w roli nauczycieli! Obyśmy wszyscy sumiennie wywiązywali się z tego zadania. ‛Stale zwracajmy uwagę na siebie i na swe nauczanie’ (1 Tymoteusza 4:16). Chcąc być dobrymi nauczycielami, powinniśmy uważnie słuchać, przedstawiać sprawy w sposób prosty, zadawać wnikliwe pytania, posługiwać się skutecznymi przykładami oraz umiejętnie czytać wersety biblijne. Oby każdy z nas odnosił pożytek ze szkolenia, które Jehowa zapewnia przez swą organizację, gdyż dzięki temu będziemy mieli „język ludzi wyuczonych” (Izajasza 50:4). Jeśli w pełni wykorzystamy wszystkie pomoce do służby kaznodziejskiej, między innymi broszury, kasety magnetofonowe i filmy wideo, posiądziemy umiejętność nauczania z wnikliwością i zdolnością przekonywania.
Czy pamiętasz?
◻ Jak dobre słuchanie pomaga w nauczaniu?
◻ Jak możemy wzorem Pawła i Jezusa nauczać w sposób nacechowany prostotą?
◻ Jakimi pytaniami możemy się posługiwać, nauczając drugich?
◻ Jakie przykłady są bardzo skuteczne?
◻ Jak można ulepszyć umiejętność publicznego czytania?
[Ilustracja na stronie 16]
Dobry nauczyciel słucha, by wniknąć w sedno sprawy
[Ilustracje na stronie 18]
Jezus czerpał przykłady z życia codziennego