Yachachikuyninkunata cambiayta munaspankupas manam atirqakuchu

IMA PASASQAN. Biblia imakunapi qillqasqa kasqan mawkayaptin hinaspa runakuna chinkachiyta munaptinkupas bibliaqa manam chinkarqachu. Ichaqa biblia copiaqkunawan huk rimayman qillqaqkunam yachachikuyninkunata piensasqankuman hinaña ruwayta munarqaku. Chaymanta qatiqninpi qaway:

• Diosta maypi yupaychanamanta. Jesuspa tiemponmanta ñawpaqtaraqmi Samaria runakunaqa Exodo 20:17 qillqapi yaparurqaku “Gerizim urqupim Diospaq templota ruwanki”, niqta. Samaritanokunaqa munarqakum Gerizim sutiyuq urqupi templota ruwanankupaq bibliapi ninanta.

• Huk cuerpollapi dios tayta, dios churi, dios espiritu kasqanmanta yachachikuy. Chay yachachikuypi iñiq runam biblia qillqayta tukusqankumanta kimsa pachak wata qipallata 1 Juan 5:7, textopi yaparurqa kaynata: “Hanaq pachapi Dios tayta, Dios churi, Dios chuya espiritu, kay kimsanmi huklla kanku”, niq rimaykunata. Kay yapasqanqa manam kanchu ñawpaq qillqakunapiqa. Bibliamanta yachaq Bruce Metzger sutiyuq runapa nisqanman hinaqa kay yapasqankuqa astawanmi rikurin Versión Latina Antigua hinaspa Vulgata latina nisqa bibliakunallapi.

• Diospa sutinta hurqusqankumanta. Judiokunapa creencianpi hapipakuspankum huk rimayman bibliata qillqaqkunapas Diospa sutintaqa hurqururqaku. Sutinpa rantinpim churarurqaku Dios utaq Señor niq rimaykunataña, chay rimaykunataqa bibliaqa servichikuntaqmi runamanta, taytacha-mamachamanta hinaspa diablomanta rimaspanpas (Juan 10:34, 35; 1 Corintios 8:5, 6; 2 Corintios 4:4).a

BIBLIAQA MANAM CHINKARQACHU. Bibliata wakin runakuna imam kaqta mana copiaptinkupas wakin runakunaqa imam kaqtam copiarqaku. Chaynatam ruwarqaku masoreta nisqa runakuna antiguo testamentota huk musuq qillqakunaman copiaspanku. Paykunaqa copiasqanku mana pantayniyuq kananpaqsi yupasqaku palabrakunatawan letrakunata. Copiasqanku texto pantayniyuq kasqanta piensaspankuqa qillqasqankupa patachankunapim huk willakuyta qillqasqaku. Mose Gosen-Gostein sutiyuq profesorpa nisqanman hinaqa, masoretakunapaqqa llullankuta textomanta imatapas qichuruy utaq yaparuyqa llumpay qucham karqa.

Chaymantapas ñawpaq qillqakuna achkaraq kasqanraykum bibliamanta yachaq runakunata yanapan pantaykunata tarinankupaq. Una-unay watakunam religionpi punta apaqkunaqa yachachirqaku latin rimaypi bibliallanku mana pantayniyuq kasqanta. Ichaqa 1 Juan 5:7 textopim pantay yachachikuyta yaparurqaku ña rimamusqanchikman hina. Hina chay pantayllataqmi kachkan castellano rimaypi Reina-Valera nisqa bibliapipas. Chayna pantay kasqantam qawachin ñawpaq huk qillqakuna tarisqankupas. Bibliamanta yachaq Bruce Metzger sutiyuq runam qillqarqa: “1 Juan 5:7 textopi yapasqankuqa manam rikurinchu ñawpaq siríaco, copto, armenio, etiópico, árabe, eslavo qillqakunapiqa aswanqa rikurin latin rimaypi kaq qillqallapim”, nispa. Chayraykum allichasqanku Reina-Valera hinaspa huk bibliakunapipas manaña churankuñachu chay pantay yachachikuytaqa.

¿Ñawpaq qillqakuna tarisqankuqa qawachinchu kunan bibliapa yachachisqankunaqa imam kaq kasqanta? Arí, qawachinmi. Bibliamanta yachaq runakunam 1947 watapi kachi quchapi tarisqanku qillqakunata tupachirqaku masoreta nisqa runakunapa hebreo rimaypi yaqa waranqa wata qipataña ruwasqanku qillqakunawan. Kachi quchapi tarisqanku qillqakunamanta yachaq runam nirqa: ‘Wankusqa huk qillqallam qawachin waranqa watakunapi bibliapa yachachikuyninkunata judiokuna imam kaqta copiasqankuta’, nispa.

Irlanda nacionpi librokunata waqaychananku Chester Beatty nisqa sutiyuq wasipim yaqa lliw musuq testamentopi kaq librokuna papiro nisqapi waqaychasqa kachkan, wakiqninqa biblia qillqakusqanmanta yaqa pachak wata qipallata copiasqanku qillqakunam. Huk qillqam nin: ‘Papiro nisqapi textokunam qawachin bibliapa yachachisqanqa ñawpaq qillqakunapi nisqanman hina imam kaq kasqanta’, nispa (The Anchor Bible Dictionary).

IMAPIM TUKURQA. Bibliapa yachachikuyninkuna mana allin kasqanta qawachinanmantaqa achkallay-achka ñawpaq qillqakuna tarisqankuqa biblia mana pantayniyuq kasqantam qawachin. Sir Frederic Kenyon sutiyuq runam qillqarqa: “Manam huk qillqakunapaqqa kanchu bibliapa hina achka ñawpaq qillqankunaqa, manataqmi pipas bibliamanta allin yachaqqa ninmanchu kunan tiempopi biblianchik pantayniyuq kasqantaqa”, nispa.