ESTERY, KSIĘGA

Księga Pism Hebrajskich nazwana od imienia głównej bohaterki, choć w niektórych odpisach łacińskiej Wulgaty występuje jako „Księga Aswerusa”, od króla perskiego odgrywającego w niej ważną rolę. Żydzi nazywają ją Megillát ʼEstér lub po prostu Megilláh, czyli „rulon; zwój”, ze względu na ogromny szacunek, jakim ją darzą.

Pisarz. Pismo Święte nie wskazuje wprost pisarza Księgi Estery. Zdaniem niektórych uczonych był nim Ezdrasz, ale dowody przemawiają raczej za Mardocheuszem. To on bowiem mógł znać i zanotować różne szczegóły dotyczące odczuć jego samego i Estery, poczynań członków rodziny Hamana, a zwłaszcza wydarzeń na zamku w Suzie. Po tym, jak wyniesiono go do godności pierwszego ministra Persji, miał niewątpliwie dostęp do urzędowych dokumentów wymienionych w sprawozdaniu. Podobnie jak Daniel, Ezdrasz oraz Nehemiasz napisali księgi biblijne przedstawiające sytuację Żydów pod panowaniem perskiego mocarstwa światowego, w którym w swoim czasie zajmowali stanowiska państwowe, tak najprawdopodobniej Mardocheusz z błogosławieństwem Jehowy został pisarzem Księgi Estery.

Tło historyczne. Wydarzenia opisane w tej księdze rozegrały się za panowania Aswerusa, kiedy to imperium perskie rozciągało się od Indii po Etiopię i obejmowało 127 prowincji (Est 1:1). A ponieważ Księga Estery została włączona do kanonu biblijnego przez Ezdrasza, może chodzić tylko o jednego z trzech królów znanych historii świeckiej: Dariusza I Persa, Kserksesa I lub Artakserksesa I. O pierwszym i ostatnim wiadomo jednak, że jeszcze przed 12 rokiem swego panowania życzliwie odnosili się do Żydów, podczas gdy Aswerus z Księgi Estery najwyraźniej niewiele wiedział o Żydach i ich religii ani nie miał zamiaru okazywać im względów. Dlatego uważa się, że Aswerus to Kserkses I, syn króla Persji Dariusza Wielkiego. Niektóre przekłady nawet zastępują w tekście imię „Aswerus” przez „Kserkses” (AT, Mo).

W Księdze Estery lata panowania tego króla najwyraźniej są liczone od objęcia przez niego rządów u boku ojca, Dariusza Wielkiego. Ponieważ pierwsze opisane w niej wydarzenia rozegrały się w trzecim roku rządów Kserksesa, a następne w pozostałych latach jego panowania, sprawozdanie to obejmuje zapewne okres od 493 do ok. 475 r. p.n.e. (zob. PERSJA, PERSOWIE [Rządy Kserksesa i Artakserksesa]).

Księga Estery została spisana między 12 a ostatnim rokiem panowania Kserksesa (ok. 475 p.n.e.). Żywa narracja sugeruje, że pisarz był naocznym świadkiem wydarzeń. Wiele przemawia również za tym, iż miał dostęp do dokumentów państwowych (Est 10:2), toteż najprawdopodobniej ukończył swe dzieło w Suzie leżącej w Elamie, ówczesnej prowincji perskiej. Za takim właśnie czasem i miejscem spisania tej księgi przemawiają także słowa perskie i chaldejskie, wtrącone do tekstu hebrajskiego.

Całkiem możliwe, że księgę tę przywiózł z Babilonu do Jerozolimy Ezdrasz w 468 r. p.n.e., gdyż znalazła się w kanonie jerozolimskiej Wielkiej Synagogi, której działalność dobiegła końca ok. r. 300 p.n.e.

