‘Sumaq sonqoyoq warmi’

1, 2. a) ¿Ima ruwaytam Rutqa ruwarqa? b) ¿Diospa Leyninpi ima nisqanmi hinaspa runakunapa imayna kasqanmi Rutta kallpanchan?

RUTQA cebada huñusqanpa waqtanpim qonqoranpa tiyaykun. Tutaykuptinmi llamkaqkunaqa Belen llaqtaman ripuchkanku. Tutapaymanta llamkasqanwanmi Rutqa llumpay pisipasqa kachkan. Tardeyaptinpas manaraqmi tukunchu, cebadapa granonkunata horqonanpaqmi waqtachkan. Sasa kaptinpas allintam pallapakurun.

² Imayna vida pasananmanta llakisqa kaspanpas, ¿yaqachu Rutqa hawkaña tarikun? Tawa kaq yachachikuypi yachamusqanchikman hinam Rutqa suegranman prometerqa paymanta mana haykapipas rakikunanpaq chaynataq Jehova Diostaña servinanpaqpas. Moab nacionmantam Belen llaqtaman chayaramunku, Rutqa cuentatam qokun Jehova Diospa Leyninwan wakchakunapas forasterokunapas favorecesqa kasqankumanta. Reparantaqmi Belenpi kaq wakin runakunaqa Diospa kamachisqanta kasukuspa imapas qokuykuq kasqankuta, chaywanmi kallpanchasqa sientikun.

3, 4. a) ¿Imaynatam Boozqa Rutta kallpancharqa? b) Qollqemanta sasachakuptinchikqa, ¿imam yanapawasun Rutta hina?

³ Kapuqniyoq Booz sutiyoq runam chayna qokuykuq karqa, paypa chakranpim Rutqa pallapakurqa. Boozqa mayornin runa kaspanpas Ruttaqa ancha respetowanmi yanaparqa, Rutqa anchatam kusikurqa suegran cuidasqanmanta chaynataq Jehova Diosta akllakusqanmanta alabaykuptin (leey Rut 2:11-14).

⁴ Chaywanpas Rutqa llakisqaraqchá kachkan hamuq tiempopi vidan imayna kananmanta. Rutqa viudam, wakcham, forasteram hinaspapas mana wawayoqmi. Ichapas chayna tarikuspan tapukun: ¿Haypachikusaqchu pallapakusqaywan? ¿Pitaq payayaptiyqa uywawanqa?, nispa. Kunan tiempopipas achka runakunam qollqemanta sasachakusqankurayku Rut hina tarikun. Ruttaqa iñiyninmi yanaparqa sasachakuyninta atipananpaq, paymanta astawan yachasqanchikmi ñoqanchiktapas kallpanchawasun pay hina iñiyniyoq kanapaq.

5, 6. a) ¿Imayoqkunataq Rutqa kutimurqa Boozpa chakranpi pallapakamusqanmanta? b) ¿Imaynam Noemiyqa sientikun Rutta qawaspan?

⁵ Pallapakusqan cebadapa granonkunata horqoyta tukuruspanmi musyarqa yaqa 14 kilo kasqanta. Llikllanpi kipuruspanmi umanpi aparikuspan tutaykuqtaña Belenman pasarqa (Rut 2:17, NM).

⁶ Noemiyqa anchatam kusikun llumchuynin llasaq qepiyoq chayamusqanta qawaspan. Boozpa llamkapuqninkunaman mikuy qosqanmanta puchuqkunata apamusqantam cenanku. Noemiymi Rutta tapun: “¿Maypitaq pallapakamurqanki? ¿Maypitaq llamkapakamurqanki? Diosyá bendecichun chay yanapaykamusuqnikita”, nispa (Rut 2:19). Tukuy apamusqanta qawaspanmi Noemiyqa musyan pipas Rutpi reparasqanmanta.

7, 8. a) Noemiypaqqa, ¿pitaq Boozta kallpancharqa Rutta yanapaykunanpaq? ¿Imanasqataq chaynata piensarqa? b) ¿Imaynatam Rutqa qawachin suegranta tukuy sonqonwan kuyasqanta?

