Bibliap 40 kaq libron: Mateo

Qillqaq: Mateo

Maypitaq qillqakurqa: Palestinapi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: ichapis, 41 watapi

Machkha watasmantataq willan: 2 q.P. watamanta 33 watakama

EDÉN huertapi Jehovawan chiqninakuy kasqanmantapacha, runapaq juk sumaq parlayta willakurqa: Diospa “warminpa” Mirayninniqta tukuy pikunachus chiqan kaqta munakuqkunata salvakunanta willakurqa. Jehovaqa Israel llaqtamanta chay Mirayta, chayri Mesiasta, urqhunman karqa. Diosqa tiempo pasasqanmanjina, hebreosmanta qillqaqkunawan may chhika profeciasta qillqachirqa; Miraynin Diospa Reinonpi juk Kamachiq kananta rikuchinanpaq, kay Reinotaq Jehovap sutinta mayta chʼichichasqankumanta wiñaypaq llimphuchanan karqa. Chay profetasniqta, pichus Jehovap jatun kayninta, maychus kaqman churananta sutʼinchakurqa, chantapis imaynatachus manchachikuymanta, ñakʼariymanta, juchamanta, wañuymanta ima, kacharichinawanchikta. Hebreo Qillqakunata qillqayta tukukusqantawan, judiosqa Mesías jamunanta sutʼita rikurqanku.

² Chaykamataq, kay pachap ruwayninqa tikrakuchkarqa. Diostaq Mesías rikhurinanpaq wakichichkarqa, llaqtasta munayninta ruwachirqa, jinamanta tukuyniqman Mesías rikhurisqanmanta willakunanpaq. Phichqa kaq potencia mundial nisqa, Greciaqa, tukuyman juk simita yachachirqa, jinamanta tukuy llaqtas puraqmanta parlayta atinankupaq. Roma, suqta kaq potencia mundial nisqa, achkha llaqtaspa ruwayninkuta chhapurqa, chantapis tukuyniqman chayanankupaq achkha ñankunata kicharirqa. Achkha judíos Roma suyupi tukuyniqman tʼaqasqa karqanku, jinamanta wak runaspis judíos Mesiasta suyachkasqankuta yacharqanku. Chay kutitaq, Edenpi parlakusqanmanta 4.000 watasninman, ¡Mesías rikhurirqa! ¡May suyasqa warmip Miraynin chayamurqa! Mesías Tatanpa munayninta kay Jallpʼapi juntʼachkaptin, tukuy runapaq sumaq ruwaykunata ruwakuchkarqa.

³ Mesiaspa sumaq ruwaynin qillqasqa kananpaq, watiqmanta Diospa yuyaychasqanmanjina qillqakunan karqa. Jehovap espiritun, tawa runasta yanaparqa, sapa juk qillqananpaq, jinamanta tawa qillqakuna, Jesús, Mesías, warmip Miraynin, Rey ima kasqanta, rikuchinankupaq. Chantapis, Jesuspa kawsayninmanta, yachachisqanmanta, wañuyninmanta, kawsariyninmanta ima, qillqakurqa. Kay qillqakunaqa, Evangelios nispa sutichakun, “evangelio” rimayqa, “allin willaykuna” chayri “sumaq willaykuna” niyta munan. Chay tawa evangelios kikin ruwaykunallamantataq parlaspapis, mana kikinchu kanku. Kimsa ñawpaq evangeliosqa pisi qillqakunawan, Jesuspa tukuy ruwayninmanta qillqarqanku, qillqasqankutaq rikchʼanakunku, Jallpʼapi Jesús ruwasqanmanta qillqasqankurayku. Sapa juk qillqaqkuna —Mateo, Marcos, Lucas, Juanpis—, Cristo ruwasqanta yachasqankumanjina qillqarqanku. Sapa jukpis juk temayuqta, juk yachachiyniyuqta, kasqankumanjina, qillqarqanku, pikunachus ñawirinqanku paykunamanta yuyarikuspa qillqarqanku. Chay qillqakunapi astawan ukhuncharispa, tawa runas qillqasqankuta rikunchik, chantapis kay Diospa yuyaychasqan evangeliosqa, sapa juk Jesucristop kawsayninmanta maychus kaqmanjina qillqarqanku.

