Llakipayakuq kaytam yacharurqa

 1. ¿Mayninkunatam Jonasqa rirqa? ¿Imaynam sientekurqa?

JONASPAQA killa masnin puriytam rinan kachkan 800 kilometro masninta. Payqa piensarqachá vidanta peligropi mana churaspan mayninta rinanpaq. Rinanchá karqa orqonkunata, wayqonkunata Siria nacionpa chunniq pampankunata, chinparqachá sasa chinpana Eufrates mayuta chaynataq huk mayukunatapas. Risqanman hinachá Siria, Mesopotamia hinaspa Asiria nacionkunapa llaqtankunapi mana reqsisqan runakunapa wasinpi samapakurqa. Risqanman hinataqchá piensarqa Ninive llaqtaman chayaptin vidan imayna kananpi.

 2. ¿Imaynatam Jonasqa Diospa kamachisqan kasukuyta yacharurqa?

² Jonasqa mana iskayrayaspanmi Jehova Diospa kamachisqanman hina kasukunanpaq kallpanchakunqa. Huknin yachachikuypi yachamusqanchikman hinam mana kasukuspan huklawman ayqekuptin Jehova Diosqa sinchi wayrawan Jonas apaq buqueta yakuman yaqalla chinkaykachirqa. Chaymantapas heqepaspa wañunanmantam librarqa hatun challwawan millpuchispan, hinaspam kimsa punchawmanta lamar qochapa patanpi aqtunanpaq challwata kamachirqa. Chaywanmi Jonasqa yacharurqa humillakuspa kasukuyta. Jonasqa manachá chayna pasasqantaqa haykapipas qonqarqachu (Jonas libropa 1, 2 capitulonkuna).

 3. ¿Imaynatam Jehova Diosqa qawachirqa Jonas llakipayasqanta? ¿Ima tapuykunatam contestasun?

³ Jehova Diosqa yapamantam Jonasta kamachirqa Ninive llaqtaman rinanpaq. Payqa kasuspanmi karu-karuta rirqa intipa qespimunan lawman (leey Jonas 3:1-3). Ichaqa, ¿tukuy sonqonwanchu kasukurqa? Jehova Diosmi llakipayasqanta qawachirqa wañuymanta libraspan chaynataq rinanpaq yapamanta kamachispan. Chaywanqa, ¿yacharurqachu Jonasqa runamasinkuna llakipayayta? Runakunaqa pantaq kasqanchikwanmi llakipayakuq kanapaqqa sasachakunchik. Qawasunyá Jonasta imam pasasqanmanta chaynataq ima yachachiwasqanchikmantapas.

4, 5. Ninive ‘hatun llaqta’ kaptinpas, ¿imapim Jehova Diosqa repararqa? ¿Imatam paymanta chaywan yachanchik?

⁴ Jehova Diosqa manam Jonas hinachu Ninive llaqtataqa qawarqa. Bibliam nin: “Ninive llaqtaqa chawpinta pasanapaqpas kimsa punchaw purina hatu-hatun llaqtam karqa”, nispa (Jon. 3:3). Jonas libropim Jehova Diosqa kimsa kutikama Ninive llaqtata ‘hatun llaqta’ nin (Jon. 1:2; 3:2; 4:11). ¿Imanasqataq Jehova Diosqa chay llaqtata allinpaq qawarqa?

⁵ Ninive llaqtaqa ñawpa watakunamantaraqmi karqa. Sinchi Para kasqanmanta watakuna pasaytam chay llaqtataqa Nimrod sutiyoq runa hatarichirqa. Hatu-hatun kasqanraykum kaylaw cantonmanta waklaw cantonkamaqa kimsa punchaw puriy karqa (Gen. 10:11; Jon. 3:3). Chay llaqtapiqa hatun templokunam, perqakunam chaynataq altosniyoq wasikunam admirakuypaq karqa. Ichaqa manam chaykunapichu Jehova Diosqa repararqa, aswanqa chay llaqtapi yachaq otaq tiyaq runakunapim. Chay tiempopiqa ancha reqsisqam Ninive llaqtaqa karqa. Chay llaqtapi kaqkuna llumpayta huchallikuptinkupas Jehova Diosqa llakipayarqam. ¿Imanasqa? Payqa valoranmi runakunapa vidanta, chaymi munan lliw runakuna huchankumanta wanakunankuta.

