¿Chaylla kasukuqchu kanki?

 1. ¿Imanasqataq wakinpiqa sasata kasukuchwan?

WAKINPIQA sasachakunkipaschá kasukuyta. Davidpas sasachakuqmi, chaymi Diosta kaynata mañakurqa: “Qamta kasukunaypaqyá yanapaykullaway”, nispa (Sal. 51:12). Arí, Davidqa Jehova Diosta kuyaspanpas wakinpiqa kasukunanpaqmi sasachakuq. Chaynam ñuqanchikpas wakinpiqa sasata kasukuchwan. ¿Imanasqa? Adanpawan Evapa miraynin kasqanchikraykum. Chaymantapas satanasmi tanqawanchik Diosta pay hina mana kasukunapaq (2 Cor. 11:3). Hinaspapas, ‘mana kasukuq runakunapa chawpinpi yachasqanchikraykum paykuna hina piensayta qallaykuchwan’ (Efes. 2:2). Chaymi anchata kallpanchakunanchik Jehova Diosta hinaspa kamachiwananchikpaq churasqan runakunata kasukunapaq. Pantaq kaspanchikpas, satanaswan munaychakusqan runakuna mana kasukuq kanapaq hikutawaptinchikpas atichwanmi kasukuq kaytaqa.

 2. ¿Pikunatam kasukusun chaylla kasukuq kaspaqa? (Rimarimuytaq Santiago 3:17 nisqanmantapas).

² (Leey Santiago 3:17). Santiagom nirqa hanaq pachamanta hamuq yachayman hina kawsakuq runaqa ‘chaylla kasukuq’ kasqanta. ¿Chaywanqa ima niytataq munachkarqa? Kamachiwananchikpaq Jehova Diospa churasqan runakunata sunqumanta chaylla kasukunapaqmi. Diosqa niwanchiktaqmi sichu pipas mana munasqan kaqkunata ruwanapaq kamachiwaptinchikqa mana kasunapaq (Hech. 4:​18-20).

 3. ¿Imanasqataq kasukunanchik kamachiwananchikpaq Diospa churasqan runakunata?

³ Manapaschá Jehova Dios kasukuytaqa sasachakunchikchu, paypa kamachikuyninkunaqariki mana pantayniyuqmi (Sal. 19:7). Kamachiwananchikpaq Diospa churasqan runakunata kasukunapaqmi ichaqa sasachakunchik pantaq kasqankurayku. Pantaq kachkaptinkupas kamachiwananchikpaqmi Diosqa churarqa tayta-mamanchikta, autoridadkunata hinaspa punta apaqkunata (Prov. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:​13, 14). Chaymi paykunata kasukuspaqa Jehova Diosta kasukuchkanchik. Kunanmi yachasun kamachiwananchikpaq Diospa churasqan runakunata kasukunapaq ima yanapawananchikmanta. Chay yachayninchikqa yanapawasunmi munasqanchikman hina mana kaptinpas kasukunapaq.

 4. ¿Imanasqam achka musu-sipaskunaqa tayta-mamankuta mana kasukunkuchu?

⁴ Musu-sipas iñiqmasinchikkunapa estudiaqmasinkuqa yaqa llapankum ‘tayta-mamankuta mana kasukunkuchu’ (2 Tim. 3:​1, 2). ¿Imanasqataq chayna kanku? Wakin musu-sipaskunaqa qawankum tayta-mamankuqa kamachikuqllaña kasqankuta, kikinkuñataq mana ruwasqankuta. Chaymi piensanku iskay uya kasqankuta. Wakin musu-sipaskunañataqmi piensanku tayta-mamankupa imapas consejasqanqa manaña yanapasqanta. Wakinñataqmi piensanku tayta-mamanqa tukuypi controlasqanta. Musu-sipas, ¿yaqachu qampas tayta-mamaykimanta chaynata piensarqanki? Achka musu-sipaskunachá Diospa kayna niwasqanchikta kasukunankupaq sasachakunku: “Churi-wawakuna, tayta-mamaykichiktayá kasukuychik, chayqa allinpunim señorninchikpa munasqanman hina”, nispa (Efes. 6:1). ¿Imataq yanapasunkiman tayta-mamaykita kasukunaykipaq?

