Imataq kay pachapi kaqkunawan mana chaqrukuyqa

 1. ¿Imamantam Jesus rimarqa huk tutallaña wañukunanpaq kachkaptin?

HUK tutallaña wañukunanpaq kachkaptinmi Jesusqa qatiqninkuna imayna kanankumanta preocupakusqanta qawachirqa. Taytantamá paykunapaq mañapurqa kaynata: ‘Mañakuykiqa manam kay pachamanta horqonaykipaqchu aswanqa Diablomanta waqaychanaykipaqmi. Ñoqaqa manam kay pachallapaqchu kani chaynataqmi paykunapas mana kay pachallapaqtaqchu’, nispa (Juan 17:15, 16). Chayna mañakusqanpim Jesus qawachirqa qatiqninkunata ancha kuyasqanta, qawachirqataqmi chay tutallapi paywan kaq qatiqninkunapa qayllanpi, ‘manañam kay pachapaqchu kankichik’ nisqan aswan allin kasqantapas (Juan 15:19). Qawasqanchikman hinaqa manam munarqachu qatiqninkuna kay pachawan chaqrukunankuta.

 2. ¿Imamantam Jesusqa rimachkarqa ‘kay pacha’ nisqanwanqa?

² ¿Imamantataq rimachkarqa ‘kay pacha’ nisqanwanqa? Diosmanta karunchasqa chaynataq kikillanpaq munaq hinaspa hatun tukuq Satanasman rikchakuq runakunamantam (Juan 14:30; Efesios 2:2; 1 Juan 5:19). Chaymi Bibliaqa nin: ‘Kay pachapi kaqkunallata kuyaruspaqa Diospa enemigonmi kachwan’, nispa (Santiago 4:4). Diospa kuyakuyninpi takyayta munaspanchikqa yuyaymanananchikmi imaynatam kay pachapi kawsaspapas mana kay pachallapaq kananchikmanta. Chaypaqqa qawasunchikyá pichqa yanapakuykunata: Diospa Gobiernonpi hapipakuspa politica nisqapi mana chaqrukunamanta, runakunapa imayna kawsasqankuta mana qatipakunamanta, Diospa agradonpaq allichakunamanta, kapuqniyoq kanapaq mana afanakunamanta hinaspa harkachikunapaq Diospa qowasqanchik llapallan armakuna servichikunamanta.

 3. a) Runapa gobiernonpi chaqrukunanmantaqa, ¿ima ruraypim Jesusqa kallpanchakurqa? b) ¿Imanasqataq Bibliaqa sutichan Cristopa kachasqan nispa sapaqchasqa qatiqninkunata? (Willakuymantawan rimariy.)

³ Runapa gobiernonpi chaqrukunanmantaqa Diospa Munaychakusqanmanta predicaypim Jesusqa kallpanchakurqa, paymi chay gobiernopi Rey kananpaq akllasqa karqa (Daniel 7:13, 14; Lucas 4:43; 17:20, 21). Chaymi kamachikuq Poncio Pilatopa qayllanpi nirqa: “Munaychakuyniyqa manam kay pachamantachu”, nispa (Juan 18:36). Payman sonqo qatiqninkunaqa ejemplontam qatikunchik. ¿Imaynata? Diospa Munaychakuyninman hinaspa reynin Cristoman hapipakuspa hinaspa enterollan pachapi chay gobiernomanta willakuspam (Mateo 24:14). Chaymi apostol Pablo qellqarqa: “Chaynaqa Cristopa kachasqanmi kaniku [...] Cristopa rantinpim ruegakuykiku Dioswan allinyanakunaykichikpaq”, nispa (2 Corintios 5:20).a

 4. ¿Imakunata ruraspankum Jesuspa qatiqninkunaqa Diospa Munaychakusqanman hapipakusqankuta qawachinku? (Qaway “Punta kaq cristianokunaqa manam kay pachallapaqchu karqaku” niq yachachikuytapas.)

