GŁOWA

Najwyżej położona część ciała ludzkiego, zawierająca mózg i narządy zmysłów: wzroku, słuchu, węchu i smaku. W Biblii bardzo często jest mowa o głowie (hebr. roʼsz; gr. kefalé) — zarówno w znaczeniu dosłownym, jak i przenośnym.

Rozbicie lub rozgniecenie. W Księdze Kaznodziei opisano symbolicznie skutki starości, nieuchronnie prowadzącej do śmierci (Kzn 12:1-7). Zwrot „rozbije się złota czasza” nawiązuje do ustania funkcji mózgu chronionego przez czaszkę. Śmierć lub zagładę oznacza także ‛roztrzaskanie głowy’ (Ps 68:21; por. 74:13, 14). W pierwszym proroctwie biblijnym (Rdz 3:15) zapowiedziano, że ‛potomstwo niewiasty’ rozgniecie głowę węża (który wcześniej miał mu rozgnieść piętę). Jak wynika z innych wersetów, spełni się to wtedy, gdy „pradawny wąż”, Szatan Diabeł, zostanie na tysiąc lat uwięziony w „otchłani”, a wkrótce potem na zawsze unicestwiony przez wrzucenie do „jeziora ognia”, które wyobraża „drugą śmierć” (Obj 12:9; 20:1-3, 7, 10, 14).

‛Podniesienie głowy’. Upokorzony i przytłoczony kłopotami król Dawid nazwał Jehowę swą Tarczą oraz ‛Tym, który podnosi jego głowę’, czyli dodaje mu otuchy i pozwala śmiało patrzeć w przyszłość (Ps 3:3; por. Łk 21:28). Zgodnie z wykładnią pewnych snów, podaną przez Józefa, faraon „podniósł głowę” przełożonego podczaszych i przełożonego piekarzy w tym sensie, że pierwszego przywrócił na dawne stanowisko, a drugiego kazał uśmiercić (Rdz 40:13, 19-22).

Błogosławienie, namaszczanie, przysięganie. Gdy udzielano komuś błogosławieństwa, kładziono mu ręce na głowie (Rdz 48:13-20; 49:26). Przewodnictwo Boga, Jego łaskę i mądrość przyrównano do lampy świecącej na głowę i do uroczego wieńca na głowie (Hi 29:3; Prz 4:7-9). Na głowę wylewano olejek do namaszczania (Kpł 8:12; Ps 133:2). W Kazaniu na Górze Jezus radził poszczącym, by ‛natłuścili sobie głowę’ i zadbali o swój wygląd, zamiast świętoszkowato demonstrować wszem wobec, na jakie zdobywają się wyrzeczenia (Mt 6:17, 18). Natarcie oliwą głowy gościa należało do podstawowych obowiązków gospodarza (Łk 7:46). Jezus potępił żydowski zwyczaj przysięgania na własną głowę (czyli na swe życie) (Mt 5:36, 37; zob. PRZYSIĘGA).

Wyobraża daną osobę. Ponieważ głowa kieruje ciałem, często symbolizuje całego człowieka. Kiedy Jezus Chrystus oznajmił, że „nie ma gdzie złożyć głowy”, dał do zrozumienia, iż nie posiada własnego domu (Mt 8:20). Długie włosy na głowie nazirejczyka przypominały o złożonym przez niego ślubie (Lb 6:5, 18-20). O grzechach i przewinieniach powiedziano, iż urosły ponad głowę winowajcy (Ezd 9:6; Ps 38:4; por. Dn 1:10). Dawid był gotów z wdzięcznością przyjąć skarcenie przez prawego; nazwał je ‛olejkiem, przed którym jego głowa nie chciałaby się wzbraniać’ (Ps 141:5). Gdy niegodziwca dosięgała zasłużona kara, mawiano, iż popełnione zło spadało (wracało) na jego głowę (Sdz 9:57; 1Sm 25:39; Jer 23:19; 30:23; Jl 3:4, 7; Abd 15; por. Neh 4:4). Sformułowanie ‛krew twoja na twoją głowę’ oznaczało, że człowiek, który obrał sposób postępowania sprowadzający na niego śmierć, sam ponosił winę za utratę życia (Dz 18:6; 2Sm 1:16; 1Kl 2:37; Eze 33:2-4). Zwrot ‛sprowadzić krew zabitych na czyjąś głowę’ zapowiadał karę za przelanie niewinnej krwi (1Kl 2:32, 33).

