Prawo ustne — dlaczego zostało spisane?

DLACZEGO w I wieku n.e. tak wielu Żydów odrzuciło Jezusa jako Mesjasza? Jeden z naocznych świadków napisał: „A kiedy [Jezus] wszedł do świątyni, podeszli do niego, gdy nauczał, naczelni kapłani i starsi ludu i powiedzieli: ,Mocą jakiej władzy to czynisz? I kto ci dał tę władzę?’” (Mateusza 21:23). Ich zdaniem Wszechmocny przekazał narodowi żydowskiemu Torę (Prawo), ta zaś dała pewnym ludziom władzę pochodzącą od Boga. Czy Jezus otrzymał taką władzę?

Jezus okazywał najwyższy szacunek dla Tory oraz dla tych, którym ona przyznawała prawowitą władzę (Mateusza 5:17-20; Łukasza 5:14; 17:14). Często jednak demaskował osoby przekraczające przykazania Boże (Mateusza 15:3-9; 23:2-28). Ludzie tacy postępowali według tradycji, zwanej później prawem ustnym. Ponieważ Jezus je odrzucił, wielu nie uznało go za Mesjasza, mniemając, że poparciem Boga może się cieszyć tylko ten, kto się trzyma tradycji ustanowionej przez ich autorytety.

Skąd się wzięło owo prawo ustne? Dlaczego Żydzi zaczęli je stawiać na równi z Prawem zapisanym w Biblii? A skoro miała to być tradycja przekazywana ustnie, dlaczego w końcu utrwalono ją na piśmie?

Skąd się wzięły te tradycje?

W roku 1513 p.n.e. u stóp góry Synaj Izraelici związali się przymierzem z Jehową Bogiem. Za pośrednictwem Mojżesza otrzymali przepisy wynikające z tego przymierza (Wyjścia 24:3). Dzięki trzymaniu się ich mogli ‛być święci, gdyż Jehowa, ich Bóg, jest święty’ (Kapłańska 11:44). Oddawanie czci Jehowie zgodnie z przymierzem Prawa obejmowało składanie ofiar przez wyznaczoną klasę kapłanów. Miało się skupiać wokół głównego ośrodka wielbienia, którym później była świątynia w Jerozolimie (Powtórzonego Prawa 12:5-7; 2 Kronik 6:4-6).

Prawo Mojżeszowe nadawało narodowi izraelskiemu ogólne ramy wielbienia Jehowy. Nie precyzowało jednak wszystkich szczegółów. Zabraniało na przykład pracy w sabat, ale nie wytyczało wyraźnej granicy między pracą a innymi czynnościami (Wyjścia 20:10).

Gdyby Jehowa uznał za stosowne, udzieliłby szczegółowych wskazówek dotyczących wszelkich możliwych sytuacji. Zamiast tego obdarzył ludzi sumieniem i w kwestiach związanych ze służbą dla Niego pozostawił im pewną swobodę działania w obrębie nakreślonych przez Niego zasad. Prawo powierzało kapłanom, lewitom i sędziom rozstrzyganie spraw sądowniczych (Powtórzonego Prawa 17:8-11). W miarę jak ich przybywało, pojawiały się precedensy i na niektóre z nich niewątpliwie powoływały się następne pokolenia. Z ojca na syna przekazywano też informacje o sposobach wywiązywania się z kapłańskich obowiązków w świątyni Jehowy. Im bogatsze więc było doświadczenie narodu, tym liczniejsze stawały się jego tradycje.

Niemniej podstawą wielbienia Boga przez Izraelitów pozostało spisane Prawo przekazane Mojżeszowi. W Księdze Wyjścia 24:3, 4 czytamy: „Mojżesz przyszedł i opowiedział ludowi wszystkie słowa Jehowy oraz wszystkie sądownicze rozstrzygnięcia, a cały lud odrzekł jednym głosem, mówiąc: ‚Wszystkie słowa, które powiedział Jehowa, jesteśmy gotowi spełnić’. Toteż Mojżesz spisał wszystkie słowa Jehowy”. Bóg zawarł przymierze z Izraelitami na podstawie owych spisanych przykazań (Wyjścia 34:27). W Piśmie Świętym nigdzie nie ma wzmianki o istnieniu jakiegoś prawa ustnego.