⁴ Mayqen nacionpipas kanmi huk nacionpa rantinpi autoridad churasqanku runaqa, paykunaqa tarikusqanku nacionpi gobiernokunapa rurasqanpiqa manam imaniraqllatapas chaqrukunkuchu. Aswanqa nacionninkupa allinninpaq kaqkunatam maskanku. Chaynallataqmi kanku ‘hanaq pachaman’ rinankupaq suyakuyniyoq sapaqchasqa cristianokunapas (Filipenses 3:20). Paykunaqa Diospa Munaychakusqanmantam predicarqaku, chaywanmi Cristopa ‘sapaq ovejankunatapas’ yanaparqaku Dioswan allinlla kanankupaq (Juan 10:16; Mateo 25:31-40). Hanaq pachaman riqkunapa yanapakuyninwanmi ‘sapaq ovejakunapas’ Cristopa kachasqan kanku. Chullalla kancha hina kaspankum hanaq pachapi Sapaqchasqa Gobiernomanta willakunku hinaspa manam sayapakunkuchu mayqan gobiernokunamanpas (leey Isaias 2:2-4).

 5. ¿Imapitaq mana imam kaqllachu ñawpaq kaq Israel llaqtaqa kunan tiempopi Diospa llaqtanwanqa, hinaspa imataq pasanman mayqan gobiernay munaqta imallawanpas yanapaptinchikqa?

⁵ Gobiernokunamanqa manam sayapakunchikchu Cristoman sonqo kaspallanchikchu. Puntataqa, manamá Israel casta runakuna hinachu Diospa akllasqan huk nacionllapichu kawsakunchik. Ñoqanchikqa llapallan nacionpim kachkanchik (Mateo 28:19; 1 Pedro 2:9). Chaynaqa, ¿imataq pasanman mayqan gobiernay munaqta imallawanpas yanapaptinchikqa? Wawqe-panikunawan huk sonqolla kasqanchikmi yanqachakurunman, chaynataq cheqap sonqowan Diospa Munaychakusqanmanta llapallan runakunaman willakusqanchikpas (1 Corintios 1:10). Chaymantapas, guerra kaptinqa kuyananchik wawqe-paninchikkunapa contranpim peleachkachwan (Juan 13:34, 35; 1 Juan 3:10-12). ¡Chaychiki Jesusqa qatiqninkunata kamachirqa mana piwanpas peleanankupaq aswanqa enemigonkunatapas kuyanankupaq! (Mateo 5:44; 26:52; qawariy “¿Chaqrukunichu kay pachapi kaqkunawan?” nisqa yachachikuyta.)

 6. Diosman vidanchikta entregasqanchik, ¿imaynatam yanapawanchik autoridadkunata imayna qawananchikpaq?

⁶ Chaymantapas Jesuspa qatiqninkunaqa Diosmanmi vidankuta entregarqaku, manam runamanchu, nitaq gobiernomanchu. Chaymi 1 Corintios 6:19, 20 nin: “Qamkunaqa manam kikikichikpañachu kankichik”, nispa. Chaynamá, ‘Cesarta’ otaq autoridadkunata respetaspanku, kasukuspanku hinaspa impuestokunata pagaspankupas, ‘Diosmanmi paypa kaqta’ puntataqa qonku (Marcos 12:17; Romanos 13:1-7). ‘Diospaq kaqkunaqa’ kaykunam: yupaychasqanchik, tukuy sonqowan kuyasqanchik, kasukusqanchik, payman sonqo kasqanchik chaynataq vidanchikpas (Lucas 4:8; 10:27; leey Hechos 5:29; Romanos 14:8).

7, 8. ¿Imataq ‘kay pachapa kaq espirituqa’, hinaspa imaynatam runakunapi munaychakuchkan?

⁷ Manataqmi kay pachapi kaqkunawanqa chaqrukunchikchu mana allin kaqkunawan hikutawasqanchikta vencespanchik. Apostol Pablom nirqa: ‘Chaskirqanchikqa manam kay pachapi kaq espiritutachu aswanqa Diospa espirituntam’, nispa (1 Corintios 2:12). Efeso llaqtapi cristianokunamanpas nirqam: “Wañusqa hinaqa karqankichik kay pachapi mana allin rurayllapi kawsaspaykichikmi hinaspa mana rikuy atinakunapi munaychakuqpa kamachikusqanta kasukuspaykichikmi. Kunanpas chay munaychakuqmi Diosta mana kasukuqkunataqa kallpanchachkan”, nispa (Efesios 2:2, 3).