⁴ Mateoqa ñawpaqta, Cristomanta sumaq willaykunata qillqayta qallarirqa. Ichapis sutinqa, hebreo “Matitías” sutimanta jamun, chaytaq “Jehovap Regalon (Dádiva)”, niyta munan. Mateoqa Jesuspa 12 apostolesninmanta juknin karqa. Mateoqa, Yachachiq Jesuswan Palestina jallpʼapi, runaman Diospa Reinonmanta willaspa, yachachispa ima, purirqa. Manaraq Jesuspa discipulon kaspa, impuestota cobraq runa karqa, judiostaq chiqniq kanku romanospaq qullqita mañasqanrayku, imaraykuchus kayqa romanospa kamachiyninkupi kasqankuta yuyarichiq. Mateopta, juknin sutin Leví karqa, Alfeop churintaq karqa. Jesús paypa qhipanta rinanpaq waqyaptintaq, Mateoqa tukuy sunquwan kasukurqa (Mat. 9:9; Mar. 2:14; Luc. 5:27-32).

⁵ Manapis kay Evangeliota Mateo qillqasqanta nikunchu, historiadores eclesiásticos nisqa, Mateo chay Evangeliota qillqasqanta sutʼita rikuchinku. Mana ni juk ñawpa librosmanta, Mateo librojina, pichus qillqasqanta sutʼita rikuchinchu. Papías de Hierápolis tiemponmantapacha (2 kaq siglop qallariyninmantapacha), Mateopuni kay Evangeliota qillqasqanta, chantapis Diospa Palabran kasqanta, achkha runas sutʼincharqanku. Kay Cyclopedia de McClintock, Strong nisqa jinata nin: “Justino Mártir, Diognetoman cartata qillqaq (Justin Martyr, Ottop qillqanqanta, 2 tomota ñawiriy), Hegesipo, Ireneo, Taciano, Atenágoras, Teófilo, Clemente, Tertuliano, Orígenes ima, Mateo Evangeliomanta uqharinku. Kay libropi, mana imatachus qillqasqanraykullachu, manaqa chay libromanta kutin kutita uqharikusqanrayku, Mateo libropi atienekusqankurayku, chantapis mana iskaychayta tarikusqanrayku, maychus kaqta qillqakusqanta yachanchik”.a Mateo apóstol kasqanrayku, Diospa espiritun payta yanapasqanrayku ima, qillqasqanqa chiqa kasqanta nisunman.

⁶ Mateoqa Palestinapi qillqakurqa. Ima watapichus qillqakusqanqa mana sutʼita yachakunchu, chantapis wak qillqakunap tukukuyninpi rikhurisqanqa (10 siglo qhipaman), 41 watapi qillqakusqanta ninku. Chantapis, Mateoqa, hebreo simipi qillqasqanta, chaymantaraq griego simiman tikrasqanta ninllankutaq. Kay De viris inlustribus (Jatunpaq qhawasqas runasmanta) libropi, 3 tʼaqanpi, Jerónimo jinata nin: ‘Mateo, Leví sutikullarqataq, pichus impuestota cobraqmanta apostolman tukurqa, ñawpaqtaqa Judeapi Cristomanta Evangeliota, hebreo simipi qillqarqa, jinamanta judíos kaqkunata yanapananpaq’.b Jerónimo kay Evangelio hebreo simipi qillqasqa, pʼunchayninpi (4, 5 siglospi) kasqanta nirqa, Cesarea llaqtapi Pánfilo bibliotecata ruwasqanpi.

⁷ Orígenes 3 siglo qallarichkaptin, Evangeliosmanta ukhuncharispa, Eusebio nisqanmanjina nirqa: “Mateo, [...] ñawpaqtaqa, [...] hebreo simipi qillqarqa, judíos creeqkunapaqtaq urqhurqa”,c nispa. Mateo unay runasmanta, Abrahammantapacha Jesuskama parlasqanrayku, judiospaq ñawpaqta qillqarqa, chantapis Mesías chayamunanmanta Hebreo Qillqakunamanta kutin kutita uqharirqa. Mateo Jehovap sutinta Tetragrámaton nisqapi Hebreo Qillqakunamanta uqharisqanta nispaqa, mana pantanchikchu. Chayrayku, Traducción del Nuevo Mundo nisqapi, Mateo libropi, Jehovap sutinta 18 kutita uqharin, imaynatachus F. Delitzsch 19 siglopi Mateo hebreo simipi qillqarqa ajinata. Mateoqa Jesusjina Diospa sutinta mayta munakurqa, chayrayku mana manchachikuspa Diospa sutinta uqharirqa, chay pʼunchaykunapi judíos Diospa sutinta mana uqhariyta munaptinkupis (Mat. 6:9; Juan 17:6, 26).

