RYDWAN

Dwukołowy pojazd konny, przeznaczony przede wszystkim do walki, a nie do transportu wojska na tyłach. Wszystkie cztery hebrajskie określenia odnoszące się do rydwanu (merkáw, 1Kl 4:26; merkawáh, Rdz 41:43; réchew, 1Kl 1:5; rechúw, Ps 104:3), pochodzą od czasownika racháw, który znaczy: „jechać [wierzchem]” (Rdz 24:61; 1Sm 25:42; 1Kl 18:45). Grecki odpowiednik „rydwanu” to hárma (Dz 8:28). Rydwan umożliwiał szybkie przemieszczanie się w czasie walki, był ruchomym stanowiskiem ostrzału i zapewniał załodze przewagę psychologiczną przy natarciu na szeregi piechoty. Starożytne zabytki często ukazują rozmaite typy rydwanów, co wskazuje na to, że były znane od dawna i szeroko rozpowszechnione.

Podstawowym elementem rydwanu była platforma zamontowana na pojedynczej osi; jej boki sięgały wysokości uda, a otwarty tył umożliwiał szybkie i łatwe wsiadanie. Rydwan miał ponadto dyszel i uprząż, którą zakładano na rącze konie. Mógł też mieć specjalne wyposażenie pomocnicze: schowek na łuk i kołczan, a prócz tego kilka tarcz i włóczni. W niektórych rydwanach wojennych do piast kół mocowano żelazne kosy, które stanowiły dodatkowe zagrożenie dla pieszych żołnierzy (Joz 17:16, 18; Sdz 1:19). Jeśli rydwanem jechał tylko jeden człowiek, to podczas walki przewiązywał wodze wokół pasa lub bioder, żeby mieć wolne ręce do władania bronią. W większych i cięższych rydwanach, zaprzężonych w wiele koni, załoga liczyła dwóch, trzech, a nawet czterech wojowników, z których jeden powoził, jeden lub dwóch walczyło, a inny osłaniał ich tarczą (Wj 14:7, przyp. w NW).

Z czasem poprawiono prędkość, zwrotność i stabilność rydwanu. Na przykład dzięki przesunięciu osi do tyłu stał się zwrotniejszy i bardziej stabilny. Zastąpienie kół pełnych szprychowymi zmniejszyło wagę i zwiększyło prędkość (1Kl 7:33). Najczęściej używano kół z sześcioma szprychami, choć niektóre miały ich cztery, a inne osiem lub jeszcze więcej. Zastosowanie lekkiego drewna, z nielicznymi dodatkami ze skóry, brązu i żelaza, sprawiało, że rydwan był na tyle lekki, że można go było w pojedynkę lub we dwóch przenieść przez niewielki strumień lub inną przeszkodę terenową.

Rydwanami bojowymi posługiwało się wiele narodów pogańskich walczących z Izraelitami. W 1513 r. p.n.e. Jehowa unicestwił w Morzu Czerwonym całą armię faraona, w skład której wchodziło m.in. 600 specjalnych rydwanów wojennych „oraz wszystkie inne rydwany Egiptu” (Wj 14:6, 7; 15:4, 19; Joz 24:6). Kiedy Izraelici podbijali Ziemię Obiecaną, rozgromili przeciwników, a ich liczne rydwany spalili (Joz 11:4-9). Król kananejski Jabin uciskał Izraelitów przez 20 lat — do czasu gdy Jehowa w dolinie potoku Kiszon unieruchomił i zniszczył dowodzony przez Syserę korpus 900 rydwanów z żelaznymi kosami (Sdz 4:2, 3, 13, 15, 16; 5:28). Za panowania królów izraelskich ich ziemię najeżdżali Filistyni, Egipcjanie, Etiopczycy, Syryjczycy, Asyryjczycy i Babilończycy, dysponujący mnóstwem rydwanów; pewnego razu było ich aż 32 000 (1Sm 13:5; 2Sm 1:6; 1Kn 19:6, 7, 18; 2Kn 12:2, 3; 14:9; 16:8; Iz 37:21, 24). W proroczych zapowiedziach zguby wspominano niekiedy o rydwanach, którymi się chlubiły te narody (Jer 50:37; 51:21; Mi 5:10, 15).