 6. a) ¿Imanasqataq Ninive llaqtaqa Jonasta mancharichinman karqa? (Uray patanpi willakuytapas qawariy.) b) ¿Imaynatam Jonasta qatipakuchwan Diosmanta willakusqanchikpi?

⁶ Ninive llaqtapiqa 120 waranqa runakunam yacharqaku, chayna runayoq llaqtaman Jonas chayaruspanqa astawanraqchá mancharikurqa.a Chay llaqtaman chayaspanmi huk punchaw puriyta rirqa, yaqapaschá sitiota maskarqa Diospa juiciomanta willakunanpaq. Manam yachanchikchu mayqen rimaypi willakusqantaqa. Yaqapaschá Asiria runakunapa idiomanta yacharqaña otaq Jehova Diospa yanapayninwan chay rimaypi willarqa. Hebreo rimaypi willakuspanqa yaqapaschá chay rimasqanta ninivitakuna entiendenankupaq pitapas valekurqa tikrananpaq. Imayna kaptinpas kaynata nispanmi willakurqa: “Tawa chunka punchawmantam Ninive llaqtaqa puchukachisqa kanqa”, nispa (Jon. 3:4). Jonasqa yapa-yapamantam tukuy sonqonwan chaynata rimarqa, chaywanmi qawachirqa iñiyniyoq chaynataq qarinchakuq kasqanta. ¿Manachu ñoqanchikpas chayna kananchik kay sasachakuy tiempopi?

7, 8. a) ¿Imatam ninivitakunaqa ruwarqaku Jonaspa willakusqanmanta yacharuspanku? b) ¿Imatam reyninkupas ruwarqa Diospa juicionmanta yacharuspan?

⁷ Jonaspa willakusqanqa manam yanqapaqchu karqa. Payqa piensarqachá chaypi runakunaqa mana uyarinankuta otaq payta imanarunankupaqpas kasqanpi. Ichaqa manam Jonaspa piensasqanman hinachu chay runakunaqa karqaku, paykunaqa chayllam kasukuyta qallaykurqaku. Diospa juiciomanta Jonaspa willakusqantaqa lliwmi willanakuyta qallaykurqaku (leey Jonas 3:5). Apupas, wakchapas, warmipas, qaripas mozo-sipaspas chaynataq yuyaqkunapas lliwmi huchankumanta wanakurqaku. Wanakusqankuta qawachinankupaqmi ayunarqaku. Chayna wanakusqankumantam reyninkumanpas willarqaku.

⁸ Jonaspa willakusqanmanta Reypas yacharuspanmi Jehova Diosta manchakuspan huchanmanta wanakurqa. Tiyananmanta hatariruspanmi kamachisqan runakuna hina llakipayanapaq pachawan pachakuruspan llakillawanña “uchpapa hawanpi” tiyaykurqa. Hinaptinmi yanapaqninkunapiwan huk decretota horqorqa llapallan runakuna ayunanankupaq. Kamachirqataqmi paypa churakusqan llakipayanapaq pachawan churakunankupaq chaynataq animalninkumanpasb churanankupaq. Reyqa reqsikurqataqmi runankunapa llumpay mana allin ruwasqankutapas. Payqa confiarqam chayna wanakusqankumanta Jehova Dios llakipayaykunanta, chaymi nirqa: “Diosqa icharaqpas llakipayariwaspanchik piñakuyninpi puchukarachiy munawasqanchikta manaña ruranmanchu”, nispa (Jon. 3:6-9).

 9. ¿Imatam wakin runakunaqa ninivitakunamanta mana creenkuchu? ¿Imatam Jesusqa paykunamanta nirqa?

