¿Pikunataq kanku qanchis michiqkunawan pusaq ancha reqsisqa runakuna?

 1. ¿Imanasqataq Israel nacionpa chaynataq Siria nacionpa tanteasqankuqa yanqapaq karqa?

CRISTIANOKUNAPA tiemponmanta ñawpaq 762 watamanta 759 wata ukupim, Israel nacionpawan Siria nacionpa reyninkuna Juda nacionpa contranpi hoqarikururqaku. ¿Imatam paykunaqa munarqaku? Paykunaqa Jerusalenpa reynin Acaztam puchukachiyta munarqaku, chaynapi Davidpa mana castanmanta kaq huk runataña paypa rantinpi churanankupaq (Is. 7:5, 6). Ichaqa manam chay tanteasqankuqa ruwakunanchu karqa. Jehova Diosqa ñam willakurqaña Davidpa castanmanta kaqkunalla rey hina kamachinankumanta. Hinaspapas Diospa nisqanqa haykapipas ruwakunmi (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).

2-4. ¿Imaynatam Isaias 7:14, 16 nisqan willakuykuna cumplikurqa a) Isaiaspa tiemponpi? b) Jesuspa tiemponpi?

² Qallariypiqa, Israel nacionpa chaynataq Siria nacionpa huk sonqolla tanteasqankuqa, allinpi tukunanpaq hinam rikchakurqa. ¿Imanasqa? Peleasqankupim paykunaqa rey Acazpa 120.000 soldadonkunata wañurachirqaku. Chaypitaqmi chay ‘reypa churin Maasiaspas’ wañururqa (2 Cron. 28:6, 7). Jehova Diosmi ichaqa chayta qawachkarqa, hinaspanmi Davidman prometesqanta yuyarispan allin willakuyta Isaias willakunanpaq kamachirqa.

³ Isaiasmi kaynata willakurqa: “Doncella sipasmi wiksayakuruspan wachakunqa qari wawata. ‘Emanuel’ nispam sutichanqa chay wawata”, nispa. Willakurqataqmi: “Mana allin kaqta mana chaskinanpaq chaynataq allin kaqta akllananpaq manaraq warma cuentata qokuchkaptinmi saqesqa kanqa cheqnisqayki chay iskay reykunapa nacionninkunaqa”, nispa (Is. 7:14, 16). Emanuelmanta Isaiaspa willakusqanqa allin tupachisqamá kachkan Mesiaspa otaq Jesucristopa nacesqanwan (Mat. 1:23). Ichaqa Jesuspa tiemponpi ‘chay iskay reykuna’ Juda nacionpa contranpi mana hoqarikusqankuraykum, Emanuelmanta chay willakuyqa puntata cumplikunan karqa Isaiaspa tiemponpi.

⁴ Isaiaspa chay willakusqanpa qepan watakunallamanmi señoran wiksayakuruspan wachakurqa qari wawata, hinaspam suticharqa Maher-salal-hasbaz nispa. Isaiaspa willakusqanman hinaqa, yaqapaschá chay wawacha “Emanuel” karqa.a Chay tiempokunapiqa wawachakuna naceptinqa imapas pasakusqanta yuyarinankupaqmi wakinpi huk sutita churaqku, tayta-mamanwan familiankunam ichaqa hukwan sutichaqku (2 Sam. 12:24, 25). Chaynallataqmi Jesuswanpas pasakurqa, payqa manam Emanuel sutiwanqa reqsisqachu karqa (leey Isaias 7:14; 8:3, 4).

 5. ¿Ima mana allintataq rey Acazqa ruwarurqa?

⁵ Israel hinaspa Siria nacionkuna Juda nacionpa contranpi hoqarikamuptinkum, atiysapa Asiria nacionpas Juda nacionta munaychakuyta munarqa. Ichaqa, Asiria nacionqa Jerusalenta manaraq puchukachichkaspanmi, Isaias 8:3, 4 willakusqanman hina, “Damasco llaqtapa qori-qollqentawan Samaria llaqtapa qori-qollqenta” qechunan karqa, huk rimaypiqa Siria naciontawan Israel naciontaraqmi puchukachinan karqa. Jehova Diospa chayna willachisqanpi rey Acaz hapipakunanmantaqa, Asiria nacionwanmi huk contratota ruwarurqa. Chay contratota ruwasqanwanmi Asiria nacionpa makinman Juda nacionta churaykurqa (2 Rey. 16:7-10). Chayna ruwasqanwanmi rey Acazqa mana allin michiq kasqanta qawachirqa. Chaymi tapukuchwan: “¿Ima sasachakuypipas tarikuspay Diospichu icha runakunapichu hapipakuni?”, nispa (Prov. 3:5, 6).