 5. Lucas 2:​46-52 nisqanman hinaqa, ¿imanasqataq Jesus hina tayta-mamanchikta kasukunanchik?

⁵ Kasukuq kayta yachananchikpaqqa Jesustam qatipakunanchik (1 Ped. 2:​21-24). Jesusqa mana pantaqmi karqa, uywaqnin tayta-mamanmi ichaqa pantaq runakuna karqaku. Chaywanpas Jesusqa tayta-mamanta kuyasqanraykum kasukuq, wakinpi pantaptinkupas utaq mana entiendeptinkupas (Ex. 20:12). Yuyariykusun 12 watanpi kachkaptin ima pasasqanmanta (leey Lucas 2:​46-52). Jesusqa tayta-mamanpiwanmi Jerusalenta rirqa pascua fiestaman. Fiesta tukuruptinmi Joseywan Mariaqa achka runakunawan kuska llaqtankuman kutikuchkarqaku. Chaymi karutaña richkaspanku cuentata qukururqaku Jesusqa mana wakin hermanochankunawan kuska risqanta. Jesus chinkarunanpaqqa Joseywan Mariam huchayuq karqaku. Paykunamiki Jerusalenpi kachkaspallankuraq Jesustaqa pusanmanku karqa, ichaqa qunqarurqakum. Chaymi kimsa punchaw maskasqankumanta tarirurqaku, maman Mariam nirqa: “¡Kaytaqa ruwaykuwankiku, mancharichiwankiku!”, nispa. Jesusqa ninmanpaschá karqa: “¡Qamkunam qunqaruwarqankichikqa!”, nispa. Ichaqa manam kutipakurqachu, aswanqa respetowanmi nirqa taytanpa wasinpi kasqanmanta. Joseywan Mariam ichaqa “mana entienderqakuchu chayna nisqanta”. Arí, tayta-maman pantaq kachkaptinkupas Jesusqa ‘paykunatam imapipas kasukurqa’.

6, 7. ¿Imakunapi piensariyninkutaq musu-sipaskunata yanapanqa tayta-mamankuta kasukunankupaq?

⁶ Musu-sipas, tayta-mamayki pantaruptinkuqa utaq mana entiendesuptikiqa, ¿sasachakunkichu kasukuyta? Chayna kaptinqa, ¿imataq yanapasunkiman? Piensarinaykim kasukuptiki Jehova Dios imayna tarikusqanpi. Bibliapim nin tayta-mamankuta churi-wawakuna kasukuptinkuqa Diosqa anchata kusikusqanta, chayqa paypa “munasqanman hinam” (Col. 3:20). Jehova Diosqa yachanmi tayta-mamayki wakinpi mana entiendesusqaykita utaq imapas kamachisusqayki wakinpi sasa kasqanta. Chayna kaptinpas paykunata hinalla kasukuptikiqa Jehova Diosmi anchata kusikunqa.

⁷ Piensarinaykitaqmi kasukuptikiqa tayta-mamayki kusisqa tarikunanpi. Hinaspapas confianzapaqñam hapisunki (Prov. 23:​22-25). Chaymantapas astawanchá kuyachikunki. Belgica nacionmanta iñiqmasinchik Alexandrem nin: “Tayta-mamayta kasukusqaymantapacham kunanqa allinña kawsakuniku, kuyanakunikuñam hinaspapas kusisqam tarikuniku”, nispa.b Yuyarinaykitaqmi kunan kasukuq kaspaykiqa hatunyaruspaykipas chayna kasukuq kanaykimanta. Brasil nacionmanta iñiqmasinchik Paulom nin: “Tayta-mamayta kasukusqayqa yanapawanmi Jehova Diosta hinaspa kamachiwananchikpaq churasqan runakunata kasukunaypaq”, nispa. Bibliapim niwanchik tayta-mamanchikta kasukuyqa imanasqa ancha allin kasqanmanta. Ninmi: “Chaynapi allin kanaykipaq hinaspa kay pachapi unay kawsanaykipaq”, nispa (Efes. 6:​2, 3).