Rok w rok arcykapłan izraelski wkładał ręce na głowę kozła dla Azazela i wyznawał nad nim grzechy ludu. W ten sposób niejako przenosił je na zwierzę, które następnie wypędzano na pustkowie, żeby wraz z nim wszystkie te przewinienia oddaliły się i poszły w zapomnienie (Kpł 16:7-10, 21, 22). Jak wynika z innych wersetów, Jezus Chrystus osobiście „dźwigał nasze choroby i nosił nasze boleści” oraz ‛poniósł grzechy wielu’ (Iz 53:4, 5; Heb 9:28; 1Pt 2:24).

Kapłani i inni ludzie niekiedy kładli ręce na głowie zwierzęcia ofiarnego, by potwierdzić, że zostaje złożone w ofierze właśnie za nich (Kpł 1:2-4; 8:14; Lb 8:12).

Wywyższenie, upokorzenie i pogarda. Niektóre ludy oddawały poległym żołnierzom honory wojskowe, grzebiąc ich z mieczem pod głową (Eze 32:27). Mądry „ma oczy w głowie”, a więc widzi, dokąd zmierza (Kzn 2:14). Posypywanie głowy prochem lub popiołem było oznaką smutku, żałoby bądź upokorzenia (Joz 7:6; 1Sm 4:12; 2Sm 13:19). Kiedy psalmista przypominał trudne chwile w dziejach Izraelitów, powiedział, że ‛nad głową przejechał im śmiertelnik’. Najwyraźniej miał na myśli to, iż lud Boży znalazł się pod panowaniem zwykłych, śmiertelnych ludzi (hebr. ʼenòsz) — potężnych, wyniosłych i okrutnych (Ps 66:12; por. Iz 51:23). Zwieszenie głowy stanowiło oznakę upokorzenia lub żałoby (Iz 58:5), a kiwanie czy potrząsanie głową było przejawem drwiny, pogardy bądź zdumienia (Ps 22:7; Jer 18:15, 16; Mt 27:39, 40; Mk 15:29, 30).

Życzliwość wobec nieprzyjaciół. Biblia zaleca, by okazywać nieprzyjacielowi życzliwość, bo w ten sposób ‛nagarnia się ognistych węgli na jego głowę’ (Rz 12:20; Prz 25:21, 22). Przenośnia ta nawiązuje do starożytnego procesu wytapiania metali, podczas którego zarówno pod rudą, jak i na niej umieszczano rozżarzone węgle. Życzliwość może więc zmiękczyć daną osobę, niejako roztopić jej niechęć, oddzielić szkodliwe cechy i wydobyć z niej to, co dobre.

Władza. Słowo „głowa” może się odnosić do najważniejszej osoby w rodzinie, plemieniu, narodzie czy rządzie (Sdz 11:8; 1Sm 15:17; 1Kl 8:1; 1Kn 5:24). „Głowa rodu” to inaczej patriarcha (gr. patriárches) (Dz 2:29; 7:8, 9; Heb 7:4). Iść „na czele [dosł. „na głowie”]” znaczy przewodzić (Mi 2:13). Za posłuszeństwo wobec Boga Izrael miał zostać ‛postawiony przy głowie’ narodów, tzn. cieszyć się niezawisłością i dobrobytem, a nawet być wierzycielem innych ludów (Pwt 28:12, 13). Nieposłuszeństwo miało doprowadzić do tego, że Izraelici będą zaciągać dług u osiadłego przybysza, który ‛stanie się ich głową’ (Pwt 28:43, 44).

