WSZECHMOCNY

Określenie „Wszechmocny” jest tłumaczeniem hebrajskiego Szaddáj i greckiego Pantokrátor. Oba najwyraźniej kryją w sobie myśl o sile i potędze.

Słowo hebrajskie. W tekście hebrajskim wyraz Szaddáj siedem razy pojawia się ze słowem ʼEl („Bóg”), tworząc tytuł „Bóg Wszechmocny” (Rdz 17:1; 28:3; 35:11; 43:14; 48:3; Wj 6:3; Eze 10:5). Natomiast w 41 innych miejscach występuje samodzielnie i jest oddawany przez „Wszechmocny”. Podobnie jak słowa ʼAdonáj („Pan Wszechwładny”) i ʼElohím („Bóg”), Szaddáj ma postać liczby mnogiej, wskazującej na majestat (Rdz 49:25; Lb 24:4; Ps 68:14).

Pochodzenie wyrazu Szaddáj jest sprawą dyskusyjną. Tłumacze Septuaginty użyli różnych jego greckich odpowiedników, ale w Księdze Hioba przełożyli to słowo 16 razy na Pantokrátor („Wszechpotężny”). Kilka razy posłużyli się greckim hikanòs („wystarczający; odpowiedni”) (Rut 1:20, 21; Hi 21:15; 31:2; 40:2); interpretację tę przejęli późniejsi greccy tłumacze, tacy jak Akwila i Symmach, i oddawali Szaddáj określeniem „Ten, który jest wystarczający (odpowiedni)”.

Pogląd części współczesnych krytyków wyrażono w komentarzu do Rodzaju 17:1, zamieszczonym w katolickim przekładzie The Jerusalem Bible (przyp. b), gdzie napisano: „Tradycyjne tłumaczenie ‚Bóg Wszechmocny’ jest nieścisłe; prawdopodobnie chodzi o ‚Boga Gór’”. Jednakże ten skrajny pogląd opiera się na domniemaniu, że Szaddáj etymologicznie łączy się z akadyjskim wyrazem szadu („góra”). W dziele Unger’s Bible Dictionary (1965, s. 1000) powiedziano: „Takie założenie jest jednak nie do przyjęcia; Szaddaj najpewniej wywodzi się od rdzenia szadad, który tak jak podobne arabskie słowo znaczy ‚być mocnym lub potężnym’” (zob. też B. Davidson, The Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon, s. 702).

W Biblii szadád zazwyczaj przywodzi na myśl użycie siły, np. podczas łupienia (por. Ps 17:9; Prz 11:3). W Izajasza 13:6 czytamy: „Wyjcie, bo bliski jest dzień Jehowy! Nadejdzie jako złupienie [keszòd] od Wszechmocnego [miszSzaddáj]”. Chociaż słowo szadád odnosi się w Biblii przede wszystkim do działania z użyciem siły, to niektórzy uczeni sugerują, iż pierwotnie znaczyło po prostu „być mocnym” lub „działać z mocą”. The Jewish Encyclopedia (1976, t. IX, s. 162) podaje: „Niewykluczone, że początkowo nasuwało myśl o ‚nadrzędnej władzy’ lub ‚przemożnej sile’ i że właśnie takie znaczenie tkwi w tym Boskim [tytule]”.

Jehowa posłużył się tytułem „Bóg Wszechmocny” (ʼEl Szaddáj), gdy składał Abrahamowi obietnicę dotyczącą narodzin Izaaka; Abraham musiał głęboko wierzyć, że Bóg ma moc dotrzymać tego przyrzeczenia. Potem Bóg był nazywany Wszechmocnym przy okazji wzmianek o błogosławieństwach, jakie miał zlewać na Izaaka i Jakuba, dziedziców przymierza Abrahamowego (Rdz 17:1; 28:3; 35:11; 48:3).

Dlatego Jehowa mógł później powiedzieć do Mojżesza: „Ukazywałem się Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi jako Bóg Wszechmocny [beʼÉl Szaddáj], ale co do mojego imienia, Jehowa, nie dałem się im poznać” (Wj 6:3). Nie oznaczało to, jakoby wspomniani patriarchowie nie znali imienia Jehowa, gdyż oni sami, jak też ludzie żyjący przed nimi, często go używali (Rdz 4:1, 26; 14:22; 27:27; 28:16). W rzeczywistości w tekście hebrajskim Księgi Rodzaju, opisującej życie patriarchów, określenie „Wszechmocny” pojawia się jedynie 6 razy, natomiast imię Jehowa — 172 razy. O ile jednak mogli się oni osobiście przekonać, że Bóg całkowicie zasługiwał na tytuł „Wszechmocnego”, o tyle nie mieli okazji w pełni zrozumieć, co oznaczało i z czym się wiązało Jego imię własne, Jehowa. W dziele The Illustrated Bible Dictionary (red. J. D. Douglas, 1980, t. 1, s. 572) napisano na ten temat: „Wcześniejsze objawienie dane patriarchom dotyczyło obietnic wybiegających w odległą przyszłość; wymagało od nich przekonania, że Jahwe jest Bogiem (ʼel) władnym (jedno z możliwych znaczeń słowa saddaj) urzeczywistnić to, co zapowiedział. Objawienie przy krzewie było większe i bardziej osobiste — ze znanym im imieniem Jahwe Bóg powiązał swoją potęgę oraz bliską i stałą obecność”.