⁸ Mateo impuestota cobraq kasqanrayku, qullqimanta, yupaykunamanta ima, sutʼita parlarqa (Mat. 17:27; 26:15; 27:3). Mateoqa impuestota cobrasqanrayku chiqnisqa karqa, chaywanpis, Dios payta khuyakusqanmanta, sumaq willaykunata willamunanpaq akllasqa kasqanmanta, Jesuspa masin kasqanmanta ima, mayta agradecekurqa. Chayrayku, Mateolla Jesús khuyakuymanta kutin kutita yachachisqanta, qillqarqa (9:9-13; 12:7, 8; 18:21-35). Mateota, Jehová khuyakusqan mayta kallpacharqa, chayrayku payqa Jesuspa sunquchaq parlasqanmanta kayta qillqarqa: “Noqaman jamuychej, tukuy saykʼusqa kajkuna, llasa qʼepiyojkuna ima, noqataj samarichisqaykichej. Yugoyman churakuychej, yachaqakuychejtaj noqamanta. Noqaqa kʼacha, llampʼu sonqotaj kani, almasniykichejpajtaj samakuyta tarinkichej, imaraykuchus yugoyqa llampʼulla, qʼepiypis chhallalla”, nispa (11:28-30). ¡Kay rimayqa impuestosta cobraqpaq may sumaqchá karqa, imaraykuchus paytaqa, llaqta masisnin chiqnikuspa kʼumuykachachirqanku!

⁹ Mateoqa Jesús “janaj pacha reinomanta” astawan yachachisqanta, sutʼita rikuchirqa (4:17). Mateopaqqa, Jesús juk Willaq-Rey karqa. “Reino” rimayta achkha kutita uqharirqa (50 kutimanta astawanraq), chayrayku Mateo qillqasqantaqa Reinop Evangelion nispa sutichakunman. Mateoqa Jesús yachachisqanmanta, ñawiriqkuna astawan entiendenankupaqjina qillqarqa, mana sapa pʼunchay yachachisqanmanjinachu. Mateoqa 18 ñawpaq tʼaqakunapi Reinomanta astawan parlasqanrayku, mana sapa pʼunchay ruwakusqanmanjinachu qillqarqa. Chaywanpis chunka tukukuq tʼaqakunapiqa (19–28) maychus sapa pʼunchay ruwakusqanmanjina qillqarqa, Reinotataq sutʼinchallarqapuni.

¹⁰ Mateop Evangelion willasqanmanta yaqha khuskannin (42%) wak Evangeliospi mana tarikunchu.d Willasqanpiqa chunka rikchʼanachinas rikhurin: trigo chawpipi cizaña qhuramanta (13:24-30), tapadomanta (13:44), sumaq perlamanta (13:45, 46), challwa japʼina chʼipamanta (13:47-50), mana khuyakuyniyuq kamachimanta (18:23-35), peonesmanta, denariomantawan (20:1-16), juk tata iskay churisniyuqmanta (21:28-32), reypa churin casarakuyninmanta (22:1-14), chunka sipaskunamanta (25:1-13) qullqi talentosmanta ima (25:14-30). Mateo qillqasqanpiqa, Jesús 2 qayna pacha (q.P.) watapi nacekusqanmantapacha, manaraq janaqpachaman kutichkaspa discipulosninwan 33 watapi tantakusqankama willawanchik.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

²⁹ Mateo libroqa —tawa Evangeliosmanta ñawpaq kaq—, Hebreo Qillqakunamanta Griego Qillqakunaman yaykunapaq juk chakajina. Mateoqa, Jesús Diospa Reinonmanta Reynin, Mesías kasqanta ima, sutʼita rikuchin. Chantapis imaynatachus Jesuspa qhipanta puriyta atisqanchikta, ima ruwaytachus kay Jallpʼapi juntʼananchikta ima, rikuchillantaq. Ñawpaqtaqa Juan Bautista, chaymanta Jesús, chaymantataq discipulosnin kayta willarqanku: “Janaj pacha reinoqa qayllapiña kashan”, nispa. Chantapis Jesús kamachisqanqa, kunan pʼunchaykunapaqpis kamachikurqa: “Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi willasqa kanqa, tukuy runas yachanankupaj; chaypachamá tukukuyqa jamonqa”, nispa. Unayjina kunanpis Diospa Reinonmanta runaman willayqa may sumaqpuni, jinallataq ‘tukuy suyusmanta Jesuspa discipulosninman runata tukuchiypis’, Yachachiqninchikjina kikinta ruwaptinchik (Mat. 3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:19, NM).