Siedem głów smoka. Apostoł Jan zobaczył w wizji przebywającego w niebie siedmiogłowego „smoka”, utożsamionego z Diabłem (Obj 12:3, 9). Siedem głów ma także znajdująca się na ziemi „bestia”, która otrzymuje władzę od smoka, jak również „bestia barwy szkarłatnej”. Głowy te najwyraźniej wyobrażają mocarstwa światowe (Obj 13:1; 17:3, 9, 10; por. Dn 2:32, 37, 38, gdzie „głowa” przedstawia Nebukadneccara i jego następców na tronie babilońskim). A zatem siedem przyozdobionych diademami głów smoka wskazuje zapewne na to, że Szatan sprawuje zwierzchnictwo nad siedmioma potęgami światowymi wymienionymi w proroctwach biblijnych (Ef 6:12; zob. GOG 2; ZWIERZĘTA SYMBOLICZNE).

Głowa zboru chrześcijańskiego. Jezus Chrystus jest Głową zboru chrześcijańskiego — jego „ciała”, składającego się ze 144 000 członków (Ef 1:22, 23; Kol 1:18; Obj 14:1). Ponieważ jest nieśmiertelny, więc w każdej epoce historycznej stanowi żywe ogniwo zespalające namaszczonych duchem chrześcijan przebywających na ziemi i stale dostarcza im wszystkiego, co niezbędne do rozwoju duchowego i przysparzania chwały Bogu (1Ko 12:27; Ef 4:15, 16; Kol 2:18, 19). Materialna świątynia miała „kamień szczytowy [„główny”, Bg]” (Za 4:7), Jezus zaś jest „głowicą węgła” w świątyni duchowej (Dz 4:8-11; 1Pt 2:7). Jest on też „głową wszelkiego rządu i władzy”, ale podlega Bogu, będącemu Głową wszystkiego (Kol 2:10; 1Ko 11:3). Pozycja Chrystusa jako Głowy zboru została przyrównana w Biblii do pozycji męża wobec żony. Ma to uprzytamniać małżeństwom, że mąż powinien zapewniać małżonce przewodnictwo i otaczać ją miłością i troską, ona z kolei ma być mu podporządkowana (Ef 5:22-33).

Apostoł Paweł zwrócił uwagę, że Bóg jako Najwyższy Władca jest „głową Chrystusa”, a mężczyzna jest „głową kobiety”, choć nie sprawuje nad nią władzy absolutnej. Ta zasada zwierzchnictwa, wiążąca dla wszystkich członków zboru chrześcijańskiego, zobowiązuje kobietę do uznawania pozycji wyznaczonej mężczyźnie przez Boga i wyrażania tego przez noszenie na głowie „znaku władzy”, a więc nakrywanie głowy, gdy się modli lub prorokuje w zborze (1Ko 11:3-16; zob. NAKRYCIE GŁOWY; WŁOSY; ZWIERZCHNICTWA, ZASADA).

Inne znaczenia. Hebrajskiego odpowiednika wyrazu „głowa” użyto m.in. w odniesieniu do wierzchołka każdego ze słupów postawionych w przybytku, na dziedzińcu i w świątyni (Wj 36:37, 38; 38:17; 1Kl 7:16), a także do szczytu góry (Rdz 8:5), wierzchołka krzewu (lub drzewa) (1Kn 14:15) czy drabiny (Rdz 28:12) oraz do końcowej części berła (Est 5:2). Określano nim też początek czegoś, np. rzeki bądź drogi (Rdz 2:10; Eze 21:21), jak również pierwszy miesiąc, zwany „początkiem [dosł. „głową”] miesięcy” (Wj 12:2). Żydzi nazywają pierwszy dzień roku Rosz Haszana, co znaczy „głowa roku”

Zobacz GESTY I POZYCJA CIAŁA.