Moc przywodzi na myśl siłę oraz zdolność działania i osiągania celów, a także pokonywania przeszkód lub oporu; wszechmoc Jehowy stanowi gwarancję, że nikt ani nic nie może Mu przeszkodzić w realizacji Jego zamierzenia. Bóg jest niekiedy nazywany „Wszechmocnym” w kontekście działania z użyciem siły, np. w Psalmie 68:14 wspomniano, że ‛rozproszył królów’, a w Joela 1:15 — podobnie jak w cytowanym wcześniej Izajasza 13:6 — zapowiedziano, że w „dniu Jehowy” nadejdzie „złupienie [szod] od Wszechmocnego [miSzaddáj]”. Tytuł „Wszechmocny” stanowi też rękojmię, że tym, którzy Mu ufają, zdoła zapewnić błogosławieństwa (Rdz 49:25) oraz bezpieczeństwo: „Kto mieszka w ukryciu u Najwyższego, znajdzie gościnę w cieniu Wszechmocnego” (Ps 91:1).

W Księdze Hioba określenie Szaddáj występuje 31 razy i jest używane przez wszystkie czołowe postacie opisanego w niej dramatu. Ukazano, że Jehowa ma moc ukarać lub zesłać nieszczęścia (Hi 6:4; 27:13-23), toteż ci, którzy mówią: „Kimże jest Wszechmocny, byśmy mu służyli, i cóż za pożytek mamy z tego, żeśmy się z nim zetknęli?”, i tym samym ufają we własne siły, ‛napiją się złości Wszechmocnego’ (Hi 21:15, 16, 20). A zatem Wszechmocny zasługuje na to, by Mu okazywać zbożny szacunek, wręcz lęk, gdyż nie można bezkarnie lekceważyć Jego woli ani łamać Jego praw (Hi 6:14; 23:15, 16; 31:1-3), choćby nie uzewnętrzniał On swej mocy od razu (Hi 24:1-3, 24; por. Wj 9:14-16; Kzn 8:11-13). Z drugiej strony Bóg zawsze używa potęgi i mocy zgodnie z wymogami sprawiedliwości i prawości, w sposób kontrolowany, konsekwentny i odpowiedzialny — nigdy nie czyni tego bez potrzeby (Hi 34:10, 12; 35:13; 37:23, 24). Dlatego nie ma powodów, by się z Nim spierać lub Go krytykować (Hi 40:2-5). Ludzie prawi mogą się ufnie do Niego zwracać i pozostawać z Nim w zażyłej więzi (Hi 13:3; 29:4, 5; 31:35-37). Jako Stwórca, jest Źródłem życia i mądrości (Hi 32:8; 33:4).

W proroctwie mesjańskim z Izajasza 9:6 obiecanego Księcia Pokoju nazwano „Potężnym Bogiem” („Bogiem Mocnym” [9:5, Bw]). Tytuł ten jest tłumaczeniem hebrajskiego wyrażenia ʼEl Gibbòr, a nie ʼEl Szaddáj, występującego w omawianych wcześniej wersetach.

Słowo greckie. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Pantokrátor pojawia się dziesięć razy, z czego dziewięć w Objawieniu, i zasadniczo znaczy „Wszechmocny” lub „Wszechpotężny”. To, że zostało użyte w Chrześcijańskich Pismach Greckich, dodatkowo przemawia za tłumaczeniem hebrajskiego Szaddáj na „Wszechmocny”, gdyż w Pismach Hebrajskich nie ma żadnego innego odpowiednika greckiego słowa Pantokrátor.

W 2 Koryntian 6:18 Paweł powołuje się na fragmenty Pism Hebrajskich, nawołując chrześcijan, by stronili od fałszywego kultu oraz posługiwania się martwymi, bezsilnymi bożkami i by dzięki temu nadawali się na dzieci „Wszechmocnego [Pantokrátor]”. W świetle tych cytatów nie ulega wątpliwości, że ów tytuł odnosi się tutaj do Jehowy Boga.

Podobnie w całej Księdze Objawienia tytuł Pantokrátor określa Stwórcę i Króla Wieczności, Jehowę, np. w „pieśni Mojżesza, niewolnika Bożego, i pieśni Baranka [Jezusa Chrystusa]”, sławiącej Jehowę Boga jako godnego czci i bojaźni wszystkich narodów (Obj 15:3; por. 21:22). Również w Objawieniu 19:6 tytuł ten wyraźnie odnosi się do Jehowy Boga ze względu na wyrażenie „Alleluja!” („Wysławiajcie Jah!”). Tak samo określenie „Ten, który jest i który był, i który przychodzi” (Obj 1:8; 4:8) ewidentnie wskazuje na Boga wieczności (Ps 90:2), który nie tylko w starożytności „był” Wszechmocny, ale który wciąż taki jest i „przychodzi”, by dać wyraz swej niezrównanej potędze. Także w tej księdze jest nawiązanie do użycia siły — po ‛wzięciu swej wielkiej mocy’ i rozpoczęciu królowania Jehowa miał podczas „wojny wielkiego dnia Boga Wszechmocnego” wywrzeć gniew na wrogich narodach (Obj 11:17, 18; 16:14). To „srogie zagniewanie Boga Wszechmocnego” wyleje na owe narody Jego Syn, Chrystus Jezus, „Słowo Boga”, wyznaczony przezeń na Króla (Obj 19:13-16). Oczywiście takie przejawy mocy związane z sądowniczymi rozstrzygnięciami Boga są zawsze całkowicie zharmonizowane z Jego normami prawdy i prawości (Obj 16:5-7; zob. BÓG).