³⁰ Mateo Evangelioqa, chiqamanta “sumaq willaykuna” kanku. Willasqanqa chay tiempopi kasukuq runapaq “sumaq willaykuna” karqanku, Jehová Diostaq chay ”sumaq willaykunata” pʼunchayninchikkama sumaqta waqaychan. Mana cristianos kaqkunapis, kay Evangelio atiyniyuq kasqanta ninku, kay hindú may yachayniyuq Mohandas (Mahatma) Gandhi, jinata lord Irwin, ex virrey de la India nisqaman nirqa: “Llaqtayki llaqtaypis, maykʼaqchus Cristo Urqupi yachachisqanmanjina, ruwanqanku chayqa, llaqtasninchikpa llakiynin allinchakunqa, manataq llaqtasninchikpallatachu, manaqa tukuy llaqtaspata”,e nispa. Wak kutipi Gandhi nillarqataq: “Urqupi Jesús yachachisqanmanta yakutajina achkhata ukyay [...]. Imaraykuchus Urqupi yachachikusqanqa sapa jukninchikpaq”,f nispa.

³¹ Chaywanpis, tukuy llaqtas, cristiano llaqtaspis, llakiyllapi kawsanku. Juk chhika chiqa cristianoslla Jesús Urqupi yachachisqanta, sumaqpaq qhawanku, allinta yachaqaspataq kawsayninkupi ruwanku, jinamanta sumaqta kay evangeliowan yanapachikunku. Jesús, chiqa kusikuymanta, mana khuchichakuymanta, familiamanta, munakuypa atiyninmanta, mañakuymanta, Dioswan masichakuymanta, mana qullqita munapayaymanta, Reinota ñawpaqta maskʼaymanta, Diospa imasninta jatunpaq qhawaymanta, rikchʼarisqataq kasukuqtaq kaymanta ima, kutispa kutispa yachakuptinchikqa mayta yanapawasun. Chunka tʼaqapi imaynatachus, Jesús discipulosninman, ‘janaqpacha reinomanta’ willamunankupaq, wakichisqanta tarinchik. Jesuspa rikchʼanachinasninqa, ‘ninriyuq kaspa uyariqkunaman’ allinta kawsanankupaq sumaq yachachiykunata yachachin. Astawanpis, Jesuspa profeciasnin, ‘kutimuyninmanta señalta’ willasqanjina, ñuqanchikpa iñiyninchikta, qhipapaq suyayninchikta ima, sumaqta kallpachan (5:1–7:29; 10:5-42; 13:1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:46).

³² Mateo Evangeliopiqa achkha profecías juntʼakun. Hebreo Qillqakunamanta uqharisqanqa, chay profecías juntʼakusqanta rikuchinanpaq karqa. Jinamanta Jesús Mesías kasqanta sutʼita rikuchirqa, imaraykuchus juk runallapi chay profecías juntʼakunanpaq wakichiyqa mana atikunmanchu karqa. Kikinchariy, Mateo 13:14, 15–Isaías 6:9, 10; Mateo 21:42–Salmo 118:22, 23; chantapis Mateo 26:31, 56–Zacarías 13:7. Kay profecías juntʼakusqankuqa, Jesuspa profeciasnin juntʼakunantapuni rikuchiwanchik, Mateo nisqanmanjinaqa, chay profecías juntʼakunqanku, Jehovap ‘janaqpacha reinonpaq’ munaynin juntʼakusqanmanjina.

³³ ¡Diosqa mana imapi pantarqachu Reinonmanta Reypa kawsayninmanta ima ñawpaqmantaña parlaspaqa! ¡Mateoqa maychus kaqta Dios yuyaychasqanmanjina chay profecías juntʼakusqanmanta qillqarqa! Pikunachus kay profecías juntʼakusqanpi, chantapis Mateo willasqanpi, tʼukuriqkunaqa, ‘janaqpacha reinota’ suyasqankumanta kusikunqanku, Jehová chay reinoniqta Sutinta llimphuchananta yachaspa ima. Kay Reinoqa Jesucristoniqta tukuy kʼacha runapaq, astawan Diosmanta yachakuyta munaqkunapaq ima, may chhika tʼinkakunata apamunqa, jinamanta kusisqa kawsanankupaq ‘runap Churin kamachinan jatun tiyananpi tiyaykuspa, tukuy imata musuqman tukuchisqantawan’ (Mat. 19:28). Tukuy kay kallpachaq sumaq willaykunaqa ‘Mateo Evangeliopi’ kachkan.

[Sutʼinchaykunasnin]