 8. ¿Imanasqataq achka musu-sipaskunaqa tayta-mamanku kasukuyta munanku?

⁸ Achka musu-sipaskunam cuentata qukurunku tayta-mamankuta kasukuspankuqa allin kasqankuta. Brasil nacionmanta iñiqmasinchik Luizam qawarqa warmamasinkunaqa llapallanku celularniyuq kasqankuta. Paytañataqmi tayta-maman mana munarqachu celularniyuq kananta. Payqa qallariypiqa manam entienderqachu imanasqa tayta-maman mana munasqanta. Qipakunatañam cuentata qukururqa mana allinkunamanta waqaychananpaq tayta-mamanqa chayta ruwasqanta. Luizaqa yacharunmi tayta-maman imatapas kamachispanqa kusisqa kawsakunanta mana harkakusqanta, aswanqa allinninpaq imatapas nisqanta. Estados Unidospi yachaq iñiqmasinchik Elizabetpas wakinpiqa sasachakunmi tayta-maman kasukuyta. Chayna pasaptin ima ruwasqanmantam willakun. Paymi nin: “Tayta-mamaypa imapas kamachiwasqan hukman rikchakuwaptinqa, yuyarinim ñawpaqkunata mana entiendechkaspaypas kasukuspayqa allin kasqayta”, nispa. Armenia nacionmanta iñiqmasinchik Monicañataqmi nin tayta-mamanpa imapas nisqanta kasukuspanqa allin kasqanta, mana kasukuspanñataq mana allinpi tukusqanta.

 9. ¿Autoridadkunapa lliw kamachisqankutachu runakuna kasukunku?

⁹ Yaqa llapallan runakunam riqsikunku llaqtapi ‘autoridadkuna’ kasqanqa allin kasqanta, chaywanpas wakin kamachikuyllantam kasukuyta munanku (Rom. 13:1). ¿Imanasqa? Piensankum autoridadkunapa wakin kamachisqankuqa mana allin kasqanta. Rimarisun impuesto pagaymanta. Europa lawpim achka runakuna impuesto pagaytaqa mana munankuchu autoridadkuna llumpay qullqita mañakusqankuta piensaspanku. Chaymi chaylawpi yachaq runakunaqa impuestotaqa wakillanta gobiernoman paganku.

10. ¿Imanasqataq autoridadkunapa kamachiwasqanchikta kasukunanchik wakinpi hukman rikchakuwaptinchikpas?

¹⁰ Bibliam nin runakunapa akllasqan gobiernokunaqa runamasinkuta ñakarichisqankuta. Gobiernokunaqa satanaspa munaychakusqanmi kachkanku, chaymi manapas unaymanta chinkachisqa kanqaku (Sal. 110:​5, 6; Ecl. 8:9; Luc. 4:​5, 6). Chaywanpas bibliapiqa niwanchiktaqmi ‘autoridadkunapa contranpi pipas churakuqqa Diospa tantiasqanpa contranpi churakusqanta’. Jehova Diosqa runakuna kamachiwananchiktam saqichkan mana llumpay sasachakuypi kanapaq. Chaymi Diosqa munan autoridadkunata kasukunata. Chayraykum autoridadkunamanqa ‘imam mañawasqanchikta qunanchik’. Impuesto kaptinpas qunanchikmi. Respetananchiktaqmi, hinaspapas kasukunanchikmi (Rom. 13:​1-7). Wakinpiqa autoridadkunapa imapas kamachiwasqanchikqa sasam utaq mana allinninchikpaqmi rikchakuwachwan. Wakinpiqa achka qullqitapaschá mañawachwan. Chayna kaptinpas autoridadkunataqa kasukunchikmi Jehova Dios kamachiwasqanchikrayku. Ichaqa manam kasukunchikchu Diospa contranpi imatapas ruwanapaq niwaptinchikqa (Hech. 5:29).