Autentyczność i kanoniczność. Niektórzy kwestionują kanoniczność Księgi Estery, ponieważ nie jest cytowana ani wzmiankowana w Chrześcijańskich Pismach Greckich. Trudno to uznać za przekonujący argument, skoro to samo można powiedzieć o księgach Ezdrasza czy Kaznodziei, których kanoniczność nie budzi żadnych wątpliwości. Meliton z Sardes, Grzegorz z Nazjanzu, Atanazy i inni pomijają ją w spisach ksiąg kanonicznych. Jednakże Hieronim, Augustyn oraz Orygenes wyraźnie o niej wspominają. Wraz z księgami Ezechiela i Daniela występuje w jednym kodeksie, należącym obecnie do Kolekcji Chestera Beatty’ego, a sporządzonym prawdopodobnie w pierwszej połowie III w. n.e. Ani Żydzi, ani pierwsi chrześcijanie jako ogół raczej nigdy nie wątpili w jej autentyczność. W Biblii hebrajskiej najczęściej jest umieszczana w Hagiografach (Pismach), między księgami Kaznodziei a Daniela.

W późniejszym okresie do Księgi Estery włączono apokryficzne dodatki. Zdaniem niektórych uczonych powstały one ok. 100 r. p.n.e., a tymczasem kanon Pism Hebrajskich, jak głosi tradycja, został ustalony jakieś 300 lat wcześniej.

Księdze Estery zarzuca się przesadę, gdy mówi o 180 dniach ucztowania w trzecim roku rządów Aswerusa (Est 1:3, 4). Jednakże owa uczta istotnie mogła trwać tak długo, bo podejmowano licznych urzędników z wielu prowincji, którzy ze względu na swe powinności nie mogli przybyć wszyscy naraz i pozostać przez cały czas. Z drugiej strony w sprawozdaniu wcale nie powiedziano, że ucztowano przez 180 dni, ale że tyle zajęło królowi pokazywanie bogactwa i chwały swego królestwa. O uczcie jest mowa w Estery 1:3 i 1:5. Być może nie chodziło o dwa bankiety, lecz w wersecie 3 jest mowa o tej samej siedmiodniowej końcowej uczcie, wydanej na zamku dla wszystkich uczestników owego wielkiego zjazdu (C. F. Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament: Chronik, Esra, Nehemia und Esther, Lipsk 1870, ss. 618-620).

Niektórzy utrzymują, że księga ta ma charakter świecki, gdyż nie zawiera żadnej bezpośredniej wzmianki o Bogu. Niemniej mówi o poście Żydów i o ich „wołaniu o pomoc”, co nasuwa myśl o modlitwie (Est 4:3, 16; 9:31). Sugeruje też, że Bóg kierował biegiem wydarzeń, gdy w odpowiednim czasie króla dręczyła bezsenność (6:1), i że wyniesienie Estery do godności królewskiej służyło zamierzeniu Bożemu (4:14). Prócz tego Mardocheusz niewątpliwie był czcicielem Jehowy, skoro stanowczo nie chciał się pokłonić przed wrogiem Bożym Hamanem, który jako Agagita mógł pochodzić z królewskiego rodu Amalekitów (Wj 17:14; Est 3:1-6).

Dowody historyczne i archeologiczne. Autentyczność Księgi Estery znajduje dodatkowe potwierdzenie w znaleziskach historycznych i archeologicznych. Oto kilka przykładów. Poprawnie opisano sposób, w jaki Persowie oddawali komuś honory (Est 6:8). Monarchowie perscy odziewali się w biel i błękit (lub fiolet), a w Estery 8:15 czytamy, że Mardocheusz nosił „szatę królewską z tkaniny błękitnej i lnu” oraz okrycie barwione czerwonawą purpurą.

Estera „stanęła na wewnętrznym dziedzińcu domu króla naprzeciw domu królewskiego, podczas gdy król zasiadał na swym królewskim tronie w domu królewskim naprzeciw wejścia do tego domu. I gdy tylko król ujrzał królową Esterę, stojącą na dziedzińcu, zyskała ona łaskę w jego oczach” (Est 5:1, 2). Wykopaliska potwierdziły szczegółową dokładność tej relacji. Od „domu kobiet” do dziedzińca wewnętrznego wiódł korytarz, który kończył się na wprost wejścia do sali tronowej pałacu. Sam tron stał pośrodku przeciwległej ściany, na podwyższeniu, toteż król mógł patrzeć ponad oddzielającą go zasłoną i dostrzec królową czekającą na audiencję. Również inne szczegóły świadczą o tym, że pisarz tej księgi doskonale znał rozkład pałacu. Zdecydowanie nie można jej zarzucić, jakoby była niehistoryczna bądź niedokładnie przedstawiała zwyczaje perskie.