⁹ Wakin runakunaqa manam creenkuchu ninivitakuna huchankumanta chaylla wanakusqankutaqa. Ichaqa yachaysapa huk runam nin chay tiempopi ninivitakunaqa creenciankurayku chaylla cambiaq kasqankumanta. Runakuna imata niptinkupas Jesucristom nirqa ninivitakuna wanakusqankumanta, chayna nisqanmantaqa manam iskayrayanchikchu (leey Mateo 12:41). Jesusqa yacharqam imam pasasqanmanta, chay tiempopiqa hanaq pachamantam payqa qawamurqa (Juan 8:57, 58). Runakunaqa cambiankum llumpay mana allin ruwaq kaspankupas, Jehova Diosllam yachan imayna sonqoyoq kasqankutaqa.

10, 11. a) ¿Imatam Jehova Diosqa ruwarqa ninivitakunapa wanakusqanta qawaspan? b) ¿Imanasqataq seguro kanchik Jehova Diosqa castigananpaq mana pantarusqanmanta?

¹⁰ ¿Imatam Jehova Diosqa ruwarqa ninivitakuna huchankumanta wanakuptinku? Bibliam nin: “Diosmi qawarispan rikururqa Ninive llaqtayoq runakunapa imam rurasqankuta. Paykunaqa mana allin kawsasqankumantam wanakurqaku, paykunata castigananpaq nisqantaqa manañam rurarqachu”, nispa (Jon. 3:10).

¹¹ ¿Imanasqataq Jehova Diosqa mana castigarqachu ninivitakunata? ¿Pantarurqachu? Manam. Paymantam Biblia nin: “Paypa rurasqankunaqa alli-allinmi [...]. Paypiqa manam kanchu mana allinqa”, nispa (leey Deuteronomio 32:4). Wanakusqankuta qawaspanmi Jehova Diosqa kuyapayaspam llakipayarqa, chaymi manaña castigarqañachu.

12, 13. a) ¿Imaynatam Jehova Diosqa qawachirqa entiendeq chaynataq kuyapayakuq kasqanta? b) ¿Imanasqam Jonaspa willakusqanqa mana yanqapaqchu karqa?

¹² Religionpi umalliqkunam wakinqa yachachinku Diosqa mana kuyapayakuq kasqanmanta, Jehova Diosqa manam chaynachu. Payqa entiendeqmi chaymantapas kuyapayakuqmi. Pitapas manaraq castigachkaspanmi serviqninkunawan willachin, Jehova Diosqa munanmi mana allin ruwaqkunaqa ninivitakuna hina huchankumanta wanakuspa cambianankuta (Ezeq. 33:11). Huk kutipim profeta Jeremiasman nirqa: “Tanteasqay horapim rimarisaq mayqan naciontapas otaq mayqan gobiernotapas plantata pilachkaq hina puchukachinaypaq, tuñichinaypaq chaynataq chinkarachinaypaq. Chaywanpas sichu chay anyasqay nacionpi runakuna mana allinkuna rurasqankumanta wanakuptinkuqa, chay castiganaypaq tanteasqay castigotam manaña kachamusaqchu”, nispa (Jer. 18:7, 8).

¹³ ¿Nichwanchu Jonaspa willakusqanqa yanqapaq kasqanmanta? Manam. Jonasqa willakurqa tukuy mana allin ruwasqankumanta ninivitakuna wanakunankupaqmi. Chay willasqanwanmi ninivitakunaqa wanakuspanku cambiarqaku, ichaqa kaqmanta huchallikuptinkuqa willachisqanman hinam Jehova Diosqa castiganan karqa, chaynatam ruwarqa tiempo pasasqanman hina kaqmanta mana wanakuptinku (Sof. 2:13-15).

14. ¿Imaynam Jonasqa sientekurqa ninivitakunata Jehova Dios pampachaykuptin?

¹⁴ Jonasqa, ¿imaynataq sientekurqa willakusqankuna mana cumplikuptin? Bibliam nin: ‘Manapunim gustarqachu Tayta Diospa imam rurasqanqa chaymi paypa contranpi piñakururqa’, nispa (Jon. 4:1). Diosta mañakuspanpas qaqchachkaq hinam rimarqa. Nirqam wasiypi hinaspa llaqtaypi qepakamuyman karqa. Yacharqaniñam Ninive llaqtapi kaqkunata mana castiganaykipaq kasqanmanta chaymi Tarsis lawman ayqekurqani nispa, hinaspam wañurachinanpaqña mañakurqa (leey Jonas 4:2, 3).