⁷ Booz paywan allin runa kasqanmantam suegranman willan. Chayta uyarispanmi Noemiyqa kusikuspan nin: “Tayta Diosyá bendecichun payta. Diosqariki bendeciykuwanchikmi ñoqanchiktapas hinaspa wañuqkunatapas”, nispa (Rut 2:20). Noemiyqa musyarqam Rutta Booz yanapasqanqa Jehova Diospa bendicionnin kasqanta. ¿Imanasqa? Jehova Diosmi kallpanchan serviqninkuna kuyapayakuq hinaspa imapas qoykuq kanankupaq. Diosqa bendecinmi chayna serviqninkunataqaa (leey Proverbios 19:17).

⁸ Boozpa chakranpi rutuqkuna mana fastidiananraykum Noemiyqa Rutta consejan sipaskunawan kuska pallapakunanpaq. Rutñataqmi kasukuspan suegranwan yacharqa, chayna kawsakusqanmi qawachin suegranta tukuy sonqonwan kuyasqanta (Rut 2:22, 23). ¿Imanichwantaq ñoqanchikmanta? ¿Listochu kachkanchik familianchik ima llakipipas tarikuptin yanapanapaq otaq kallpanchanapaq? Jehova Diosqa reparanmi chayna kuyakuywan yanapasqanchikta.

 9. ¿Imatam yachachiwanchik familiamanta Rutwan Noemiyqa?

⁹ ¿Nichwanchu Rutqa Noemiywan familia kasqankuta? Wakinmi piensanku familia kananpaqqa kanansi tayta-mama, wawa-churi chaynataq abuelokunapas. Rutwan Noemiypa imayna kawsasqankum qawachiwanchik familianchikpi iskay kimsalla kaspapas Jehova Diosta servispaqa kusisqa, kuyanakuspa hinaspa yanapanakuspa kawsakunapaq kasqanta. ¿Valoranchikchu ñoqanchikwan kaq familianchikta? Familianchik mana kaptinpas Jesusmi yachachiwanchik congregacionpi iñiqmasinchikkuna familianchik kasqankuta (Mar. 10:29, 30).

10. ¿Imatam Noemiyqa Rutpaq ruwayta munan?

¹⁰ Rutqa cebada rutuymanta trigo rutuykamam pallapakun abril killamanta junio killakama. Semanakuna pasasqanman hinam Noemiyqa hinalla piensachkan kuyasqa llumchuyninta imayna yanapananpaq. Moabmanta manaraq lloqsimuchkaspanmi Noemiyqa seguropuni karqa Rutpaq vida pasaqmasinta haykapipas mana tarinanmanta (Rut 1:11-13). Kunanqa manañam chaynatachu piensan. Chaymi kunanqa Rutta nin: “Wawalláy, maskapusqaykiyá qosaykipaq huk kaqninta chaynapi kusisqa kawsakunaykipaq”, nispa (Rut 3:1). Chay tiempopiqa tayta-mamakunam mozo-sipas wawankupaqqa vida pasaqmasinta maskapuqku, Rutqa Noemiypaqmi ancha kuyasqa wawan hina karqa. Chaymi Rutpaq qosan maskapuyta munarqa chaynapi hawkaña wasinpi kawsakunanpaq. Ichaqa, ¿imaynatam Noemiyqa maskapunman karqa?

11, 12. a) Boozqa ‘reclamawananchikmi’ nispanqa, ¿Diospa ima Leyninmantam Noemiyqa Rutta nirqa? b) ¿Imatam Rutqa nirqa Boozwan casarakunanpaq suegran niptin?

¹¹ Boozmanta Rut willakuptinmi Noemiyqa nirqa: ‘Ayllunchikmi chay runaqa, paypaqa deberninmi reclamawananchikpaq’, nispa (Rut 2:20). ¿Imatataq chaywanqa nichkarqa? Israel nacionpi wakcha kaywan otaq kuyasqa ayllun wañusqanwan mana ñakarinankupaqmi Diosqa Leyninpi tantearqa yanapasqa kanankupaq. Pi warmipas mana wawayoq kachkaspa viuda qeparuspanqa llumpay llakipim tarikuqku, wañukuq qosanpa sutinta mana pi apaq kaptin. Diosqa Leyninpim kamachirqa wañukuq qosanpa wawqenwan viuda casarakunanpaq chaynapi naceq wawan wañukuq qosanpa sutinta chaynataq herenciantapas mana pierdenanpaqb (Deut. 25:5-7).