Bardzo mocnym dowodem na rzecz autentyczności tej księgi jest Święto Losów, czyli Purim, do dziś obchodzone rokrocznie przez Żydów, podczas którego w synagogach odczytuje się całą Księgę Estery. Prócz tego pewien tekst klinowy pochodzący z Borsippy wspomina podobno o perskim urzędniku imieniem Mardukâ (Mardocheusz?), który przebywał w Suzie pod koniec panowania Dariusza I lub w początkach rządów Kserksesa I (Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft, 1940/41, t. 58, ss. 243, 244; 1942/43, t. 59, s. 219).

Księga Estery jest w pełni zgodna z resztą Pisma Świętego i uzupełnia sprawozdania Ezdrasza oraz Nehemiasza, gdyż opowiada, co działo się wśród ludu Bożego pozostającego na wygnaniu w Persji. Podobnie jak całe Pismo, została spisana dla naszej zachęty, pociechy i pouczenia (Rz 15:4).

[Ramka na stronie 608]

GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI ESTERY

Pasjonująca opowieść o tym, jak Bóg posłużył się Esterą i jej starszym kuzynem Mardocheuszem, by uchronić Żydów od zagłady

Napisana najprawdopodobniej przez Mardocheusza, obejmuje przypuszczalnie okres od 493 do ok. 475 r. p.n.e.

Estera zostaje królową w Suzie

Król Aswerus (zapewne chodzi o Kserksesa I) wydaje ucztę, podczas której przywołuje królową Waszti, aby się poszczycić jej urodą, a kiedy ta uporczywie odmawia przybycia, pozbawia ją godności królewskiej (1:1-22)

Spośród wszystkich pięknych dziewic w całym państwie wybrano na królową Esterę; za radą Mardocheusza nie wyjawia ona, że jest Żydówką (2:1-20)

Haman knuje zagładę Żydów, ale spisek obraca się przeciw niemu

Król wywyższa Agagitę Hamana ponad pozostałych książąt, lecz Mardocheusz nie chce mu się kłaniać (3:1-4)

Rozzłoszczony postawą Mardocheusza, Haman knuje wytępienie wszystkich Żydów w państwie; uzyskuje zgodę króla, wyznacza datę i wydaje odpowiedni dekret (3:5-15)

Mardocheusz poleca Esterze osobiście wstawić się u króla, choć pojawienie się przed nim bez zaproszenia może ją kosztować życie (4:1-17)

Król przychylnie przyjmuje Esterę, która zaprasza go wraz z Hamanem na ucztę; potem prosi, by nazajutrz obaj przybyli na jeszcze jedno przyjęcie (5:1-8)

Haman traci humor, gdy Mardocheusz znowu nie chce mu się pokłonić; poleca więc postawić bardzo wysoki pal i postanawia, że na drugi dzień namówi króla, by jeszcze przed ucztą powieszono na nim Mardocheusza (5:9-14)

W nocy król nie może usnąć i każe sobie czytać kroniki, z których dowiaduje się, że Mardocheusz wykrył zamach na jego życie, lecz nie został za to nagrodzony; gdy rano pojawia się Haman, pyta go, co należy uczynić dla męża, którego król chciałby uhonorować; Haman sądzi, że chodzi o niego, toteż podaje wyszukane propozycje, po czym otrzymuje polecenie, żeby w ten sposób uczcił publicznie Mardocheusza (2:21-23; 6:1-13)

Tego dnia podczas uczty Estera wyjawia królowi, że Haman wydał ją wraz z jej ludem na zagładę; rozwścieczony król nakazuje powiesić Hamana na palu przygotowanym dla Mardocheusza (6:14 do 7:10)

Wywyższenie Mardocheusza i wybawienie Żydów

Król daje Mardocheuszowi sygnet, który odebrał Hamanowi (8:1, 2)

Za zgodą króla zostaje wydany dekret zezwalający Żydom na wystąpienie w obronie własnej i wytępienie wrogów w dniu wyznaczonym na ich zagładę; Żydzi zabijają tysiące nieprzyjaciół (8:3 do 9:19)

Żydom nakazuje się co roku obchodzić pamiątkę tego wyzwolenia (9:20-32)

Mardocheusz zostaje drugą osobistością po królu i działa dla dobra swego ludu (10:1-3)