15. a) ¿Imanasqataq Jonasqa llumpayta piñakururqa? b) ¿Imaynatam Jehova Diosqa Jonasta yanaparqa?

¹⁵ ¿Imanasqataq Jonasqa llumpayta piñakururqa? Manam yachanchikchu imanasqa piñakusqanmantaqa, ichaqa yachanchikmi Diospa juicionmanta ninivitakunaman willakusqanmanta. Paykunaqa chayna willakusqanwanmi wanakurqaku, ichaqa Jonaspa chay willakusqanqa manam cumplikurqachu. Jonasqa yaqapaschá piñakururqa willakusqan mana cumplikuptin burlakunankumanta otaq yanqa rimaqpaq hapinankumanta piensasqanwan. Payqa manam kusikurqachu ninivitakuna wanakusqankumanta nitaq Jehova Dios paykunata llakipayaykusqanmantapas. Aswanqa piñakuspanmi llumpay hukmanyasqa tarikurqa kikillanpi piensaspan. Chayna tarikuptinpas Jehova Diosqa Jonaspa allin kayninkunapim repararqa. Mana respetowan rimasqanmanta castigarunanmantaqa pacienciakuspanmi piensarichinanpaq kaynata tapurqa: ‘¿Allintachu rurachkanki chaynata piñakuspaykiqa?’, nispa (Jon. 4:4). Bibliaqa manam willawanchikchu chaynata tapuptin ima contestasqanmantaqa.

16. ¿Imayna piensasqanchikwanmi Diospa contranpi kachwan? ¿Imatam Jonasmanta yachachwan?

¹⁶ Diospa contranpi Jonaspa piñakusqantaqa manapaschá allinpaqchu hapinchik, ichaqa manam entiendenchikchu Jehova Diospa tanteasqankunataqa. Wakinmi piensanku ima desgraciapas mana pasananpaq Dios harkananpaq kasqanmanta, mana allin ruwasqanmanta pitapas chaylla castigananpaq kasqanta otaq mana allin runakunata imanasqa manaraq chinkachisqanmanta. Ichaqa Diospa contranpi Jonaspa piñakusqanwanmi cuentata qokunanchik, piensasqanchikqa Diospa piensayninwan mana tupasqanmanta.

17, 18. a) ¿Imatam Jonasqa ruwarqa Ninive llaqtamanta pasakuspan? b) ¿Imaynam Jonasqa sientekurqa calabaza kaqlla arwiwan?

¹⁷ Jonasqa hukmanyasqallañam Ninive llaqtamanta pasakurqa. Ichaqa wasinman kutikunanmantaqa intipa qespimunan law orqomanmi pasarqa chaymanta Ninive llaqtata qawamunanpaq. Chaypi llantukunanpaq ramadachanta ruwaruspanmi Ninive llaqtata qawarqa, payqa suyarqaraqmi chay llaqtaqa purmachisqa kananta. Mana llakipayakuq runa kaptinpas, ¿imaynatam Jehova Diosqa yachachirqa llakipayakuq kananpaq?

¹⁸ Jehova Diosmi tuta wiñarachirqa calabazaman rikchakuq arwi qorata. Jonasñataqmi rikchariruspan chay arwita rikururqa sumaqllaña rapisapata, chayqa astawanraqmi llanturqa ramada ruwakusqanmantaqa. Chay arwita rikuruspanmi Jonasqa anchata kusikurqa, milagrowan wiñasqanraykupaschá piensarqa Diospa favorninpi kasqanta. Jehova Diosqa chay arwitaqa wiñachirqa manam llantuchinallanpaqchu nitaq piñakusqanmanta sonqonta tiyachinallanpaqchu aswanqa yachachinanpaqmi. Diosqa astawanraqmi milagrota ruwarqa. Utuskuru kaqlla urutam rikurirachirqa chay arwita kachuparunanpaq, chaywanmi chay arwiqa chakirurqa. Chaymantam intipa qespimunan “chunniq lawmanta rupaq wayrata Dios rikurirachimurqa”, llumpayta rupaptinmi Jonaspa “yuyayninpas chinkaruchkarqaña”. Chayna tarikuspanqa, ¿ima nirqataq Jonasqa? Kaqmanta hukmanyaruspanmi Diosta mañakurqa wañurachinanpaqña (Jon. 4:6-8).