¹² Chaymi Noemiyqa Rutpaq tanteasqanta willarqa. ¡Imaynaraqchá Rutqa tarikurqa chayna casarakunanmanta suegran willaptin! Rutqa manaraqmi Diospa Leyninkunamanta allintaraqchu yachan, hinaspapas manaraqmi entiendenchu israelitakunapa wakin costumbrenkunamantapas. Ichaqa suegranta ancha respetasqanraykum ima nisqantapas sumaqta uyarirqa. Imayna casarakunanmanta Noemiypa nisqankunaqa llumpay hukmanyananpaq otaq penqapakunanpaq hinapaschá Rutmanqa rikchakun. Chayna kaptinpas Rutqa Noemiytam nirqa: “Rurasaqmi tukuy kamachiwasqaykita”, nispa (Rut 3:5).

13. ¿Imanasqam Rutta yuyarinanchik pipas mayorninchik kaq consejawaptinchikqa? (Qawariytaq Job 12:12 nisqantapas.)

¹³ Kay tiempopi mozo-sipaskunaqa manam munankuchu mayorninkupa consejasqanku uyarikuyta, paykunaqa piensankum mayor kaq runakunaqa mozo-sipaskunapa imawan sasachakusqankuta mana entiendesqankuta. Noemiyta Rutpa kasukusqanmi qawachiwanchik yachayniyoq, experienciayoq chaynataq allinninchikta munaq mayorninchikkunapa consejawasqanchikqa allinninchikpaq kasqanta (leey Salmo 71:17, 18). Ichaqa, ¿imatapuni ruwananpaqmi Noemiyqa Rutta nirqa? ¿Yaqachu Noemiypa nisqanqa Rutpa allinninpaq karqa?

14. ¿Imataq eraqa hinaspa imatataq chaypi ruwaqku?

¹⁴ Tardeykuptinmi Rutqa erananku sitioman rin, chay sitioqa cebada hinaspa trigo eranankupaq hinaspa wayrachinankupaq allin sitiom. Chaypaqmi wayranan sitiokunata otaq moqokunata maskaqku tardeykamuptin allinta wayrachinankupaq. Pajankunata granonmanta wayra rakinanpaqmi horquetawan altoman wischunku. Chaynata ruwaptinkum granollanña qepan pajantañataq wayra apan.

15, 16. a) Erachisqanmanta Booz puñuykuptin, ¿imataq chay tuta pasarqa? b) ¿Imaynatam Boozqa cuentata qokururqa puñunanpiqa sapallan mana kasqanmanta?

¹⁵ Rutqa mana rikuchikuspallanmi erapi llamkay tukusqankuta qawachkan. Achkatamá erarusqaku. Cebadan erasqankuta qawasqanmantam Boozqa cenananpaqña tiyaykun, saksaykuspanñataqmi erachisqan cebadapa waqtanpi puñunanpaq siriykun. Chaynatam cuidaqku chay tiempopiqa ancha chaninchasqanku cebadankuta otaq trigonkuta suwakunamanta otaq mana allin runakunamanta. Boozpa puñuykusqanta reparaspanmi Rutqa musyakunña Noemiypa consejasqanman hina ruwananpaq kasqanta.

¹⁶ Rutqa upallallam asuykun, sonqonpas pakpakyanraqmi. Boozpa miski puñurusqanta reparaspanmi suegranpa nisqanman hina paypa haytananman ustuykuspan rikcharinankama unaysu suyarqa. Hinaptinmi Boozqa chawpi tutataña chayraq tikraparikun. Chiriwan katkatataspanmi rikcharirun ichapas chakinkunata wankikunanpaq. Ichaqa chayllam cuentata qokun puñunanpiqa manamá payllachu kachkasqa, ¡huk warmim sirirayachkasqa! (Rut 3:8.)