⁸ ¿Imataq kay pachapi espirituqa? Manam runachu nitaq angelchu aswanqa runakunapi munaychakuq mana allin kaqkunam. ¿Imaynatam chayta ruran? Runakuna Diosta mana kasukunankupaq chaynataq ‘aychapa munapayayninkunatawan, ñawipa munasqankunata’ ruranankupaq kallpanchaspanmi (1 Juan 2:16; 1 Timoteo 6:9, 10). ¿Imanasqataq kay mana rikuy atinaqa runakunapi ‘munaychakuchkan’? Huchayoq kasqanchiktam servichikun, hinaptin mana musyay atinalla kaspantaq tukuy tiempo munaychakun hinaspapas wayra hinam tukuy hinastinpi kachkan. ¿Imaynatam runakunapi ‘munaychakuchkan’? Kikillanpaq munaq, hatun tukuq, qollqella kuyaq, mana kasukuq kanankupaq chaynataq munasqallankuman hina kawsanankupaq kallpanchaspanmi.b Chaynaqa allillamantam Diablopa mana allin kayninkunata runapa sonqonpi hatallichin (Juan 8:44; Hechos 13:10; 1 Juan 3:8, 10).

 9. ¿Imaynatam sonqonchikpi chaynataq yuyayninchikpipas kay pachapi kaq espiritu sapichakurunman?

⁹ ¿Sapichakunmanchu kay pachapi kaq espiritu sonqonchikpi chaynataq yuyayninchikpipas? Chaynam kanqa mana cuidakuptinchikqa (leey Proverbios 4:23). Mana musyayllatam atiparuwachwan. Kay pachapi kaq espirituqa intuwanchikmanmi allin runaman rikchakuspa Jehová Diosta mana kuyaq reqsinakusqanchikkunawan (Proverbios 13:20; 1 Corintios 15:33). Intuchikuchwantaqmi mana allinkunamanta willaq qellqakunata qawaspa, Internetpi huchapakuymanta otaq Jehová Diospa llaqtanta qepanchaqkunapa rurasqankuta qawaspa, mana allin kaqkunawan kusirikuspa, llallinakuypaq pukllaspa chaynallataq runapas otaq imapas Satanaspa munaychakusqan pachapi munasqanman hina piensaqkunawan juntanakuspa.

10. ¿Imaynatam kay pachapi kaq espirituta vencechwan?

¹⁰ ¿Imaynatam kay pachapi espirituta vencechwan hinaspa Diospa kuyakuyninpipas takyachwan? Jehová Dioswan allin kayninchikta hatallinapaq tukuy ima qowasqanchikkunata allinta servichikuspa chaynataq chuya espiritunta mañakuspam. Diablo hinaspa munaychakusqan runakuna atiyniyoq kaptinkupas, Jehová Diosmi aswan atiyniyoqqa (1 Juan 4:4). Chaymi ancha allinpuni mañakuspanchik payman asuykuyqa.

11. ¿Imayna pachakunankupaqmi kay pachapi espiritu runakunata kallpanchan?

¹¹ Runata ima kallpanchasqanqa qawakunmi allichakusqanpi, hinaspa limpio otaq qacha kasqanpipas. Llakikunapaq hinam achka nacionkunapi runakunaqa penqakuypaq pachakunku. Chayna kasqanmantam televisionpi willakuq runa nin imaynas tiempopa risqanman hinaqa chuchumikakunapas reqsichikunankupaqqa manaña yachanqakuchu imayna pachakunankuta. Noticia willakuqkunam nirqaku “mana penqakuspa cuerponkuta rikuchinankupaq pachakuy” nisqankuqa sipaschakunapipas qawakusqanta. Wakin llaqtakunapiqa kikinkumanta mana reparaspankum mana tupaqta hinaspa mana allinta pachakuyta gustanku.

12, 13. ¿Bibliapa ima kaq yachachikuyninkunapim reparananchik allichakuyninchik allin kananpaq?