19, 20. ¿Imaynata piensarichispanmi Jehova Diosqa Jonasta yanaparqa?

¹⁹ Jehova Diosqa kaqmantam tapurqa: ‘¿Allintachu rurachkanki [calabaza kaqlla qora chakirusqanmanta] llumpayllataña piñakuruspayki?’, nispa. Jonasqa hinallam piñasqa nirqa: “Arí, ñoqaqa allintam rurachkani. Ñoqaqa rabiamantam wañuruchkaniña”, nispa. Chaymi Jehova Diosqa Jonasta yanapananpaq tantearqa (Jon. 4:9).

²⁰ Piensarichispanmi yanaparqa, puntatam qawachirqa mana tarpusqan chaynataq mana parqosqan otaq mana qarpasqan huk tutallapi wiñaq arwi qora chakisqanmanta llakikusqanta. Hinaspam tapurqa kaynata nispan: “¿Manachum llakipayariyman Ninive hatun llaqtapi yachaqkunataqa? Chaypiqariki kachkan pachak iskay chunkan waranqa masnin mana yuyayniyoq runakunam, chaypiqa kachkantaqmi nana-nanaq animalkunapas”, nispa (Jon. 4:10, 11).c

21. a) ¿Imamanta cuentata qokunanpaqmi Jehova Diosqa rikchanachispan Jonasta entiendechirqa? b) ¿Imaynatam yanapawachwan Jonasmanta yachasqanchikqa?

²¹ Rikchanachispanmi Jehova Diosqa Jonasta allintapuni entiendechirqa. Jonasqa manam imallatapas ruwarqachu chay arwi wiñananpaqqa. Jehova Diosmi ichaqa ninivitakunaman vidata qospan tukuy imata qorqa kawsanankupaq imaynam lliw kawsaqkunaman qosqanman hina. ¿Imanasqataq chay arwi qorata Jonasqa astawan valorarqa pachak iskay chunka waranqa runakunapa vidanmanta chaynataq lliw animalninkupa vidanmantapas? Kikillanpi piensaq kasqanraykum. Chay arwi chakiruspan manaña llantuptinmi Jonasqa llakikurqa. Hatunchakuq kasqanraykum penqaypi qepayta mana munaspan ninivitakuna mana castigasqa kasqanmantapas piñakurqa. Jonasmanta yachasqanchikmi yanapawanchik imayna kasqanchikta sapakama qawarikunapaq. Llapanchikmi kallpanchakunanchik kikillanchikpi mana piensanapaq. ¡Maynatam Jehova Diosta agradecekunchik pacienciakuspan kuyapayakuq chaynataq llakipayakuq hinaspa hukkunapi reparaq kananchikpaq yachachiwasqanchikmanta!

22. a) ¿Imawantaq musyanchik Jonasqa llakipayakuqña kasqanmanta? b) ¿Imatam yachachiwanchik Jonasmanta willakuyqa?

²² ¿Yaqachu Jonasqa yacharurqa llakipayakuq kayta? Jehova Diospa tapusqanmanta Jonas imatapuni contestasqanmantaqa manam yachanchikchu. Yachaysapa runakuna chayta mana allinpaq hapiptinkupas Jonaspa qellqasqan librom qawachiwanchik imayna runaña kasqanmanta. Payqa llaqtanman kutispanchá chay tukuy pasasqankunamanta tiempopa pasasqanman hina qellqarqa. Yaqapaschá yuyaqña karqa, ichaqa yachayniyoq hinaspa humillakuqñam karqa, chaymi kikinpuni qellqarqa pantasqankunamanta, mana kasukusqanmanta chaynataq mana llakipayakuq kasqanmantapas. Chaykunawanmi musyanchik Jonasqa Jehova Diospa yachachisqanman hina llakipayakuq kasqanmanta. ¿Ñoqanchikpas atichwanchu kuyapayakuq kayta? (Leey Mateo 5:7.)