17. Boozpa haytananpi Rut siriykusqanmantaqa, ¿imakunatam kay tiempopi runakunaqa mana entiendenkuchu?

¹⁷ “¿Pim kanki?” nispam Booz tapun. Rutñataqmi katkatataspa contestarqa: ‘Ñoqaqa kani sirvientayki Rutmi, qamqa kanki wañukuq qosaypa ayllunmi, chaynaqa debernikim reclamawaspa casarawanaykipaq’, nispa (Rut 3:9). Chayna pasasqanmantam kay tiempopi wakin runakuna ninku: “Rutqa Boozwan puñuyta munaspanmi chayta ruwarqa”, nispa. Manam entiendenkuchu chay tiempopi costumbrenkuman hina Rutpa ruwasqanmantaqa. Paypa ruwasqanta kay tukupay tiempopi runakunapa imayna kawsasqanwan tupachiyqa manam allinchu kanman. Chaymantapas Rutman Boozpa ima nisqanmi qawachin costumbrenkuman hina Rutpa ruwasqanqa allin kasqanmanta.

18. ¿Imata nispanmi Boozqa kallpancharqa Rutta? ¿Imakunata ruwaspantaq Rutqa tukuy sonqonwan Noemiy kuyasqanta qawachirqa?

¹⁸ Rutta kallpanchaykunanpaqmi sumaqllata nirqa: “Tayta Diosyá bendecisunki mamáy, kunanmi qawaykuni wañukuchkaptinpas qosaykipaq allinnintaraq maskasqaykita. Munaspaykiqa aputapas wakchatapas ñoqamanta mozotaraqmi maskakuruwaq karqa ichaqa manamá chaytachu rurarqanki”, nispa (Rut 3:10). Rutqa suegranta tukuy sonqonwan yanapananpaq hinaspa iskayninku vida pasanankupaqmi Belenman rinanpaq tantearqa. Boozqa reqsikunmi Rutqa aputapas otaq wakchatapas wiñaymasinta maskakunanpaq libre kasqanta. Rutqa manam Noemiyllapaqchu allin ruwaytaqa munan, munantaqmi wañukuq suegronpaqpas. ¿Imaynata? Elimelecpa sutinta Belen llaqtapi mana qolluchispanmi. Mana kikillanpi piensaq kasqanmanta hinaspa hukkunapaq allin ruwaq kasqanmantam Boozqa admirakurqa.

19, 20. a) ¿Imanasqam Boozqa mana chayllachu Rutwan casarakururqa? b) ¿Imaynatam Boozqa Rut respetasqanta qawachirqa?

¹⁹ Boozqa nirqataqmi: “Kunanqa amayá manchakuychu, ñoqam qanwan rurasaq imam mañakuwasqaykiman hina. Llaqtaypi kaqkunaqa yachankum allin sonqoyoq warmi kasqaykita”, nispa (Rut 3:11). Boozqa allinpaqmi qawarqa Rutwan casarakunanpaq, manapaschá hukmanyarqachu reclamaqnin kananpaq nisqanwanqa. Boozqa allin runa kasqanwanmi mana kikillanpichu piensan. Ichaqa Rutmanmi Boozqa nirqa paymantaqa huk runaraq reclamananpaq otaq casarakunanpaq derechoyoq kasqanmanta hinaspapas nirqam chay runawan parlananpaq.

²⁰ Ruttam Boozqa niykurqa hinalla waqtapakunanpaq, chaynapi manaraq achikyamuchkaptin pipas mana rikuchkaptin pasakunanpaq. Rutpas hinaspa paypas respetasqa kasqankumanta mana allinkuna piensanankuta mana munaspanmi chaynata niykurqa. Kuyakuywan rimarisqanta uyarispanmi Rutqa Boozpa haytananpi kaqmanta puñuykurqa. Manaraq achikyamuchkaptinmi Boozqa Rutpa rebosanpi otaq mantonninpi cebadata qoykun hinaptinmi payqa Belenman chay chaskikusqan cebadantin kutikurqa (leey Rut 3:13-15).

21. ¿Imanasqataq Boozqa Rutta nirqa ‘sumaq sonqoyoq warmi’ nispan? ¿Imaynatam payta qatipakuchwan?