¹² Jehová Diospa serviqnin hina reqsichikuyta munaspaqa allintam allichakunanchik, limpio, sumaq, chaynataq tupaq pachakunawan. Imataña ruraspapas ‘humildadwanmi pachakunanchik’, chayna kaspanchikqa hinaspa “allin kaqkunata” ruraspanchikqa “Diospa agradonpaq” kaq runakuna hinam reqsichikusun. Manamá runakuna qawawananchiktachu munanchikqa, aswanqa ‘Diospa kuyakuyninpi waqaychakuytam’ (1 Timoteo 2:9, 10; Judas 21). Arí, ‘suma-sumaq kayninchikqa sonqonchikmantam lloqsimunan, chayna kawsakuyqa Diospa allin qawasqanmi’ (1 Pedro 3:3, 4).

¹³ Yuyarinanchiktaqmi imaynam pachakusqanchikwan allichapakuyninchikqa runakunata qawachinqa pikunam cheqap yupaychaqkuna kasqankuta. Griego rimaypi ‘humildad’ nisqanqa allin kawsakuymanta rimanapaq servichikuspaqa hukkunapa sientesqanta hinaspa piensasqantapas respetanamantam qawachichkan. Chaynaqa, kikinchikpaq imatapas rurayta munananchikmantaqa hukkunapa concienciankutam respetananchik. Ñoqanchikqa imamantapas aswan puntaqa Jehová Diosta hinaspa llaqtanta hatunchaytam munanchik chaynataq Diosta serviqnin hina reqsichikuytapas. Chaynamá, “llapantam ruranchik Dios honrasqa kananpaq” (1 Corintios 4:9; 10:31; 2 Corintios 6:3, 4; 7:1).

14. ¿Imakunatam tapukunanchik allichakuyninchikmantawan limpio kananchikmanta?

¹⁴ Predicaspanchik otaq huñunakuyman rispanchikqa astawanraqmi allin allichasqa hinaspa limpio tarikunanchik. Chaymi tapukunanchik: “¿Llumpay allichakuq kasqaypichu otaq qacha kasqaypichu reqsichikuni? ¿Ñoqamantachu iñiqmasiykuna penqakunku? ¿Imam ñoqapaqqa aswan allin, munasqayman hina allichakuychu icha congregacionpi ima ruranaypaqpas kallpanchakuychu?”, nispa (Salmo 68:6; Filipenses 4:5; 1 Pedro 5:6).

15. ¿Imanasqataq Jehová Diosqa Bibliapi mana listarachirqachu achka kamachikuykunata pachakuymanta, limpio kaymanta hinaspa allichakuymantapas?

¹⁵ Jehová Diosqa manamá Bibliapiqa listarachirqachu achka kamachikuykunata pachakuymanta, limpio kaymanta hinaspa allichakuymantapas. ¿Imanasqa? Manamá tanteakusqanchikta nitaq akllakusqanchiktapas paypa munasqanman hina kananpaqqa obligawanchikchu. Aswanqa yuyayniyoq hinaspa Bibliapa yachachikuyninkunaman hina tanteakuq kananchiktam Diosqa munan, chaynapi ‘entiendeqña kaspanchik allin kaqtapas hinaspa mana allin kaqtapas reqsinanchikpaq’ (Hebreos 5:14). Diosqa munanpunim Payta hinaspa runamasinchikta kuyaspa imatapas rurananchikta (leey Marcos 12:30, 31). Diospa agradonpaq hinaspa kuyakuq kaspaqa achka modopim allinta allichakuchwan hinaspa pachakuchwanpas. Jehová Diospa testigonkunapa asambleankunapim qawanki achka modo allichakuymantawan pachakuymantapas.

16. ¿Imaynataq kay pachapi kaq espirituqa Jesuspa yachachisqanpa contranpi kachkan, hinaspa imakunatam tapukunanchik?