Płaski teren, taki jak równiny filistyńskie czy szeroka dolina Jizreel, lepiej się nadawał do użycia rydwanów niż teren pagórkowaty. Przy pewnej okazji Syryjczycy chełpili się, iż swymi rydwanami pokonają Izraelitów, jeśli uda się ich wywabić z gór do walki na równinie; wydawało się im, że „Bóg [Izraela] jest Bogiem gór”. Ponieśli jednak druzgocącą klęskę, która pokazała, że Jehowa jest także „Bogiem nizin” (1Kl 20:23-30).

Izrael do czasów Salomona nie dysponował większą ilością rydwanów. W dużej mierze wynikało to z Bożej przestrogi, by król nie pomnażał sobie koni w złudnym mniemaniu, iż od nich zależy bezpieczeństwo narodu. Zastrzeżenie to ograniczało użycie rydwanów, gdyż do pojazdów tych zaprzęgano właśnie konie (Pwt 17:16). Kiedy Samuel ostrzegał Izraelitów przed ciężarami, jakie nałoży na nich człowieczy król, zapowiedział: „Waszych synów będzie zabierał i jako swoich umieszczał ich w swych rydwanach” (1Sm 8:11). Uzurpator Absalom (a później także Adoniasz) dosiadł rydwanu, przed którym biegło 50 mężczyzn (2Sm 15:1; 1Kl 1:5). Dawid po pokonaniu króla Coby zachował 100 koni do rydwanów (2Sm 8:3, 4; 10:18).

Kiedy król Salomon rozbudował armię izraelską, zwiększył liczbę rydwanów do 1400 (1Kl 10:26, 29; 2Kn 1:14, 17). Oprócz Jerozolimy istniały jeszcze inne miejscowości, zwane miastami rydwanów, gdzie znajdowały się obiekty niezbędne do utrzymania tego mobilnego sprzętu bojowego (1Kl 9:19, 22; 2Kn 8:6, 9; 9:25).

Po śmierci Salomona rydwany były w powszechnym użyciu zarówno w królestwie północnym, jak i południowym. W królestwie izraelskim był „dowódca połowy rydwanów”, z czego wynika, że istniały tam dwa korpusy tych pojazdów (1Kl 16:9). Króla Jehu można było rozpoznać po szalonej jeździe rydwanem (2Kl 9:20). Kilku władców judzkich i izraelskich: Achab, Jehoram, Achazjasz i Jozjasz, odniosło na rydwanie śmiertelne rany (1Kl 22:34-38; 2Kl 9:21, 24, 27; 2Kn 18:33, 34; 35:23, 24).

Prorok Izajasz oznajmił buntowniczym Izraelitom: „Biada tym, którzy zstępują do Egiptu po pomoc, którzy polegają na koniach i którzy pokładają ufność w rydwanach wojennych, że są liczne, i w rumakach, że są bardzo potężne, lecz którzy nie patrzą na Świętego Izraela i nie szukają Jehowy” (Iz 31:1).

Rydwan stosowano głównie w walce, ale bywał też użyteczny przy ściganiu dzikich zwierząt. Czasami używano go również w celach pokojowych. Józef jako zarządca zasobów żywności w Egipcie jeździł honorowym rydwanem, ustępującym jedynie rydwanowi faraona. Gdy do Egiptu przybył jego ojciec, Józef na spotkanie z nim wyjechał rydwanem (Rdz 41:43; 46:29). Po śmierci Jakuba mnóstwo rydwanów znalazło się w kondukcie pogrzebowym, który udał się z Egiptu do jaskini Machpela, nabytej przez Abrahama na grobowiec (Rdz 50:7-14). Z rydwanu jako środka transportu korzystali również królowie Rechoboam i Achab, wódz wojsk syryjskich Naaman oraz etiopski urzędnik, który zaprosił ewangelizatora Filipa, by się przysiadł do niego na drodze do Gazy (1Kl 12:18; 18:44, 45; 2Kl 5:21, 26; Dz 8:28-31, 38). W bogato udekorowanych rydwanach z baldachimem odbywali pochody zwycięscy władcy. Odstępczy królowie Judy poświęcili słońcu rydwany i ciągnące je konie (2Kl 23:11).

Znaczenie przenośne. W użyciu przenośnym i proroczym rydwany, podobnie jak łuk i miecz, symbolizują wojnę (Iz 21:7, 9; Za 9:10). W Biblii powiedziano, że „rydwanów wojennych Boga są dziesiątki tysięcy, krocie tysięcy”, co wskazuje na Jego niezwyciężoną moc, którą potrafi zgładzić swych przeciwników (Ps 68:17; 2Kl 6:17).