 6. ¿Imanasqam Ezequiasqa mana chaynallachu karqa taytan Acazwan?

⁶ Rey Acaz 746 watapi wañukuptinmi, churin Ezequiasña Juda nacionpa reynin kayta qallaykurqa. Chay tiempopiqa qalaypaq mana allinpim Juda nacionqa tarikurqa. ¿Imatam Ezequiasqa puntata ruwarqa? ¿Wakchayaypi tarikusqankutachu allicharqa? Manamá. Payqa Jehova Diospi hapipakusqanraykum Juda nacionpi runakunapa allin michiqnin karqa. Ezequiasqa puntatam cheqap yupaychayta kaqmanta qallarichirqa hinaspanmi lliw runakunata yanaparqa Jehova Diosman kutirikunankupaq. Payqa allintamá yacharqa Diospa munayninmanta, hinaspanmi chayman hina ruwarqa. ¡Payqa mayna qatipakunapaqmi! (2 Cron. 29:1-19.)

 7. ¿Imanasqataq Leviy casta runakunaqa Ezequiaspa yanapakuyninta necesitarqaku?

⁷ Cheqap yupaychayta kaqmanta qallarichinanpaqqa, Leviy casta runakunam ancha allinta yanapakunanku karqa, chaymi Ezequiasqa paykunawan huñunakuspan yanapananpaq nirqa. Maynatachá Diosman sonqo levitakunaqa kusikuymanta waqaspankuraq reypa nisqanta uyarirqaku, paymi nirqa: “Diosmi akllasurqankichik qayllanpi kaspa servinaykichikpaq”, nispan (2 Cron. 29:11). Arí, levitakunam kamachisqa karqaku runakunata Dios yupaychayninkupi yanapanankupaq.

 8. a) ¿Imatawanmi rey Ezequiasqa ruwarqa Juda nacionpi runakuna Diosman kutirikunankupaq? b) ¿Imapim chayna ruwasqanqa tukurqa?

⁸ Rey Ezequiasmi Juda naciontawan Israel nacionta nirqa Pascua Fiestata ruwanankupaq. Chaymanta qepanmanmi qanchis punchawtaraq Mana Qonchuyoq Tanta Fiestatapas ruwarqaku. Lliw runakunam chay fiestakunawan llumpayta kusikuspanku qanchis punchawtawanraq kusikurqaku. Bibliam niwanchik: “Hatu-hatun kusikuymá karqa Jerusalen llaqtapi, chay llaqtapiqa Israel nacion Rey Davidpa churin Salomonpa tiemponkunamantaraqmi manaña karqachu chayna kusikuyqa”, nispa (2 Cron. 30:25, 26). ¡Maynatachá Juda nacionpi lliw runakunaqa kallpanchakurqaku Diosmanta chayna yachachisqa kasqankuwanqa! Bibliaqa nintaqmi: “Tukuy chaykuna tukuruptinmi [. . .] pakiparurqaku rumimanta pilarkunata, tuñirachirqakutaqmi Asera sutiyoq mamachakunatapas, moqokunapi capillakunatapas [hinaspa] altarkunatapas”, nispa (2 Cron. 31:1). Tukuy chaykunata ruwaspankum Juda nacionpi runakunaqa Jehova Diosman kutirikurqaku. Chayna ruwasqankuqa allinpunim karqa hamuq punchawkunapaq.

 9. a) ¿Imanasqataq Israel nacionpa tanteasqanqa mana apakurqachu? b) ¿Imatam qallariypiqa rey Senaquerib ruwarqa Juda nacionpa contranpi hoqarikuspan?