¹⁶ Kay pachapi kaq espirituqa pantachikuqpunim. Wara-waranqantin runakunatam tanqachkan qollqellapi hinaspa kapuqniyoq kaypi kusirikuyta maskanankupaq. Jesusmi ichaqa nirqa: “Runaqa manam tukuy imayoq karunallanpaqchu kawsanan”, nispa (Lucas 12:15). Chaywanqa manamá nichkarqachu mana imayoq kananchikmantachu. Payqa yachachirqam cheqap kusikuytawan salvacionta “Diostam necesitani” niqkunalla hinaspa ‘allinta qawakuqkunalla’ otaq Dioswan amistadninkuta ñawpaqpi churaqkunalla tarinankumanta (Mateo 5:3; 6:22, 23). Chaynaqa tapukusunchikyá: “¿Cheqaptachu Jesuspa yachachisqankunapi iñini, icha ‘llullakunapa taytanchu’ munaychakuwachkan?” (Juan 8:44.) “¿Imatam qawachini rimasqaywan, munasqaywan, imapi ocupakusqaywan hinaspa imayna kawsakusqaywanpas?”, nispa (Lucas 6:45; 21:34-36; 2 Juan 6).

17. Willarimuy kapuqniyoq kayllapi mana afanakuqkuna ima bendicionkuna chaskisqankumanta.

¹⁷ Jesusmi nirqa: ‘Yachayniyoqqa qawachikun rurasqanpim’, nispa (Mateo 11:19). Chaynaqa, ¿ima bendicionkunatam chaskinku kapuqniyoq kayllapi mana afanakuqkunaqa? Chayna kawsakuqkunaqa Diosta servispankum hawkalla tarikunku (Mateo 11:29, 30). Chaymantapas manañam yanqakunamantaqa preocupakunkuñachu, llakikunkuñachu nitaq llumpaytaqa ñakarinkuñachu (leey 1 Timoteo 6:9, 10). Mantienekunallankupaqña llamkaptinkum tiemponku kanqa ayllunwan hinaspa iñiqmasinkunawan kuska kanankupaq. Chaymantapas miskitaraqmi puñunku (Eclesiastes 5:12). Tiemponkutawan kapuqninkutapas runamasinman qospankum aswan kusisqa tarikunku (Hechos 20:35). Chaynallataqmi ‘aswan-aswan confiakuspa suyaspanku’ hawkalla hinaspa kusisqa tarikunku (Romanos 15:13; Mateo 6:31, 32). Kayna bendicionkunaqa manam qollqepaqchu.

18. ¿Imatam Bibliaqa niwanchik enemigonchikkunamanta, atacawasqanchikmanta chaynataq peleasqanchikmantapas?

¹⁸ Diospa kuyakuyninpi takyaspaqa Satanasmantam amparasqa kasunchik, paymá Diosta qepancharunanchikpaq imatapas ruranqa kusikuytawan wiñay kawsayta mana chaskinanchikpaq (1 Pedro 5:8). Pablom nirqa: “Manam peleachkankichikqa aychayoq tulluyoq runakunawanchu aswanqa tutayaypi kamachikuqkunapa, gobiernaqkunapa hinaspa munayniyoqkunapa contranpim, peleachkankichikqa altokunapi mana allin espiritukunapa contranpim”, nispa (Efesios 6:12). Griego rimaypi ‘peleachkanchik’ nisqa rimayqa maqanakuymantam rimachkan, manamá karullamanta imawanpas choqanakuymantachu. Mana rikuy atina kaq enemigonchikkunamanta rimaspanmi, Pabloqa rimachkan ‘kamachikuqkunamanta’, ‘gobiernaqkunamanta’ hinaspa ‘munayniyoqkunamanta’. ¿Imatam kayqa qawachiwanchik? Demoniokunaqa sacrellataña chaynataq imam ruranankuta yachaspanku peleasqankutam.

19. Willarimuy harkachikunapaq Diospa qowasqanchik llapallan armakunamanta.

¹⁹ Pantaq runa kaspanchikpas hinaspa tukuy imata mana ruray atiq kaspanchikpas, vencechwanmi. ¿Imaynata? ‘Harkachikunanchikpaq Diospa qowasqanchik llapallan armankunata hapispanchikmi’ (Efesios 6:13). Efesios 6:14-18 nisqapim chay harkachikunamanta kaynata willakun: ‘Allintayá sayaychik, chumpiwan allinta watakuchkaq hinayá cheqap kaqwan watakuychik. Diospa munasqanman hina kawsasqaykichikqa kachun soldadopa qasqon harkaq hinayá. Zapatokuchkaq soldado hinayá alistakuychik hawkayachikuq allin noticiata chaylla willakunaykichikpaq. Llapallanmantapas aswanqa iñiynikichikyá harkachikuna hina kachun chaynapi chay iñiynikichikwan Diablopa rupachkaq flechankunata amachanaykichikpaq. Salvasqa kasqaykichikyá kachun umaykichik harkaq casco hina, hapiychiktaqyá Diospa palabrantapas, chayqa chuya espiritupa espadanmi. Chuya espiritupa yanapakuyninwan Diosninchikta tukuy tiempo mañakuspayá ruegakuychik’, nispa.