11, 12. Lucas 2:​1-6 nisqanman hinaqa, ¿imatam Joseywan Mariaqa ruwarqaku kamachiqpa nisqan sasaña kaptinpas? ¿Ima bendicionkunatam chaskirqaku kasukusqankurayku? (Qawaytaq dibujotapas).

¹¹ Yachaykusun Joseymantawan Mariamanta. Paykunaqa autoridadkunapa kamachisqantam kasukurqaku sasaña kaptinpas (leey Lucas 2:​1-6). Unqukunanpaqña Maria kachkaptinmi Roma nacionta kamachiq Augusto lliw runakunata kamachirqa nacesqanku llaqtapi padronachikunankupaq. Chaymi Joseywan Mariaqa Belen llaqtachankuman kutinanku karqa. Chaypaqqa achka punchawchá urqun-wayqun rinanku karqa. Chayna punchawkuna riyninkuqa wiksayuq kasqanraykuchá Mariapaqqa sasa kanman karqa. Iskayninkutaqchá llakikurqaku wawachata imapas pasarunanmanta. Mayna llakisqataqchá tarikunmanku karqa chay risqankupi Mariata unqukunanpaq nanaynin hapiruptinqa. Mariaqariki Diospa churintam wachakunan karqa. ¿Chayraykuchu Joseywan Mariaqa kamachiq Augustota mana kasukurqaku?

¹² Paykunaqa kamachiqpa nisqantam kasukurqaku sasaña kaptinpas. Chayna kasukusqankuraykum paykunataqa Jehova Dios bendecirqa. Diospa yanapakuyninwanmi Belen llaqtachaman Mariaqa allinlla chayarurqa. Chaypiñam sano wawachata wachakurqa. Belenpi Jesus nacenantaqa bibliapipas nirqañam (Miq. 5:2).

13. ¿Kasukuyninchikqa iñiqmasinchikkunatapas yanapanmanchu? ¿Imaynanpi?

¹³ Autoridadkunata kasukuspanchikqa allinllam kasun, hinaspapas hukkunapa allinninpaqmi kanqa. ¿Imaynanpi? Autoridadkunaqa mana allin ruwaq runakunatam castiganku, kasukuptinchikmi ichaqa mana castigawasunchu (Rom. 13:4). Chaymantapas autoridadkunata kasukuptinchikqa testigokunamantam allinta rimanqaku. Chaynam pasakurqa Nigeria nacionpi. Iñiqmasinchikkuna huñunakuypi kachkaptinkum soldadokuna huñunakuyman yaykururqaku, paykunaqa maskachkasqaku impuestota mana pagayta munaspanku paro ruwaq runakunatam. Soldadokunata kamachiqmi ichaqa nirqa soldadomasinkuna chaymanta lluqsinankupaq. Nirqam: “Testigokunaqa manam parotaqa ruwankuchu impuesto pagayta mana munaspankuqa”, nispa. Arí, autoridadkunapa leyninta sapa kuti kasukuptikiqa testigokunamantam hinalla allinta rimanqaku. Kasukusqaykiqa qipakunata sasachakuypi kaq iñiqmasinchikkunatam ima mana allinkunamantapas libranman (Mat. 5:16).

14. ¿Imakunatam iñiqmasinchik Yoanaqa ruwarqa autoridadkunata ‘chaylla kasukuyta’ yachananpaq?