⁹ Isaiaspa willakusqanman hinam, Asiria nacionqa lliw Israel nacionta puchukachispan runankunatapas presota apakurqa. Chayraykum Davidpa mana castanmanta kaq huk runataña Juda nacionpi churananpaq Israel nacionpa tanteasqanqa mana apakurqachu. Ichaqa, ¿imatam Asiria nacionpa reyninqa tantearurqaña? Payqa Juda naciontamá munaychakuyta munarqa. Chaymi ‘rey Ezequias chunka tawayoq watamanña gobiernachkaptin Asiria nacionpa reynin Senaquerib Juda nacionpi llapa murallasqa llaqtakunapa contranpi hamururqa hinaspam vencerurqa’. Willakusqankuman hinaqa, rey Senaqueribqa Juda nacionpa 46 llaqtankunatam puchukarachirqa. ¿Imaynataq qamqa tarikuwaq karqa Jerusalen llaqtapi yachaspayki Asiria tropakuna llaqtakunata puchukachistin hamusqanta qawaspaykiqa? (2 Rey. 18:13.)

10. ¿Imanasqataq Miqueas 5:5, 6 nisqanpi willakuyqa Ezequiasta kallpanchanman karqa?

¹⁰ Rey Ezequiasqa allintamá musyakurqa Asiria tropakuna yaykuramunankupaqña kasqankutaqa. Ichaqa, taytan Acaz hina huk nacionkunapa yanapakuyninta chaylla maskananmantaqa, Jehova Diospim hapipakurqa (2 Cron. 28:20, 21). Ezequiasqa yaqapaschá chay tiempopi kawsaq Miqueaspa willakusqanta yacharqa. Paymi kaynata willakurqa: “Asiria nacionniyoq runakuna nacionninchikman yaykuramuptinqa, [. . .] paykunapa contranpim hoqarichisunchik qanchis gobiernaqninchik [otaq michiqninchik] runakunata [hinaspa] pusaq ancha reqsisqa runakunata. Paykunaqa Asiria naciontam espadankuwan gobiernanqaku”, nispa (Miq. 5:5, 6). Diospa yanapakuyninwan chayna willakusqanqa anchatachá Ezequiasta kallpancharurqa. Chay willakuypa nisqanman hinam, Diosqa mana piensasqanku tropakunata servichikuspan Asiria nacionta atipanan karqa.

11. ¿Haykapitaq qanchis michiqkunamantawan pusaq ancha reqsisqa runakunamanta willakuyqa astawan cumplikunqa?

¹¹ Qanchis michiqkunamantawan pusaq ancha reqsisqa runakunamanta Bibliapa willakusqanqa, ‘ñawpaqmantaraq rikurimuq’ ‘Israel nacionpi gobiernaq’ Jesuspa nacesqanmanta qepa tiempopiñam astawanqa cumplikunan karqa (leey Miqueas 5:1, 2). Arí, chay willakuyqa cumplikunqa Jehova Diospa serviqninkunata chinkachinankupaq Asiria nacionwan tupaq enemigonkuna hamuq tiempopi hoqarikamuptinkum. ¿Imatam Jehova Diosqa Churinwan servichikunqa chay enemigonkunapa contranpi? Chay tapukuyta manaraq kutichichkaspa, puntata qawasun Asiria tropakuna Jerusalenta puchukachinankupaqña kachkaptin Ezequias ima ruwasqanmanta.

12. ¿Imakunatam Ezequiasqa runankunawan ruwarqaku Diospa llaqtanta waqaychanankupaq?

¹² Jehova Diosqa haykapipas yanapawanchikmi sasachakuyninchikpi mana imatapas ruwayta atiptinchikqa. Chayna kaptinpas, payqa tukuy atisqanchikman hina ruwananchiktam munan. Ezequiaspas tukuy atisqantam ruwarqa, chaymi “tanteanakurqaku runankunapa jefenkunawan hinaspa valeroso runakunawan chaynapi llaqtapa hawa lawninpi kaq pukyukunata taparunankupaq [. . .]. Rey Ezequiasqa kallpanchakuspanmi perqapachirqa llapa tuñisqa murallakunata, chaypa hawanpipas hoqarichirqam aswan hatunraq torrekunata, rurachirqataqmi ñawpaq murallapa hawa lawninpi huk murallatapas [. . .], rurachirqataqmi achkallaña lanzakunatapas chaynataq harkachikuna armakunatapas” (2 Cron. 32:3-5). Diosqa llaqtanta waqaychananpaqmi mana manchakuq Ezequiasta, jefekunata hinaspa paymanta willakuqkunata servichikurqa.

