Hebreo qillqakunapi Diospa sutin

Hebreo rimaypi Diospa palabrantam wakinqa sutichanku “Ñawpaq testamento” nispa. Chaypim Diospa sutinqa hebreo rimaypi יהוה nisqan yaqa 7.000 kutita rikurin. Chaytam “tawa letrakunawan suti” nispa riqsinku, kay bibliapiñataqmi Jehova niq qillqasqa kachkan. Chay sutim pipa sutinmantapas aswan achka kutita bibliapi rikurin. Bibliata qillqaqkunaqa Diostam suticharqaku tukuy atiyniyuq, hanaq pacha Dios hinaspa señor nispa. Kikin Diospa sutinta qillqaspankum ichaqa chay tawa letrakunallawan qillqarqaku.

Kikin Diosmi munarqa chuya simin qillqaq runakunaqa sutinta churanankuta. Chaymi willakuqnin Joelwan nichirqa: “Sutiymanta ñuqa Jehova Diosta qayakamuwaqniymi ichaqa salvasqa kanqa”, nispa (Joel 2:32). Salmosta huknin qillqaqpas nirqam: “Llapallan runakunayá yachachunku sutikiqa Jehova kasqanta. Yachachunkuyá kay allpa pachapa hawanpiqa qamlla hanaq pachapi tayta kasqaykita”, nispa (Salmos 83:18). Diospa yupaychaqninkunaqa Salmos qillqapi takikunawan hinaspa sumaq rimaykunawanmi yupaycharqaku, chay Salmospim Jehova sutiqa yaqa 700 kutita rikurin. Hinaptinqa, ¿imanasqataq wakin bibliakunapiqa Diospa sutinqa mana rikurinchu? ¿Imanasqataq Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia niqpiqa churaramuniku? ¿Ima ninantaq Jehova sutiqa?

¿Imanasqataq wakin bibliakunapiqa Diospa sutinqa mana rikurinchu? Runakuna tukuyta nisqankuraykum. 1) Wakinmi ninku tukuy atiyniyuq Diosqa sutita mana necesitasqanta. 2) Wakinñataqmi Diospa sutinta mana rimankuchu judiokunapa costumbrenta qatipakuspanku, manchakunkum Diospa sutinta rimaspa pinqayman churaruyta. 3) Hukkunañataqmi Diospa sutinta ima nispa rimasqankuta mana yachasqankurayku señor utaq Dios nispalla rimanku. Chaynakunata nisqankum ichaqa mayqinpas mana allinchu. ¿Imanasqa?

• “Diosqa manam sutitaqa necesitanchu” niqkunaqa manam kaqpaqpas hapinkuchu ñawpaq qillqakunapi Diospa sutin rikurisqantaqa, chay qillqakunamanta wakinqa Jesus kay pachapi kasqanmantapas aswan ñawpaq kaqkunaraqmi. Diosqa kikinpunim sutinta yaqa 7.000 kutita palabranpi qillqachirqa. Chaynaqa, Diosqa munanmi sutinta yachananchiktaqa hinaspa rimananchiktaqa.

• Chaymantapas judiokunapa costumbrenkuta qatipakuspanku Diospa sutinta bibliamanta chinkarachiqkunaqa mana allintam ruwanku, manam kaqpaqpas hapinkuchu Diospa palabranta copiaq ñawpaq judiokuna Diospa sutinta mana rimayta munaspankupas maymi rikurisqanpi qillqasqankuta. Kachi quchapa hichpanpim Qumran sutiyuq sitiopi ñawpa qillqakunata tarirurqaku, chay qillqakunapim achka hawaqpi Diospa sutin rikurin. Chay qillqakunamanta bibliata ruwaq wakin runakunam Diospa sutinpa rantinpi SEÑOR nispalla churarunku maykunapi rikurisqanta yachanankupaq. Bibliapi Diospa sutin achka kutita rikurichkaptinqa, ¿imanasqataq cambiarunku utaq chinkarachinku? ¿Pitaq paykunata kamachirqa chaynata ruwanankupaq?