¹⁴ Autoridadkunata kasukuy allin kasqanta yachaspapas wakinpiqa sasatam kasukuchwan. Chayna sasachakusqanmantam Estados Unidospi yachaq iñiqmasinchik Yoana nin: “Ñuqapaqqa autoridadkuna kasukuyqa sasam, ñawpaqtam familiay llumpayta ñakarillarqa autoridadkunapa huchanrayku”, nispa. Chaywanpas Yoanaqa kallpanchakurqam autoridadkunamanta ima piensasqanta cambiananpaq. Chaypaqqa autoridadkunamanta mana allin willakuykunata internetpi churamusqankutam manaña leerqachu (Prov. 20:3). Chaymantapas runapa gobiernon sasachakuykunata allichananta suyananmantaqa, Jehova Diostam mañakurqa tukuy sunqunwan payllapi hapipakunanpaq (Sal. 9:​9, 10). Hinaspapas gobiernokunaman mana sayapakusqanchikmanta rimaq qillqanchikkunatam astawan leerqa (Juan 17:16). Iñiqmasinchik Yoanaqa ninmi autoridadkunata kasukusqanrayku conciencianpipas hawka tarikusqanta.

15. ¿Imanasqataq wakinpiqa sasachakunchikman Diospa llaqtanpi imapas niwasqanchikta kasukunapaq?

¹⁵ Kikin Jehova Diosmi niwanchik punta apaqkunata kasukunapaq (Heb. 13:17). Kamachiwaqninchik Jesusqa mana pantaqmi, chaywanpas kay allpa pachapim akllarun pantaq runakunata punta apaqkuna kananpaq. Chaymi wakinpiqa imapas kamachiwasqanchikta kasukunapaq sasachakuchwan. Aswanraqmi sasachakuchwan mana gustasqanchik kaqkunata ruwanapaq niwaptinchikqa. Apostol Pedropas huk kutipim mana kasukuyta munarqachu. Huk angelmi payta nirqa Moisespa leyninman hina mana mikuna animalkunata mikunanpaq. Hinaptinmi Pedroqa mikuyta mana munarqachu mikunanpaq kimsa kutikama nichkaptinpas (Hech. 10:​9-16). Pedropa piensasqanman hinaqa chay angelpa nisqanta kasukuyqa manam allinchu karqa. Pedroqariki manam haykaqpas mikurqachu chay animalkunataqa, chaymi mana munarqachu. Mana pantaq angelta kasukunanpaqmi Pedroqa sasachakurqa, aswanraqchá ñuqanchikqa sasachakunchik pantaq runakunapa imapas niwasqanchikta wakinpi kasukunapaqqa.

16. ¿Imatam apostol Pabloqa ruwarqa punta apaqkunapa kamachisqan hukman rikchakuptinpas? (Rimarimuytaq Hechos 21:​23, 24, 26 nisqanmantapas).

¹⁶ Apostol Pablom ichaqa chaylla kasukurqa punta apaqkunapa kamachisqanku hukman rikchakuptinpas. Judio kasta iñiqkunam Pablomanta yanqa rimaykunata uyarirurqaku. Runakunam Pablomanta rimarqa ‘Moisespa chaskisqan kamachikuykunata manaña kasukusqanta’ hinaspa hukkunatapas chaypaq umachasqanta (Hech. 21:21). Chaymi Jerusalenpi punta apaqkuna Pablota nirqaku tawa runakunata pusarikuspa temploman rispa chuyanchakunanpaq. Chaynapi Moisespa chaskisqan kamachikuyta hinalla kasukusqanta runakuna yachanankupaq. Pabloqa yacharqam Jesuspa qatiqninkunaqa Moisespa chaskisqan kamachikuyta kasukunankupaqqa manaña kamachisqa kasqankuta. Yacharqataqmi pantaykunata mana yachachisqantapas. Chaywanpas punta apaqkunapa nisqantam chaylla kasukurqa. Bibliapim nin: “Hinaptinmi Pabloqa paqarintin chay qarikunata pusaspan paykunawan kuska chuyanchakurqa”, nispa (leey Hechos 21:​23, 24, 26). Pablopa chayna kasukusqanraykum iñiqkunaqa huk sunqulla hinaspa hawkalla kawsakurqaku (Rom. 14:​19, 21).

17. ¿Imatam yachanki iñiqmasinchik Estefanita pasasqanmanta?