13. ¿Ezequiaspa ima ruwasqanmi aswan allin karqa Diospa llaqtan mana hukmanyarunanpaq?

¹³ Pukyukunata taparusqanmantapas otaq murallakunata perqapachisqanmantapas Ezequiasqa aswan allin kaqtaraqmi ruwarqa. Allin michiq kaspanmi payqa lliw runankunata huñuruspan iñiyninkupi kallpancharqa kaynata nispan: “Amayá manchakuychikchu Asiria nacionpa reynintaqa [. . .], paywan kaqkunamantapas aswan achkaqa kachkan ñoqanchikwan kaqkunam. Paywanqa kachkan runakunapa kallpallanmi, ñoqanchikwanmi ichaqa kachkan yupaychasqanchik Tayta Dios, peleaptinchikqa paymi yanapawasunchik”, nispa. ¡Maynatachá chayna nisqanqa lliw runankunata kallpancharqa! Bibliam nin: “Hinaptinmi runakuna kallpanchakururqaku Juda nacion Rey Ezequiaspa nisqanwan”, nispa. Qawasqanchikman hinaqa, lliw runakunam “Ezequiaspa nisqanwan” kallpanchakururqaku. Arí, Isaiaswan Diospa willachisqanman hinam, Ezequiaspas, jefekunapas, valeroso runakunapas hinaspa Miqueaswan Isaiaspas allin michiqkuna karqaku (2 Cron. 32:7, 8; leey Miqueas 5:5, 6).

14. a) ¿Imakunatam Asiria nacionpa tropankunata kamachiq runa nirqa? b) ¿Imatam judiokunaqa ruwarqaku?

¹⁴ Asiria nacionpa reyninqa Jerusalenpa hichpan Laquis llaqtapim tropankunawan kachkarqaku. Chaymantapunim kimsa runankunata Jerusalenman kachaspan nichirqa atipachikunankupaq. Chay kimsankumanta Asiria tropakunata kamachiq runam, Jerusalenpi llapallan runakuna entiendenankupaq hina hebreo rimayninkupi rimarqa. Nirqam Ezequiasta qepanchaspanku Asiria tropakunata kasukunankupaq. Chaymantañataqmi llullakuspan nirqa sumaq allpaman apasqa kanankumanta (leey 2 Reyes 18:31, 32). Asiria tropakunata kamachiq runaqa nirqataqmi huk llaqtayoqkunapa diosninkunapas paykunamanta mana harkay atisqankuta chaynallataq Jehova Diospas paykunata mana harkay atinanmanta. Judiokunam ichaqa chay yanqa nisqanta mana kasukurqakuchu. Chaynam kunan tiempopi cheqap cristianokunapas yanqa willakuykunataqa mana kasukunkuchu (leey 2 Reyes 18:35, 36).

15. a) ¿Imatam Jerusalenpi runakunaqa ruwananku karqa? b) ¿Imaynatam Jehova Diosqa Jerusalenpi runakunata salvarqa?

¹⁵ Tukuy chaykunata Ezequias qawaspanqa hukmanyarurqachá. Ichaqa, huk nacionkunapa yanapakuyninta mañakunanmantaqa Diosmanta willakuq Isaiastam qayachimurqa. Paymi niykurqa: “Kay llaqtamanqa manam yaykumunqachu. Flechankunataqa manam flechanqachu”, nispa (2 Rey. 19:32). Jerusalenpi runakunaqa may kasqallankupim sayananku karqa. Paykunapa rantinpiqa Jehova Diosmi peleanan karqa. “Nisqanpi hinam chay tutalla Tayta Diospa angelnin lloqsiramuspan Asiria soldadokunapa campamentonpi wañurachirqa pachak pusaq chunkan pichqayoq waranqa runakunata” (2 Rey. 19:35). Judiokunaqa manam pukyukunata Ezequias wichqarusqanraykuchu nitaq murallakunata perqarusqanraykuchu salvakurqakuqa, aswanqa Jehova Dios yanapasqanraykum.

16. ¿Pikunawanmi tupan a) Jerusalenpi runakuna? b) Asiria nacionqa? c) qanchis michiqkunawan pusaq ancha reqsisqa runakuna?