• Diospa sutinta imayna rimasqankuta mana yachasqankurayku sutinta chinkarachiqkunapas mana allintam ruwanku, Jesuspa sutintam ichaqa rimanku imayna rimana kasqanta mana yachachkaspapas. Chaywanpas manam kay tiempopiqa pipas allintaqa yachanchu Jesuspa sutin imayna tuqyachina kasqantaqa. Hebreo rimaq Jesuspa qatiqninkunaqa yaqapaschá nirqaku Yeshúa nispa. Cristo utaq Mesias ninantañataq Mashíaj nispa. Griego rimaqkunañataqmi niqku Iēsóus Khristós nispa, latin rimaqkunañataqmi niqku Iesus Christus nispa. Diospa palabranta hebreomanta griego rimaypi qillqaqkunaqa Diospa yanapakuyninwanmi chay sutikunataqa qillqarqaku, manam hebreo rimaypi imayna rimasqankuman hinachu qillqarqaku, aswanqa griego rimaypi imayna rimasqankuman hinam. Yaqa chaynatam Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia ruwaqkunapas tantiamurqaniku, hebreo rimaypi imayna rimakusqanman hina mana kaptinpas Jehova nispam Diospa sutintaqa churaramuniku.

¿Imanasqataq Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia niqpiqa churaramuniku? Hebreo rimaypi יהוה nisqanku tawa letrakunam castellano rimaypi YHWH nisqanku letrakunawan tupan, tupanmantaqmi YHVH utaq JHVH letrakunawanpas. Chay tawa letrakunapiqa manam kanchu a, e, i, o, u nisqanku vocalkunaqa, mana vocalniyuqllatam hebreo rimayta rimaq runakunaqa qillqaqku. Chaynaqa, ¿imaynatataq hebreo rimaypi leeq runakunaqa yacharqaku mayqin vocalkunawan leena kasqanta? Sapa punchaw rimasqankuraykum yacharqaku mayqin vocalkunawan rimayta.

Hebreo rimaypi Diospa palabran qillqayta tukusqankumanta 1.000 wata pasaytam yachayniyuq judiokuna hebreo rimaypi imayna leena kasqanta yachakunanpaq rayachakunata utaq puntochakunata churarqaku. Ichaqa chay tiempopi wakin judiokunapa costumbrenkuta qatipakuspankum Diospa sutin rimaytaqa hucha kasqanpaq hapirqaku, chaymi Diospa sutintaqa huk sutikunawanña cambiarurqaku. Hebreo rimaypi tawa letrakunawan Diospa sutinta copiaspankuqa chay sutichasqanku sutikunapa volcalninkunatam churaruqku, chaymi ñawpaq qillqakunapi rayachakunata utaq puntochakunata churasqankuqa manaña yanapakunchu hebreo rimaypi Diospa sutinta imaynatapuni rimasqankuta yachanapaqqa. Wakinmi ninku Diospa sutintaqa Yahwéh nispa utaq hukmanpakunata rimanata. Kachi quchapa hichpanpi tarisqanku griego rimaypi ruwasqa Levitico qillqapim Diospa sutin rikurichkan Iaṓ nispa. Griego rimaypi qillqaq ñawpaq runakunapas ninkutaqmi Iaḗ, Iabé utaq Iaoué nispa rimanata. Imaynanpata rimaptinkupas manapunim yachakunchu Diospa sutinta hebreo rimaypi imayna rimakusqanqa. Chaymi mana nichwanchu “kaynatapunim rimarqaku” nispaqa (Genesis 13:4; Exodo 3:15). Ichaqa yachanchikmi Diosqa runankunaman sutin willasqanta chaynataq paykunapas Diosta mañakuspanku utaq paymanta hukkunaman willakuspanku Diospa sutin rimasqankumanta (Exodo 6:2; 1 Reyes 8:23; Salmos 99:9).

Hinaptinqa, ¿imanasqataq Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia niqpiqa Jehova nispa churaramuniku? Chaynata niy aswan riqsisqa kasqanraykum. Chaymantayá astawan yachaykusun.