20. ¿Imapim mana rikchakunchikchu kay pachapi kaq soldadokunawanqa?

²⁰ Diospa qowasqanchik armankunaqa harkawanchikpunim. Sapa kutillam servichikuna chayna kananpaqqa. ¿Imanasqa? Guerra tukuruptin huk guerra qallarinankamaqa peleaq soldadokunam samarinku, cristianokunam ichaqa mana samarispanchik wañunapaq otaq kawsanapaq peleanchik. Kay peleayninchikqa tukunqa Satanastawan demonionkunata Jehová Dios wichqaruptinmi (Apocalipsis 12:17; 20:1-3). Hinaptinqa huchallikuq kasqaykiwan chaynataq mana allinkunata munasqaykiwan atipanakuspaykiqa ama vencechikuychu. Llapallanchikmi Diosman sonqo kananchikpaqqa sirvienteta hina cuerponchikta kamachinanchik (1 Corintios 9:27). Llakikunapaqmá kanman mana allin ruraykunata vencenapaq mana kallpanchakuptinchikqa.

21. ¿Imata ruraspallam mana rikuy atina kaqkunawan peleasqanchikpi vencesunchik?

²¹ Manamá kikillanchikmantaqa vencechwanchu. Chaymi Pabloqa kallpanchawanchik Diosninchikta ‘tukuy tiempo mañakuspa ruegakunanchikpaq’. Chaynallataqmi Diospa nisqantapas uyarinanchikpuni. ¿Imaynata? Palabranta estudiaspa hinaspa soldado hina peleaqmasinchikkunawan sapa kuti huñunakuspa. Manamá sapallanchikchu kachkanchik (Filemon 2; Hebreos 10:24, 25). Chaykunata ruraspanchikqa manam venceyllachu vencesunchik aswanqa iñisqanchikmanta yanqakunata rimaptinkuqa defiendeytapas atisunchikmi.

22, 23. a) ¿Imanasqataq iñiyninchikmanta contestanapaq listolla kananchik, hinaspa imakunatam tapukunanchik? b) ¿Imamantam yachachkasunchik qatiqnin yachachikuypi?

²² Jesusqa nirqam: “Runakunaqa cheqnisunkichik manaña kay pachapaq kasqaykichikrayku”, nispa (Juan 15:19). Chaymi tukuy tiempo listolla kananchik creesqanchikmanta tapuwaptinchik humillakuspa hinaspa respetowan clarota contestananchikpaq (leey 1 Pedro 3:15). Chaynaqa tapukunanchikmi: “¿Allintachu entiendeni imaraykum Jehová Diospa testigonkuna runakunapa costumbrenkuta mana qatikusqanchikta? Rurasqankuta mana qatikuspay, ¿allintachu entiendeni, Bibliapa chaynataq allin yuyayniyoq confianza servientepa nisqan allinpuni kasqanta?” (Mateo 24:45; Juan 17:17.) “Jehová Diosmanta rimanay kaptinqa, ¿reqsichikunichu mana paykuna hina kaspaypas Diospa testigon kasqayta allinpaq hapisqayta?” (Salmo 34:2; Mateo 10:32, 33.)

²³ Diabloqa mana musyaylla toqllakunatapas servichikunmi kay pachapi kaqkunawan chaqrukunanchikpaq. Yacharusqanchikman hinaqa mana allinkunawan kusirikunanchiktam munan. ¿Imataq yanapawasunchik kallpanchawaqninchik hinaspa allin sientichiwaqninchik kusirikunapaq kaqkunata akllakunanchikpaq? Qatiqnin yachachikuypim chaymanta yachasunchik.