¹⁷ Kunanñataq rimaykusun iñiqmasinchik Estefanimanta. Payqa betelmanta kamachisqankuta kasukunanpaqmi sasachakurqa. Estefaniqa qusanpiwanmi kusisqallaña yanapakurqaku aslla huñunakuq iñiqmasinchikkunapa kasqanpi. Chaypi huñunakuq iñiqmasinchikkuna huk congregacionkunamanña rinankupaqmi betelmanta kamachirqaku, hinaptinmi iñiqmasinchik Estefanipas qusanpiwan rimayninkupi congregacionmanña kutirqaku. Chaywanqa ¿imaynam iñiqmasinchik Estefaniqa tarikurqa? Paymi nin: “Llumpay llakisqam tarikurqani. Niqmi kani: ‘Hatun congregacionniyman kutispayqa manachusmi kaypi hinachu yanapakusaq’”, nispa. Chaynata piensaspanpas kasukuspanmi ñawpaq congregacionninman kutirqa. Paymi nin: “Tiempopa risqanman hinam entienderurqani punta apaqkunaqa allinta tantiaykuspa kamachiwasqankuta. Kay kasqayku congregacionpiqa achkam familiankumanta sapallanku Jehova Diosta servinku, chaymi paykunapa tayta-mamanku hina rikuriruniku. Chaymantapas chiriyasqa iñiqmasinchikwanmi biblia estudiayta qallaykurqani. Kunanqa kaqmantam chay iñiqmasinchikqa Diosmanta willakuchkan. Tiempoypas kanñam bibliata astawan estudianaypaqpas”, nispa. Payqa nintaqmi: “Anchatam kallpanchakurqani kasukuq kanaypaq, chaymi kunanqa sunquypi hawka tarikuni”, nispa.

18. ¿Imanasqataq ancha allin kasukuq kayqa?

¹⁸ Llapanchikmi kasukuq kaytaqa yachachwan. Jesuspas “ñakarisqankunawanmi kasukuq kayta yacharqa”. Manam tukuy tiempo allinlla kawsakusqanwanchu (Heb. 5:8). Ñuqanchikpas sasachakuykunapi kaspam astawanqa yachanchik kasukuq kayta. Yuyarisun corona virus unquy qallaykuptin imayna tarikusqanchikta. Chay unquy qallaykuptinmi Diospa llaqtanpi punta apaqkuna niwarqanchik huñunakunanchik wasipi manaña huñunakunapaq, chaynataq wasin-wasinpas Diosmanta manaña willakunapaq. Chay kamachisqanku sasa kaptinpas kasukuyninchikqa allinninchikpaqmi karqa. Chayraykum iñiqmasinchikkunawanpas huk sunqulla karqanchik, hinaspam Jehova Diosninchikta kusichirqanchik. Chayna kasukuq kayninchikqa yanapawasunmi llumpa-llumpay ñakariy punchawkunapipas punta apaqkunapa imapas niwasqanchikta chaylla kasukunapaq. Kasukuspaqa manapaschá chay tiempoqa wañusunchu (Job 36:11).

19. ¿Imanasqam qamqa kasukuq kayta munanki?

¹⁹ Kay yachachikuypim yacharamunchik kasukuq kaptinchikqa Jehova Diosninchik bendeciwananchikmanta. Chaywanpas astawanqa kasukunchik Jehova Diosta kuyasqanchikraykum hinaspa imapas ruwasqanchikwan kusisqa kananta munasqanchikraykum (1 Juan 5:3). Tukuy allin kaqkuna ruwapuwasqanchikmanta Jehova Diosman kutichipuytaqa manam haykaqpas atisunchu (Sal. 116:12). Ichaqa atichwanmi payta hinaspa kamachiwananchikpaq churasqan runakuna kasukuytaqa. Kasukuspanchikqa yachayniyuq kasqanchiktam qawachisun. Chayna kaspanchikqa Jehova Diostam anchata kusichisun (Prov. 27:11).