Yaqa 1537 kaq watapim Juan de Valdes nisqanku runa castellanopi punta kaq bibliata ruwasqanpi Salmos qillqapi Diospa sutinta Iehova nispa churarqa. Ichaqa watakunapa risqanman hinam runakunapa imayna rimasqankupas cambian, chayraykum Diospa sutinta imayna qillqasqankupas cambiarqa. Chaymi 1661 watapi Bernardino de Rebolledo nisqanku runapa ruwasqan Salmos qillqapi Diospa sutin Jehova niq kachkan. 1791 watapi Felipe Scio de San Miguel nisqanku runapa ruwasqan bibliapim uray patanpi Diospa sutin Iehováh niq kachkan. 1824 watapi ruwasqanku Torres Amat niq bibliapim Diospa sutin Jehovah niq kachkan. 1862 watapi ruwasqanku Reina-Valera niq bibliapipas Diospa sutinqa Jehova niqmi kachkan. Huk rimaykunapipas unay watañam yaqa chaynata Diospa sutintaqa qillqarqaku. 1530 watapim Pentateuco sutiyuq bibliamanta ruwasqan bibliapi William Tyndale sutiyuq runa Diospa sutinta Iehouah nispa qillqarqa. Chay bibliaqa ingles rimaypi punta kaqmi, chaypim Diospa sutinqa chayllaraq ingles rimaypi rikurirqa.

Bibliamanta allinta yachaq Joseph Bryant Rotherham sutiyuq runam 1911 kaq watapi “Salmosta Estudianapaq” (Studies in the Psalms) nisqan qillqanpi Yahweh nispa Diospa sutinta qillqananmantaqa Jehovah nispa ingles rimaypi qillqarqa. Chaynataqa qillqarqa biblia leeqkuna chaynata rimasqankuraykum. 1930 kaq watapim hebreo rimaymanta allinta yachaq Alexander Kirkpatrick sutiyuq runapas ingles rimaypi Jehovah nispa qillqasqankuta allinpaq hapispan nirqa: “Imayna rimanata yachachiq runakunam ninku Yahveh utaq Yahaveh nispa niy allin kasqanta, ichaqa JEHOVAH niqtam ingles rimaypiqa astawan rimanku. Manam imayna rimasqankumanta yachaychu nitaq señor nispa niruychu aswan allinqa, Diosqa sutiyuq kasqanmanta yachaymi aswan allinqa”, nispa. Castellano rimaypi Diccionario Manual Bíblico niq qillqapas ninmi riqsisqa wakin bibliakunapiqa “Jehova suti ancha riqsisqa” kasqanmanta.

¿Ima ninantaq Jehova sutiqa? Hebreo rimaypi Jehova sutiqa “ruway”, “kay” utaq “qispichiy” niq palabramanta rikuriqmi. Wakin yachaysapa runakunam ninku chay palabrakunaqa imapas ruwanamanta rimasqanta. Chayqa pipas pitapas utaq imatapas ruwananpaq yanapasqanmantam rimachkan. Chaymi Musuq allpa pachapi kawsaqkunapaq biblia ruwaqkunaqa tantiaruniku Diospa sutinqa “paymi imatapas ruwan imapas qispinanpaq” ninan kasqanta. Yachayniyuq riqsisqa runakunaqa hukta-huktam ninku, chaymi Diospa sutin ima ninan kasqanmantaqa mana nichwanchu “kaynapunim” nispaqa. Ichaqa “paymi imatapas ruwan imapas qispinanpaq” niyqa tupanmi Jehova Dios tukuy ima unanchaq kasqanwan hinaspa ima prometesqantapas cumpliq kasqanwan. Diosqa manam hanaq pachapipas nitaq kay pachapipas tukuy ima ruwaqllachu, aswanqa imaña kaptinpas munaynin ruwakunanpaq tukuyta haykapipas ruwaqmi.

¿Ima nichwantaq Exodo 3:14 nisqanmanta? Chaypim Diosqa kikinmanta nirqa: “ÑUQAM IMAPAS MUNASQAY KASAQ”, nispa. Chay palabrakunaqa hebreo rimaypi Jehova sutipa ima palabramanta rikurisqanwanmi kaqllaña. Chaymi Exodo 3:14 nisqanqa mana lliwtachu haypan Diospa sutin imakunatawanraq ninanmanqa. Ichaqa yachachiwanchikmi imapas necesitakusqanman hina payqa imapas kananmanta, chaynapi munaynin ruwakunanpaq. Chayna kaptinpas Diospa sutinqa manam chayllatachu niyta munan, aswanqa Diosqa unanchasqan kaqtapas yanapanmi imam ruwananta qispichinankama tukuyta ruwananpaq utaq imapas kananpaq.