„Kto ci dał tę władzę?”

Według Prawa Mojżeszowego odpowiedzialność za przekazywanie ludowi pouczeń religijnych spoczywała przede wszystkim na kapłanach, potomkach Aarona (Kapłańska 10:8-11; Powtórzonego Prawa 24:8; 2 Kronik 26:16-20; Malachiasza 2:7). Jednakże w ciągu wieków niektórzy kapłani okazali się niewierni i zepsuci (1 Samuela 2:12-17, 22-29; Jeremiasza 5:31; Malachiasza 2:8, 9). W okresie dominacji greckiej niejeden z nich poszedł na kompromis w kwestiach wiary. W II wieku p.n.e. faryzeusze — nowe ugrupowanie judaistyczne, nieufne wobec klasy kapłańskiej — zaczęli wprowadzać tradycje, dzięki którym prosty człowiek mógł się uważać za równie świętego jak kapłan. Chociaż uzyskały aprobatę wielu ludzi, były niedopuszczalnym dodatkiem do Prawa (Powtórzonego Prawa 4:2; 12:32 [13:1 w wydaniach żydowskich]).

Osiągnąwszy rangę znawców Prawa, faryzeusze wykonywali pracę, którą ich zdaniem zaniedbywali kapłani. Ponieważ w Prawie Mojżeszowym nie mogli znaleźć uzasadnienia dla swej pozycji, wymyślili nowe sposoby interpretowania Pisma Świętego za pomocą zawiłych aluzji oraz innych metod, które rzekomo popierały ich poglądy.a Jako główni strażnicy i krzewiciele tradycji, stworzyli nową podstawę autorytetu w Izraelu. W I wieku n.e. faryzeusze byli już najbardziej wpływowym stronnictwem w judaizmie.

W trakcie gromadzenia istniejących już tradycji ustnych i zgłębiania Pisma Świętego w celu wprowadzania własnych zwyczajów faryzeusze dostrzegli, że muszą przydać autorytetu swym poczynaniom. Tak narodził się nowy pogląd na pochodzenie tych tradycji. Rabini zaczęli nauczać: „Mojżesz otrzymał Torę na Synaju i przekazał ją Jozuemu, Jozue starcom, starcy prorokom, a prorocy przekazali ją członkom Wielkiego Zgromadzenia” (Awot 1:1, Miszna).

Mówiąc, iż „Mojżesz otrzymał Torę”, rabini mieli na myśli nie tylko prawa spisane, lecz także wszystkie swe tradycje przekazywane ustnie. Według nich tradycje te — wprowadzone przecież i rozwinięte przez ludzi — sam Bóg dał Mojżeszowi na Synaju. Uczyli ponadto, iż Bóg nie upoważnił ludzi do wypełniania luk w spisanym Prawie, ale sprecyzował ustnie to, co w nim pominięto. Ich zdaniem Mojżesz przekazał te wiadomości dalszym pokoleniom — jednak nie kapłanom, lecz innym przywódcom. Faryzeusze uważali się za naturalne ogniwo w tym „nieprzerwanym” łańcuchu autorytetów.

Kryzys Prawa — nowe rozwiązanie

Jezus, którego władzę pochodzącą od Boga kwestionowali żydowscy przywódcy religijni, zapowiedział zniszczenie świątyni (Mateusza 23:37 do 24:2). Kiedy Rzymianie dokonali tego w 70 roku n.e., przestrzeganie wymogów Prawa Mojżeszowego co do składania ofiar oraz służby kapłańskiej stało się niemożliwe. Bóg zawarł nowe przymierze na podstawie Jezusowej ofiary okupu (Łukasza 22:20). Przymierze Prawa Mojżeszowego przestało obowiązywać (Hebrajczyków 8:7-13).