²¹ Lliwmi nisunki ‘sumaq sonqoyoq warmi’ nispa Booz niptinqa mayna kusisqachá Rutqa sientekurqa. Jehova Diosta reqsiy munasqanwan hinaspa serviy munasqanwanmi chaynata reqsichikurqa. Chaymantapas Noemiytam kuyakuywan yanaparqa hinaspa judiokunapa costumbrenkuman hina kawsananpaqpas kallpanchakurqam. Ñoqanchikpas Rut hina hukkunapaq allinkunata ruwaptinchikqa hinaspa Diospi iñiptinchikqa sutillatam reparanqaku allin runa kasqanchikta.

22, 23. a) ¿Imanasqam Noemiyqa Rutta nirqa “allinchu karamunki wawalláy”, nispa? b) ¿Imatam Noemiyqa Rutta consejan?

²² Wasiman Rut chayaykamuptinmi Noemiy nirqa: “¿Allinchu karamunki wawalláy?”, nispan. Ichapas tutapayllaraq kaptin mana musyanchu Rut kasqanta. Chaynata nispanqa Noemiyqa yachaytapaschá munan Rutqa casarakunanpaq rimapayasqaña kasqanmanta otaq sapallanraq kasqanmanta. Rutqa chayllam ima pasasqanta willakun hinaspa Boozpa apachimusqan cebadatapas suegranman qoykun (Rut 3:16, 17).

²³ Chay punchawqa pallapakuq mana rinanpaqmi Noemiyqa Rutta consejarqa wasipi hawkalla samakunanpaq. Chaymantapas nirqam: “Chay runaqa manam dejanqachu kay asuntotaqa ruray tukunankama”, nispa (Rut 3:18).

24, 25. a) ¿Imaynatam Boozqa qawachirqa mana kikillanpi piensaq kasqanta hinaspa allin runa kasqanta? b) ¿Imaynatam Diosqa Rutta bendecirqa?

²⁴ Boozqa Belen llaqtapi ancianokunapa huñunakunanku sitiomanmi rirqa. Chaypim Rutta reclamananpaq derechoyoq runata suyarqa, chayaramuptinmi testigokunapa qayllanpi nirqa Rutwan casarakunanpaq. Chay runañataqmi herencianta pierderunanmanta manchakuspan Rutwanqa mana casarakuyta munarqachu. Mana pipas reclamaqnin kaptinmi Boozqa reclamaqnin kananpaq nirqa hinaspa wañukuq Elimelecpa chakranta reclamananpaq hinaspa Mahalonpa viudan Rutwan casarakunanpaqpas prometekurqa. Chay ruwaytaqa munan ‘wañukuq Mahalonpa chakrankunapas hinaspa sutinpas’ mana chinkananraykum (Rut 4:1-10). Boozqa manam kikillanpichu piensan hinaspapas allin runam karqa.

²⁵ Hinaptinmi Boozqa Rutwan casarakurqa, chay pasasqanmantam Biblia nin: ‘[Jehova] Diospa munasqanman hinam Rutqa wiksayakuspan qari wawata wachakurqa’, nispa. Belenpi warmikunaqa Noemiyta hinaspa llumchuynin Ruttam alabaykurqaku kaynata: “Qampaqa Rutqa valen qanchis qari wawamantapas mastaraqmi”, nispa. Rutpa qari wawanmi tiempopa pasasqanman hina rey Davidpa abuelon karqa (Rut 4:11-22). Davidñataqmi Jesucristopa ñawpa abuelon karqa (Mat. 1:1).c

26. ¿Imatam yuyarichiwanchik Rutmanta hinaspa Noemiymanta yachasqanchik?

²⁶ Yachamusqanchikman hinam Rutwan Noemiyqa achka bendicionkunata chaskirqaku, paymá yanaparqa Rutpa wawan uywaypi kikinpa wawantapas hina. Kay iskay warmikunamanta yachasqanchikmi qawachiwanchik Jehova Diosqa reparanpunim llaqtanpi payman sonqo kaqkunata hinaspa familiankuta mantienenankupaq chakrapi otaq mana ancha pagoyoq llamkaykunapi llamkaptinkupas. Chaymi mana iskayrayaspa nichwan, Jehova Diosqa bendecinpunim Booz, Noemiy hinaspa Rut hina paypa qayllanpi allin ruwaqkunataqa.