¹⁶ Qanchis michiqkunamantawan pusaq ancha reqsisqa runakunamanta willakuyqa astawanmi kunan tiemponchikpi cumplikunqa. Ñawpaqpim Jerusalen llaqtata puchukachinankupaq Asiria tropakuna hoqarikururqaku. Ñamá kunan tiempopipas, Asiria nacion hina Diospa llaqtanpa contranpi enemigonkuna puchukachiyta munaspanku hoqarikamunqakuña. Bibliam willakun chayna kananmanta hinaspa ‘Gog sutiyoqpas’, ‘norte lawpi reypas’ chaynataq ‘kay pachapi reykunapas’ Diospa llaqtanpa contranpi hoqarikunankumanta (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19). ¿Sapa-sapaqchu lliw chaykunaqa Diospa llaqtanpa contranpi hoqarikamunqaku? Manapaschá. Bibliaqa Diospa llaqtanpa contranpi hoqarikamunankumanta rimaspanqa achka sutikunawanmi sutichanman. Ichaqa, ¿imatam Diosqa enemigonpa contranpi hoqarichinan karqa? Miqueaspa willakusqanman hinam, “qanchis gobiernaqninchik [otaq michiqninchik] runakunata [hinaspa] pusaq ancha reqsisqa runakunata” (Miq. 5:5). ¿Pikunataq paykunaqa kanku? Congregacionkunapi ancianokunam (1 Ped. 5:2). Kunan tiempopim Jehova Diosqa congregacionkunapi ancianokunata servichikuchkan kuyasqan ovejankunata michinankupaq hinaspa iñiyninkupi kallpanchanankupaq, chaynapi hamuq tiempopi enemigonkuna hoqarikamuptinku iñiyninkupi allin takyasqa kanankupaq.b Paykunaqa Miqueaspa willakusqanman hinam, Asiria nacionta otaq Diospa llaqtanpa enemigonta “espadankuwan gobiernanqaku” otaq michinqaku (Miq. 5:6). Chay ‘peleanapaq armakunamanta’ huk kaqninmi, ‘chuya espiritupa espadan’ otaq ‘Diospa Palabran’ (2 Cor. 10:4; Efes. 6:17).

17. ¿Ima tawa yachachikuykunatam ancianokunaqa yachanmanku?

¹⁷ Kay yachachikuyta qawaq ancianokunaqa allintam yanapachikunmanku kaypi yachasqankuwanqa: 1) Ancha allinmi kanman Diospa llaqtanpa enemigon manaraq hoqarikamuchkaptin, iñiyninkuta kallpanchayninku hinaspa wawqe-paninkupa iñiyninkuta kallpanchayninkupas. 2) Diospa llaqtanpa contranpi hoqarikamuptinkuqa, ancianokunaqa manapunim iskayrayanankuchu Jehova Dios librawananchikmantaqa. 3) Chay tiempopiqa mana allinpaq hinapaschá rikchakuwasun Diospa llaqtanpa imapas niwasqanchikqa. Ichaqa, allinpaq otaq mana allinpaq rikchakuwaptinchikpas llapallanchikmi imapas niwasqanchikta kasukunanchik. Arí, imapas niwasqanchikta kasukuspallam salvakusunqa. 4) Chaymantapas estudiokunapi, qollqellapi otaq institucionkunapi lliw hapipakuqkunaqa, kunanpunim imayna piensasqankuta cambiananku. Chaymi ancianokunaqa iñiyninkupi hukmanyaqkunata chaylla yanapananku.

18. Kaypi yachasqanchikmanta yuyariyninchikqa, ¿imaynatam hamuq tiempopi yanapawasun?

¹⁸ Ezequiaspa tiemponpi judiokunam mana yanapakuyniyoq hina Jerusalenpi tarikurqaku. Chaynam Diospa serviqninkunapas hamuq tiempopi tarikusunchik. Chay tiempopiqa ancha allinmi kanqa iñiyninchikpi allin takyasqa kanapaq Ezequiaspa nisqankunata yuyariyninchikqa. Ama qonqasunchu, enemigonchikkunawanqa kachkan “runakunapa kallpallanmi, ñoqanchikwanmi ichaqa kachkan yupaychasqanchik Tayta Dios, peleaptinchikqa paymi yanapawasunchik” (2 Cron. 32:8).