Zamiast uznać taki rozwój wydarzeń za dowód, iż Jezus był Mesjaszem, faryzeusze znaleźli inne rozwiązanie. Już wcześniej przywłaszczyli sobie wiele praw przysługujących kapłanom. Gdy świątynia legła w gruzach, mogli się posunąć jeszcze dalej. Uczelnia rabiniczna w Jawne stała się siedzibą ponownie utworzonego Sanhedrynu, najwyższej rady żydowskiej. Działający tam Jochanan ben Zakkaj oraz Gamaliel II odegrali główną rolę w kształtowaniu nowego oblicza judaizmu. Wielbienie Boga w świątyni, przebiegające pod nadzorem kapłanów, zastąpiono nabożeństwami w synagogach prowadzonymi przez rabinów. Miejsce ofiar zajęły modlitwy, zwłaszcza te na Dzień Przebłagania. Faryzeusze twierdzili, że zostało to już przewidziane i postanowione w prawie ustnym danym Mojżeszowi na Synaju.

Coraz większego znaczenia nabierały akademie rabiniczne. Program obejmował głównie wnikliwe omawianie, uczenie się na pamięć oraz stosowanie prawa ustnego. Początkowo prawo ustne opierało się na interpretacji Biblii, czyli na midraszach. Później zaczęto osobno uczyć coraz liczniejszych tradycji i je systematyzować. Każdy przepis prawa ustnego skrócono do kilku łatwych do zapamiętania słów, nierzadko przeznaczonych do śpiewania.

Po co spisywać prawo ustne?

Z powodu mnogości szkół i przepisów rabinicznych pojawił się nowy kłopot. Rabin i uczony Adin Steinsaltz wyjaśnia: „Każdy nauczyciel miał własną metodę i wyrażał swe ustne przepisy we właściwy sobie sposób. (...) Nie wystarczało już, że student zapoznawał się z naukami własnego mentora, był bowiem zobowiązany zaznajomić się z pracą innych uczonych (...) Ta ‚eksplozja wiedzy’ zmuszała uczniów do pamięciowego opanowania mnóstwa materiału”. Taki ogrom nie uporządkowanych informacji ledwie mieścił się w pamięci studentów.

W II wieku n.e. powstanie żydowskie przeciw Rzymowi, dowodzone przez Bar Kochbę, pociągnęło za sobą zaciekłe prześladowania rabinów. Śmierć dosięgła Akibę — czołowego rabina popierającego Bar Kochbę — oraz wielu innych wybitnych uczonych. Rabini obawiali się, że nowa fala prześladowań może zagrozić dalszemu istnieniu prawa ustnego. Dotychczas uważali, iż najlepiej, by mistrz przekazywał tradycje uczniowi słownie, ale zmieniające się warunki zmusiły ich do wzmożonej pracy nad uporządkowanym dziełem, dzięki któremu udałoby się zachować nauki mędrców i uchronić je od pójścia w zapomnienie.

Kiedy nastąpił okres względnego pokoju z Rzymem, Juda ha-Nasi, najbardziej wpływowy rabin żyjący na przełomie II i III wieku n.e., zgromadził wielu uczonych i zredagował całe mnóstwo przekazów ustnych w postaci usystematyzowanego zbioru, złożonego z sześciu porządków, obejmujących z kolei w sumie 63 mniejsze traktaty. Dzieło to nazwano Miszną. Ephraim Urbach, znawca prawa ustnego, mówi: „Miszna (...) cieszyła się takim uznaniem i autorytetem, jak żadna inna księga z wyjątkiem samej Tory”. Wprawdzie Mesjasz został odrzucony, a świątynia leżała w gruzach, lecz dzięki utrwaleniu na piśmie prawa ustnego judaizm wkroczył w nową erę.

[Przypis]

[Ilustracja na stronie 26]

Dlaczego wielu Żydów odrzuciło autorytet Jezusa?