ANTIOCHIA

1. Miasto w Syrii założone przez Seleukosa I (Nikatora) krótko po tym, jak w r. 301 p.n.e. razem z Kasandrem i Lizymachem odniósł decydujące zwycięstwo w bitwie pod Ipsos we Frygii w Azji Mniejszej. Seleukos wybrał miejsce o strategicznym położeniu i nazwał miasto od imienia swego ojca, Antiocha. Założył je na pd. brzegu żeglownej rzeki Orontes, przy zakręcie, w odległości ok. 32 km od Morza Śródziemnego. Miasto to leży dziś w Turcji i nosi nazwę Antakya. Znajdowało się w takim miejscu, że łatwo można było kontrolować z niego cały handel w pn.-zach. Syrii oraz przewóz towarów między Eufratem a Morzem Śródziemnym. Szybko stało się kosmopolitycznym ośrodkiem handlu, a wytwarzane w nim przedmioty zbytku przysparzały mu bogactw i dostatku. Seleukos założył też na wybrzeżu port dla Antiochii i nazwał go od swego imienia Seleucją. Zanim zamordowano go w r. 281 p.n.e., przeniósł swą stolicę z Babilonu właśnie do Antiochii w Syrii, skąd dynastia Seleucydów panowała do r. 64 p.n.e., gdy rzymski wódz Pompejusz Wielki podbił Syrię i uczynił ją rzymską prowincją. Antiochia nie tylko została stolicą tej prowincji, ale była też trzecim co do wielkości miastem w całym imperium, po Rzymie i Aleksandrii.

Miasto wytyczono według planu Aleksandrii, z szerokimi, przecinającymi się ulicami, wzdłuż których stały kolumny, co przydawało piękna i świetności okolicznym budynkom. Nazywano je „Królową Wschodu”, „Piękną Antiochią” lub „trzecią metropolią imperium rzymskiego”, a ulice w mieście posiadały oświetlenie, co w owych czasach było czymś niezwykłym. Pomimo powierzchownego wrażenia piękna i zamożności miało jednak opinię zepsutego pod względem moralnym z powodu plugawych praktyk i orgiastycznych rytuałów religijnych. Juwenalis powiedział, że ‛Orontes wpływał do Tybru, zalewając Rzym wschodnimi przesądami i niemoralnością’ (Juvenal and Persius, „Satire III”, 62-65).

Wzmianki biblijne i późniejsza historia. Józef Flawiusz donosi, że Seleucydzi zachęcali Żydów do osiedlania się w Antiochii, przyznając im pełne prawa obywatelskie, i w ten sposób pojawiła się tam spora społeczność żydowska. Pierwsza wzmianka o Antiochii w Biblii ma związek z Nikolausem, który pochodził z tego miasta i był nawróconym na judaizm prozelitą, a później został chrześcijaninem (Dz 6:5). Gdy po śmierci Szczepana rozpętały się prześladowania, uczniowie rozproszyli się i niektórzy z nich dotarli aż do Antiochii, gdzie rozpoczęli chrześcijańską działalność (Dz 11:19, 20). Kiedy zbór w Jerozolimie dowiedział się, że wielu ludzi mówiących po grecku zaczyna wierzyć, posłano do Antiochii Barnabasa, a ten, widząc tam żywe zainteresowanie, sprowadził z Tarsu Pawła (Dz 11:21-26). Mieszkali tam przez rok i nauczali ludzi, a Paweł właśnie z Antiochii wyruszał później w swe podróże misjonarskie. To w Antiochii dzięki Boskiej opatrzności po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami (Dz 11:26). Około 46 r. n.e. miejscowy zbór okazał szczodrość i przesłał przez Pawła i Barnabasa doraźną pomoc na ręce ciała kierowniczego w Jerozolimie (Dz 11:29). Zdarzyło się to za panowania Klaudiusza w czasie wielkiego głodu, który przepowiedział prorok Agabus (Dz 11:27, 28). Gdy Paweł i Barnabas wrócili do Antiochii, duch święty kazał oddzielić ich do specjalnego dzieła i ok. 47-48 r. n.e. wyruszyli w pierwszą podróż misjonarską. Kiedy ok. 49 r. przed rozpoczęciem swej drugiej podróży Paweł znów przebywał w Antiochii, wyłoniła się kwestia obrzezania pogan; później Paweł z Barnabasem przekazali tamtejszemu zborowi postanowienie wydane przez ciało kierownicze w Jerozolimie (Dz 15:13-35). Druga podróż misjonarska, którą Paweł odbył w latach 49-52, także rozpoczęła się i zakończyła w Antiochii; tam też Paweł zganił Piotra za to, że inaczej traktował Żydów, a inaczej pogan (Gal 2:11, 12).

2. Antiochię w Pizydii założył również Seleukos I (Nikator) i nazwał ją na cześć swego ojca, Antiocha. Ruiny tego miasta znajdują się niedaleko Yalvaç w dzisiejszej Turcji (ILUSTRACJA, t. 2, s. 748). Usytuowane było na granicy Frygii i Pizydii, więc w różnych okresach należało do jednej lub drugiej prowincji. Dlatego grecki geograf Strabon określa Antiochię jako miasto we Frygii blisko Pizydii (Geografika, 12, VIII, 13, 14), chociaż jak zauważono w dziele Funk and Wagnalls New Standard Bible Dictionary (1936, s. 51), „większość pisarzy nazywa ją Pizydyjską”, podobnie jak Łukasz. W ten sposób odróżniano ją od Antiochii w Syrii (zob. PIZYDIA). Antiochia w Pizydii leżała na szlaku handlowym łączącym Cylicję z Efezem; mieszkali w niej ludzie z różnych narodów, m.in. sporo Żydów, którzy wybudowali tam synagogę. Było to zhellenizowane miasto, w którym mówiono po grecku. Paweł z Barnabasem dwukrotnie odwiedzili je podczas pierwszej podróży misjonarskiej w latach 47-48; głosili w tamtejszej synagodze, a sporo ludzi okazało zainteresowanie (Dz 13:14; 14:19-23). Niektórzy Żydzi zazdrościli jednak, że słuchają ich tłumy, i dlatego podburzyli wpływowych mężczyzn i niewiasty do wyrzucenia Pawła i Barnabasa z miasta (Dz 13:45, 50; 2Tm 3:11).